lipu-sona/pages/pl/9.md

% toki pona: strona 9 – kontekst i złożone przymiotniki
% /dev/urandom
% 2021-02-26

Słownictwo na tej stronie:

| słowo | znaczenie |
|----|----|
| pi | (przegrupowuje przymiotniki/przysłówki) |
| la | „jeśli/kiedy” (wprowadza kontekst) |
| luka | dłoń, ręka, ramię |
| linja | podłużny, giętki przedmiot, nić, sznur, włos |
| palisa | podłużny, twardy przedmiot, gałąź, kij |
| selo | zewnętrze, otulina, skóra, granica |
| len | tkanina, ubranie, pokrowiec |
| lete | zimny, surowy |
| musi | rozrywkowy, artystyczny, zabawa, gra |

Czas przedstawić kolejne dwie partykuły języka toki pona: „pi” oraz „la”.

## pi

Słówko „pi” przegrupowywuje przymiotniki i przysłówki. Normalnie przydawki
dodawane są do wcześniejszej grupy wyrazów jedna po drugiej. Na przykład:

> jan wawa — silna osoba

> jan wawa ala — brak silnych osób

Jeżeli chcesz powiedzić „słaba osoba”, musisz zaprzeczyć słowu „wawa”, nie — „jan”.
I tutaj wkracza „pi”.

> jan pi wawa ala — słaba osoba („osoba o braku siły”)

Tym samym zastosowaniem można posłużyć się w innych przypadkach:

> jan wawa mute — wiele silnych ludzi

> jan pi wawa mute — bardzo silna osoba

Partykuła ta może być również zastosowana w utartych zestawieniach wyrazowych:

> jan toki utala — walczący mówca

> jan pi toki utala — krytyk

> %info%
> Jeżeli wolisz używać składni „toki [przymiotnik]”, gdy chcesz określasz temat rozmowy
> (tak jak to pokazano na [stronie 4](pl/4)), „pi” przyda się w określaniu tematu
> rozmowy, który wymaga kilku słów, by go opisać. Przykładowo:
>
> > sina toki pi ma tomo mama sina. — Mówisz o swoim rodzinnym mieście.
>

### pi i kolory

Słówko „pi” jest często używane przy łączeniu kolorów (opisanym na [stronie
8](pl/8)):

> sewi pi pimeja walo li ike tawa mi. — Nie lubię szarego nieba.

Według mnie „pi” może zostać pominięte, aczkoliwek może to budzić niejasności:

> sewi pimeja walo li ike tawa mi. — Nie lubię szarego nieba.

To drugie może zostać zrozumiane jako „niebo w kolorze i czarnym i białym”.

### pi i nieoficjalne słowa

Wyraz „pi” można użyć w wyrażeniach, w których występują słowa nieoficjalne.

> ma tomo Wasintan li ma tomo lawa pi ma Mewika. – Miasto Waszyngton jest stolicą
> („głównym miastem”) Stanów Zjednoczonych.

## la

Słówka „la” możemy użyć, aby zbudować zdania warunkowe oraz by wprowadzić kontekst. Oba te zabiegi przeprowadza się łącząc dwa zdania w jedno.

> [zdanie A] la [zdanie B].

> W kontekście [zdania A], [zdanie B].

Najczęściej tłumaczy się to zdanie jako:

> Kiedy [zdanie A], wtedy [zdanie B].

Na przykład:

> moku ni li pona la mi pana e ona tawa sina. — Jeżeli to danie jest dobre,
> dam ci je.

> ona li moli la ni li ike tawa jan ale. — Jeżeli umrze, będzie to negatywne
> dla każdego.

Ale użycie „la” nie ogranicza się na tym. Partykuła ta może również zastąpić
konstrukcje typu „lon [wyrażenie]”, kiedy mowa o miejscu lub czasie (więcej
informacji na ten temat na [następnej stronie](pl/10)).

> o kalama ala lon tomo lipu. — Nie hałasuj w bibliotece.

> tomo lipu la o kalama ala. — W bibliotece bądź cicho.

Za pomocą tego wyrazu można również określić perspektywę; podobnie działa
„tawa”:

> ni li pona tawa mi. — To jest dobre według mnie. / Lubię to.

> mi la ni li pona. — (Z mojego punktu widzenia / według mnie), to jest dobre.

...albo łączyć kilka zdań:

> tan ni la... — Dlatego...

> ni la... — À propos...

> %info%
> Partykuły „la” można użyć na wiele różnych sposobów, również takich, o których
> nie wspomniano w tym kursie. Toki pona wielce polega kontekście, dlatego
> najlepiej jest po prostu „formułować zdania tak, aby się dogadać”.

## Różnice dialektalne

> %info%
> W tej części wyjaśniono, jak różne kursy toki pony różnią się
> sposobem wyrażania pewnych idei.

Oficjalna książka, kursy online i moje osobiste upodobania różnią się tym,
jak stosują interpunkcję w zdaniach z „la”.

W oficjalnej książce przecinek jest umieszczany przed partykułą „la” tylko
w momencie, kiedy złączone są dwa zdania. W innych przypadkach przecinka nie ma.

Seria filmików „12 days of sona pi toki pona” w ogóle nie używa znaków przestankowych
(tak samo jest w przypadku kursu „o kama sona e toki pona!”).

Osobiście wolę używać przecinka po „la” z uwagi na estetykę, ale w tym kursie
interpunkcja jest pomijana. W każdym razie użycie znaków przestankowych
jest kwestią gustu. Jest tak za sprawą tego, że w miejscu, gdzie inne języki
użyłyby interpunkcji, w toki ponie taki sam zabieg można przeprowadzić korzystając
z partykuł lub rozbijając zdanie.

## Ćwiczenia

A teraz spróbuj zrozumieć poniższe zdania.

* kulupu pi jan mute li ike tawa mi. 
* tomo ni la mi toki kepeken toki pona, mi toki kepeken toki Inli.
* sina moku e soweli lete la ona li ike tawa sijelo sina.
* kalama musi ona li pona mute.
* sina kepeken ike e ilo la ona li pakala.

I przetłumacz następujące na toki ponę.

* Niebieskie niebo podoba mi się bardziej, niż szare niebo.
* Jeżeli na dworze jest ciemno, zostań w domu.
* Ona jest w barze („domu szalonej wody”).
* Głośna osoba („osoba o głośnych dźwiękach”) mówi dziwne rzeczy.
* Ta blondynka („kobieta o białych włosach”) jest atrakcyjna.
* Jeżeli nie będziesz rozmawiać z ludźmi, nie będziesz mieć przyjaciół.

[Odpowiedzi](pl/answers#p9)

> %page-nav%
> [Poprzednia strona](pl/8)
> [Strona początkowa](pl)
> [Następna strona](pl/10)