lipu-sona/pages/pl_11.md

% toki pona: strona 11 — liczebniki
% /dev/urandom
% 2021-03-16

Słownictwo na tej lekcji:

| słowo | znaczenie |
|----|----|
| wan | jeden, część, zjednoczony |
| tu | dwa, dzielić, podzielony |
| sike | koło, okrągły, piłka, rok |
| mani | pieniądz; duże, udomowione zwierzę |
| esun | handel, rynek, sklep, wymiana |
| mun | księżyc, gwiazda, obiekt na nocnym niebie |
| nanpa | liczba, (oznaczenie liczebnika porządkowego) |
| poki | pudełko, zbiornik, miska, filiżanka, szuflada |
| sin | nowy, dodatkowy, świeży, dodatkowy |
| suno | słońce, światło, jasność, błysk |

## Liczebniki

Oto najbardziej podstawowe liczebniki w toki ponie:

* ala — zero, nic
* wan — jeden
* tu — dwa
* mute (wiele) — trzy lub więcej
* ale — wszystko, nieskończoność

System ten jest oczywiście bardzo ograniczony. Ale nie jest to nic nowego — języki
z plemion łowiecko-zbierackich nie używają liczb większych niż 3, 2, a czasem
nawet 1. (Język pirahã, na przykład, ma tylko słowa na „mało” i „dużo”, a ich wartości
zmieniają się w zależności od kontekstu).

Jednakże istnieje również drugi, dodatkowy system, który jest oficjalnie zdefiniowany
i powszechnie używany do opisywania większych liczb. Wykorzystuje on już istniejące
słowa toki pony jako dodatkowe liczebniki:

* ala — zero
* wan — jeden
* tu — dwa
* luka (ręka) — pięć
* mute (wiele) — dwadzieścia
* ale (wszystko) — sto

W tym systemie liczebniki mogą być wyrażane za pomocą zestawienia wielu słów.
Przykładowo, 42 to „mute mute tu” (20+20+2), a 18 to „luka luka luka tu wan”
(5+5+5+2+1).

Jak widać, jest to wciąż dość ograniczony system. Aby nazwać rok, w którym ta strona
została napisana (2020), trzeba by powtórzyć słowo „ale” dwadzieścia razy i dodać
jedno „mute” na końcu.

Wszystkie te ograniczenia są częścią filozofii języka toki pona, polegającej
na upraszczaniu myśli i unikaniu zbędnych szczegółów. Istniały próby stworzenia
innych systemów liczbowych, ale żaden z nich się powszechnie nie przyjął.

## Używanie liczebników

Niezależnie od systemu, liczebniki są traktowane jak przymiotniki i dodawane na końcu
rzeczowników lub fraz nominalnych:

> soweli wan — jedno zwierzę

> waso lili tu — dwa małe ptaki

By utworzyć liczebnik porządkowy (pierwszy, drugi...), używamy słowa „nanpa”.

> jan nanpa wan — pierwsza osoba

> tomo nanpa mute luka luka wan — 31\. dom (lub dom nr 31)

Wyrażenie „nanpa wan” jest czasem używane jako przymiotnik, aby utworzyć
stopień najwyższy:

> nena Ewelesu/Somoluma li nena suli nanpa wan lon ma ale. — Mount Everent/Czomolungma
jest największą górą na całym świecie.

## Kalendarz

W połączeniu z wyrazem „tenpo”, słowa „suno”, „mun” i „sike” mogą oznaczać
odcinki czasu:

> tenpo suno — dzień („czas słońca”)

> tenpo pimeja — noc („ciemny czas”)

> tenpo mun / tenpo sike mun — miesiąc („czas księżyca / cykl księżyca”)

> tenpo sike / tenpo suno sike — rok („czas okrążenia / czas okrążenia słońca”).

## nanpa

Słowo „nanpa” można użyć nie tylko jako znacznik liczby porządkowej, ale też jako
tłumaczenie słowa „liczba” albo „cyfra”. Na przykład:

> ilo nanpa — kalkulator („urządzenie liczbowe”)

> nanpa pona — wynik/punktacja („dobre liczby”)

Przy konstruowaniu takich wyrażeń należy uważać, żeby nie zbudować czegoś
niejasnego. Na przykład nie wiadomo, czy „ilo nanpa tu” oznacza oznacza „drugie
narzędzie” czy „dwa kalkulatory”. W tym drugim przykładzie wystarczy uporządkować
wyrazy w ten sposób: „ilo tu nanpa”.

## Pogoda

Kiedy rozmawiamy o pogodzie, najczęściej używanym zdaniem jest „[rzeczownik] li lon”
i dosłownie oznacza „[rzeczownik] istnieje”. Używamy go w sytuacji, kiedy chcemy
określić, jaka pogoda panuje obecnie:

> suno li lon. — Świeci słońce.

> telo sewi li lon. — Pada deszcz. („istnieje woda nieba”)

> seli li lon. — Jest ciepło.

> lete li lon. — Jest zimno.

## Różnice dialektalne

> %info%
> W tej części wyjaśniono, jak różne kursy toki pony różnią się
> sposobem wyrażania pewnych idei.

Opinie na temat zapisywania liczebników porządkowych różnią się między kursami.

Oficjalna książka i seria filmów „12 days of sona pi toki pona” mówią, że wystarczy
dodać „nanpa”, a następnie liczbę. Z kolei kurs „o kama sona e toki pona!” zaleca
dodać „pi nanpa” i liczbę.

> jan nanpa wan — pierwsza osoba

> jan pi nanpa wan — pierwsza osoba

W społeczeństwie toki pony częściej używa się tego pierwszego sposobu i z takiego
też korzysta ten kurs.

## Ćwiczenia

Teraz spróbuj przetłumaczyć podane zdania na polski:

* mi wile esun e soweli suli tu wan ni. 
* tenpo suno pini la mi lon tomo sona.
* tenpo mun wan pini la lete li lon.
* sina pona nanpa wan tawa mi.
* tenpo suno mute mute la telo sewi li awen.

A poniższe na toki ponę:

* Mieszkam w domu (pod) nr 27 na ulicy Lipowej.
* Telewizor („urządzenie ruchomych obrazków”) powiedział, że jutro będzie słonecznie.
* Jutro będzie zimno.
* Maj („piąty miesiąc”) jest urokliwy („dobry” / „słodki”)
* Posiadasz dużo instrumentów muzycznych!

[Odpowiedzi](pl_answers.html#p11)

[Poprzednia strona](pl_10.html) [Strona początkowa](pl_index.html) [Następna strona](pl_12.html)