lipu-sona/pages/eo_10.md

% toki pona paĝo 10 - antaŭverboj, tempo kaj loko
% /dev/urandom
% julio 2022

La vortprovizo por ĉi tiu paĝo -- antaŭverboj:

| vorto | signifo                          |
|-------|----------------------------------|
| kama  | veni, estonto, evento            |
| ken   | povi, poveco, ebleco             |
| open  | komenci, malfermi                |
| pini  | fini, fino, fermi                |
| sona  | scio, scii, scipovi              |
| wile  | voli, bezoni, deziri             |

> %averto%
>
> Ankaŭ vortojn, kiuj ne estas en ĉi tiu tabelo, oni povas uzi kiel antaŭverbojn, 
> kiel "awen" kaj "lukin".
>

kaj normaj vortoj:

| vorto | signifo                          |
|-------|----------------------------------|
| lupa  | truo, pordo, fenestro            |
| nasin | vojo, direkto, manero            |
| nena  | monteto, monto, butono, nazo     |
| tenpo | tempo, momento                   |

## Antaŭverboj

Estas tempo por trakti la lastan gramatikan trajton de Tokipono: antaŭverboj. Ĉi tiuj estas
vortoj aldonitaj antaŭ aliaj verboj. Ili modifas ilian signifon.

La vorto "**kama**" estas uzata ambaŭ kiel regula verbo por signifi "veni" kaj por
esprimi, ke io estas aktuala evento:

> mi jo e moku. -- Mi havas manĝaĵon.
>
> mi kama jo e moku. -- Mi (akiris / akiras) manĝaĵon.

> mi kama tan ma Losi -- Mi venas el Rusio.

Kiel antaŭverbo, la vorto "**ken**" funkcias tre simile al la angla vorto "can":

> mi pali e tomo. -- Mi laboras en domo.
>
> mi ken pali e tomo. -- Mi povas labori en domo.

Oni povas uzi ĝin sole por signifi "ebleco", "kapableco":

> ni li ken. -- Ĉi tiu estas ebla.

> ken la ale li pona. -- Eble ĉio estas bona.

La vortoj "**open**" kaj "**pini**" esprimas, ke la ago komenciĝas aŭ
finiĝas.

> mi open pali e tomo. -- Mi komencas labori en domo.

> mi pini pali e tomo. -- Mi haltas/finas labori en domo.

La vorto "**sona**" sole povas signifi "scio" aŭ "scii", sed kiel
antaŭverbo, ĝi signifas "scipovi [akcion]":

> mi sona pali e tomo. -- Mi scipovas labori en homo.

> mi sona e ni. -- Mi scias ĉi tion.

> mi sona sitelen. -- Mi scipovas skribi/desegni.

> mi sona e sitelen. -- Mi scias skribadon/pentraĵon.

> ona li sona ala sona e toki Inli? -- Ĉu ili scipovas la anglan?

Kiam "kama" estas antaŭ "sona", oni havas frazon, kiu signifas "lerni":

> jan lili li kama sona toki. -- La infano lernas paroli.

> mi kama sona e toki pona. -- Mi lernas Tokiponon. 

aŭ alternative:

> mi kama sona toki kepeken toki pona. -- Mi lernas paroli en
> Tokipono.

La vorton "**wile**" oni uzas por esprimi volon aŭ bezonon por la sekva ago aŭ
afero.

> jan lili li wile moku. -- La infano (estas malsata / volas manĝi).

> jan lili li wile e ijo musi. -- La infano volas ludilon ("amuzan aferon").

> wile sina li suli mute. -- Viaj bezonoj/deziroj estas tre grandaj.

Aldone al ĉi tiuj vortoj, la vortoj "**awen**" kaj "**lukin**" ankaŭ povas esti
uzataj kiel antaŭverboj. "awen" kiel antaŭverbo signifas "plu [fari
ion]" kaj "lukin" signifas "serĉi, peni [fari ion]".

> ona li lukin e lipu. -- Ili legas libron.

> ona li awen lukin e lipu. -- Ili ankoraŭ legas libron.

> mi jo e tomo. -- Mi havas domon.

> mi lukin jo e tomo. -- Mi serĉas domon (por posedi).

## Tempo

La vorto "tenpo" estas utila, ĉar ĝi estas la bazo de multaj frazoj, kiuj difinas
la tempon de iu okazaĵo. Ĉar Tokipono ne havas gramatikajn tempojn, oni ĝenerale 
priskribas tempon per plia frazo:

> tenpo ni la mi moku. -- (Nun, ) mi manĝas.

aŭ 

> mi moku lon tenpo ni. -- Mi manĝas (en ĉi tiu tempo).

(Kiel klarigis [paĝo 9](9.html), tiaj uzoj de "lon" kaj "la" estas
interŝanĝeblaj ankaŭ en aliaj okazoj.)

La frazoj "tenpo pini" kaj "tenpo kama" estas ofte uzataj por signifi "pasinteco" kaj
"estonteco".

> tenpo pini la mi pali e ijo ike mute. -- Mi faras multe da malbonaj aferoj en la
> pasinteco.

> tenpo kama la o moku ala e kasi ni. -- Estontece, ne manĝu ĉi tiun planton.

Kompreneble, vi povas fari demandojn pri tempo per "tenpo seme":

> tenpo seme la sina pini e pali sina? -- Kiam vi finos vian laboron?

## Dialektaj diferencoj

> %informo%
> Ĉi tiu parto de la dokumento priskribas kiel certaj Tokiponaj kursoj klarigas
> malsame certajn ideojn, aŭ kiel komunumoj malsame uzas ilin.

La vortoj "open" kaj "pini" estas uzataj kiel antaŭverboj de iuj en la tokipona
komunumo, sed ili ne estas difinitaj aŭ uzataj tiel en la oficiala Tokipona
libro aŭ la kurso "o kama sona e toki pona!".

## Ekzercoj

Nun, penu trovi la signifon de ĉi tiuj frazoj.

* o open e lupa. 
* tenpo lili la mi kama tawa sina.
* mi wile tawa ma ante.
* sina ken ala ken kama tawa tomo mi?
* sina kama tawa tomo mi la o kepeken e nasin Linkan.
* sina lon nena la sina ken lukin e ijo mute.

Kaj penu traduki la sekvajn frazojn en Tokiponon.

* Ĉu vi scias kiel fari ĝin? 
* Ĉio estas ebla. 
* Ĉu vi povas malfermi la pordon?
* Se vi ne aŭskultos spertojn ("homojn de scio"), via laboro malbonos.
* Mi laboras pri ĉi tio jam de longa tempo.
* Mi ankoraŭ lernas Tokiponon.

[Respondoj](eo_answers.html#p10)

[Antaŭa paĝo](eo_9.html) [Unua paĝo](eo_index.html) [Sekva paĝo](eo_11.html)