lipu-sona/pages/pl_10.md

% toki pona: strona 10 – czasowniki posiłkowe, czas i miejsce
% /dev/urandom
% 2021-02-26

Słownictwo na tej stronie — czasowniki posiłkowe:

| słowo | znaczenie |
|----|----|
| kama | nadchodzący, przyszłość, przyszły, zdarzenie |
| ken | móc, możliwość |
| open | rozpocząć, otworzyć, otwarty |
| pini | skończyć, koniec, zamknąć |
| sona | wiedza, wiedzieć, umieć |
| wile | chcieć, potrzeba, pragnienie |

...i zwykłe słowa:

| słowo | znaczenie |
|----|----|
| lupa | dziura, drzwi, okno |
| nasin | ścieżka, droga, reguła, sposób |
| nena | wzgórze, góra, przycisk, wypukłość, nos |
| tenpo | czas, moment, raz (np. dwa razy) |

## Czasowniki posiłkowe

Została nam tylko jedna cecha gramatyczna toki pony — czasowniki posiłkowe.
Są to wyrazy, które stawia się przed innymi czasownikami w celu zmodyfikowania
ich znaczenia.

Słowa „kama” można użyć zarówno jako czasownika oznaczającego „przyjść”, jak
i rzeczownika oznaczającego trwającą czynność:

> mi jo e moku. — Mam jedzenie.
>
> mi kama jo e moku. — Otrzymałam/otrzymuję jedzenie.

> mi kama tan ma Losi. — Pochodzę z Rosji.

Jako czasownik posiłkowy, słowo „ken” działa podobnie do polskiego „móc”:

> mi pali e tomo. — Buduję dom.
>
> mi ken pali e tomo. — Mogę budować dom.

Można go też użyć w znaczeniu „możliwość”.

> ni li ken. — To jest możliwe.

> ken la ale li pona. — Może wszystko gra.

Wyrazy „open” i „pini” wyrażają początek i koniec.

> mi open pali e tomo. — Zaczęłam budować dom.

> mi pini pali e tomo. — Skończyłam budować dom.

Słowo „sona” można przetłumaczyć jako „wiedza” albo „wiedzieć”, ale jako
czasownik posiłkowy oznacza on „umieć”:

> mi sona pali e tomo. — Umiem zbudować dom.

> mi sona e ni. — Wiem to.

> mi sona sitelen. — Umiem pisać/rysować.

> mi sona e sitelen. — Znam napis/obraz.

> ona li sona ala sona e toki Inli? — Czy oni znają angielski?

Jeśli umieścimy „kama” przed „sona”, otrzymamy „uczyć się”.

> jan lili li kama sona toki. — Dziecko uczy się mówić.

> mi kama sona e toki pona. — Uczę się toki pony.

Ewentualnie można powiedzieć:

> mi kama sona toki kepeken toki pona. — Uczę się mówić w toki ponie.

Słowa „wile” używa się w celu wyrażenia chęci lub potrzeby.

> jan lili li wile moku. — Dziecko jest głodne / chce jeść.

> jan lili li wile e ijo musi. — Dziecko chce zabawkę („przedmiot zabawy”).

> wile sina li suli mute. — Twoje potrzeby są bardzo ważne.

Oprócz wyżej wymienionych wyrazów, niektórzy również używają „awen” i „lukin”
jako czasowników posiłkowych. „awen” w takich wypadkach oznacza „nadal [coś robić]”, a „lukin” znaczy „szukać, próbować [coś zrobić]

> ona li lukin e lipu. — Oni czytają książkę.

> ona li awen lukin e lipu. — Oni nadal czytają książkę.

> mi jo e tomo. — Mam dom.

> mi lukin jo e tomo. — Szukam domu, (który mogę posiąść).

## Czasowniki

Wyraz „tenpo” przydaje się, ponieważ w wielu zdaniach pomaga określić czas
wykonywania danej czynności. Jako że toki pona nie ma czasu gramatycznego, można go
nadal określić, dołączając do zdania dodatkowe wyrażenie:

> tenpo ni la mi moku. — (Teraz) jem.

albo

> mi moku lon tenpo ni. — Jem (w tej chwili).

(Jak zostało to wyjaśnione na [stronie 9](pl_9.html), słów „lon” i „la” można często
używać naprzemiennie).

Wyrażenia „tenpo pini” i „tenpo kama” używa się do przedstawienia kolejno czasu
przeszłego i przyszłego.

> tenpo pini la mi pali e ijo ike mute. — Zrobiłam dużo złych rzeczy w przeszłości.

> tenpo kama la o moku ala e kasi ni. — Na przyszłość nie jedz tej rośliny.

Oczywiście o czas można również pytać. Wtedy używamy konstrukcji „tenpo seme”:

> tenpo seme la sina pini e pali sina? — Kiedy skończyłaś swoją pracę?

## Różnice dialektalne

> %info%
> W tej części wyjaśniono, jak różne kursy toki pony różnią się
> sposobem wyrażania pewnych idei.

Ze słów „open” i „pini” korzysta się czasem jak z czasowników posiłkowych
w społeczności toki pony, ale użycie to nie zostało opisane ani w oficjalnej książce
toki pony, ani w kursie „o kama sona e toki pona!”.

## Ćwiczenia

A teraz spróbuj określić znaczenie poniższych zdań.

* o open e lupa. 
* tenpo lili la mi kama tawa sina.
* mi wile tawa ma ante.
* sina ken ala ken kama tawa tomo mi?
* sina kama tawa tomo mi la o kepeken e nasin Seloka.
* sina lon nena la sina ken lukin e ijo mute.

I przetłumacz następujące zdania na toki ponę:

* Czy wiesz jak to zrobić?
* Wszystko jest możliwe.
* Czy możesz otworzyć te drzwi?
* Jeżeli nie posłuchasz ekspertów, twoja praca będzie zła.
* Nadal uczę się toki pony.

[Odpowiedzi](pl_answers.html#p10)

[Poprzednia strona](pl_9.html) [Strona początkowa](pl_index.html) [Następna strona](pl_11.html)