mirror of
https://github.com/mrrpnya/lipu-sona.git
synced 2025-02-13 16:44:39 +00:00
591 lines
22 KiB
Markdown
591 lines
22 KiB
Markdown
% musi pi jan lawa moli
|
|
% /dev/urandom
|
|
% 2020-10-05
|
|
|
|
## musi pi jan lawa moli <!-- basic description -->
|
|
|
|
musi pi jan lawa moli li musi supa. <!-- chess is a board game. -->
|
|
|
|
jan tu li utala kepeken musi ni tawa ni: ona li wile anpa e ijo musi "jan lawa" pi jan ante. <!--
|
|
two players compete to defeat each other's king. -->
|
|
|
|
<!-- musi pi jan lawa ("game of the dead king") == chess, as based on the fact
|
|
that lots of languages derive their name for chess from their word for
|
|
checkmate, which in turn derives from Arabic for "the king is dead" -->
|
|
|
|
## supa musi <!-- board description -->
|
|
|
|
supa musi li jo e nasin 8 tan monsi tawa sinpin. sin la, ona li jo e nasin poka
|
|
8 tan poka tawa poka ante. nasin en nasin poka li kama wan la, ma
|
|
li lon. tan ni, ma 64 li lon. <!-- the board consists of eight rows from
|
|
back to front, each of which in turn consists of eight columns from side to
|
|
side. -->
|
|
|
|
nasin wan li jo e ma 8. nanpa ona li sama nanpa pi nasin poka ona. tan ni, "ma
|
|
\#3 pi nasin \#2" li ma ni: ona li lon nasin \#2, ona li lon nasin poka \#3.
|
|
<!-- terminology -->
|
|
|
|
o lukin noka e sitelen pi musi supa:
|
|
|
|
```
|
|
poka pi jan musi pimeja
|
|
-- +--+--+--+--+--+--+--+--+
|
|
nasin ^ | | | | | | | | | nasin nanpa luka tu wan (8)
|
|
sinpin | +--+--+--+--+--+--+--+--+
|
|
| | | | | | | | | | nasin nanpa luka tu (7)
|
|
(tawa | +--+--+--+--+--+--+--+--+
|
|
jan | | | | | | | | | |
|
|
musi | +--+--+--+--+--+--+--+--+
|
|
walo) | | | | | | | | | |
|
|
| +--+--+--+--+--+--+--+--+
|
|
| | | | | | | | | | ...
|
|
| +--+--+--+--+--+--+--+--+
|
|
| | | | | | | | | | ...
|
|
| +--+--+--+--+--+--+--+--+
|
|
| | | | | | | | | | nasin nanpa tu (2)
|
|
nasin | +--+--+--+--+--+--+--+--+
|
|
monsi V | | | | | | | | | nasin nanpa wan (1)
|
|
-- +--+--+--+--+--+--+--+--+
|
|
^ poka pi jan ^
|
|
| musi walo |
|
|
| |
|
|
nasin poka nanpa wan nasin poka nanpa luka tu wan
|
|
```
|
|
|
|
nasin "monsi" li nasin tawa poka pi jan musi sama.
|
|
nasin "sinpin" li nasin tawa poka pi jan musi ante.
|
|
|
|
ma li kule walo, li kule pimeja. nasin kule pi ma li ni: <!-- the
|
|
squares are colored black and white. the way to color them is as follows. -->
|
|
|
|
ma \#1 pi nasin \#1 li pimeja. ma li lon poka pi ma pimeja la, ona li walo. ma
|
|
li lon poka pi ma walo la, ona li pimeja. <!-- in the first row, the leftmost
|
|
area is colored black. areas next to black areas are white and vice versa. -->
|
|
|
|
nasin ante la, ma li lon sinpin anu monsi pi ma pimeja la, ona li walo. ma
|
|
li lon sinpin anu monsi pi ma walo la, ona li pimeja. <!-- in other rows, areas
|
|
in front or behind of black areas are white and vice versa. -->
|
|
|
|
```
|
|
+--+--+--+--+--+--+--+--+
|
|
|XX| |XX| |XX| |XX| |
|
|
+--+--+--+--+--+--+--+--+
|
|
| |XX| |XX| |XX| |XX|
|
|
+--+--+--+--+--+--+--+--+
|
|
|XX| |XX| |XX| |XX| |
|
|
+--+--+--+--+--+--+--+--+
|
|
| |XX| |XX| |XX| |XX|
|
|
+--+--+--+--+--+--+--+--+
|
|
|XX| |XX| |XX| |XX| |
|
|
+--+--+--+--+--+--+--+--+
|
|
| |XX| |XX| |XX| |XX|
|
|
+--+--+--+--+--+--+--+--+
|
|
|XX| |XX| |XX| |XX| |
|
|
+--+--+--+--+--+--+--+--+
|
|
| |XX| |XX| |XX| |XX|
|
|
+--+--+--+--+--+--+--+--+
|
|
```
|
|
|
|
sitelen ni la, ma mute li jo e sitelen "XX". ma ni li walo. <!-- in
|
|
this picture, some areas have "XX" written in them. these should be white. -->
|
|
|
|
## ijo musi en tawa ona <!-- pieces and basic moves -->
|
|
|
|
jan wan li kama jan musi walo. jan ante li kama jan musi pimeja. <!-- one player
|
|
becomes white, the other black. -->
|
|
|
|
jan musi li jo e ijo musi ona pi kule sama. <!-- each player has their own pieces of the same colors. -->
|
|
|
|
ijo musi ni li **jan utala** luka tu wan, li **jan utala lon soweli tawa** tu,
|
|
li **soweli suli utala** tu, li **tomo kiwen tawa** tu, li **jan lawa meli**
|
|
wan, li **jan lawa** wan. <!-- the pieces are: eight pawns, two knights, two
|
|
elephants (bishops), two rooks, a queen and a king. -->
|
|
|
|
musi open la, tenpo walo li lon. <!-- white moves first. -->
|
|
|
|
tenpo walo la, jan musi walo li ken tawa e ijo musi.
|
|
ona li pini tawa e musi ijo la, tenpo pimeja li lon.
|
|
|
|
tenpo pimeja la, jan musi pimeja li ken tawa e ijo musi.
|
|
ona li pini tawa e musi ijo la, tenpo walo li lon.
|
|
|
|
jan musi li ken tawa e ijo musi lon tenpo ona taso. <!-- player can only move
|
|
on their turn. -->
|
|
|
|
jan musi li ken tawa e ijo musi pi kule sama. <!-- player can only move pieces of
|
|
their color. -->
|
|
|
|
jan musi li ken tawa e ijo musi wan taso. <!-- player can only move 1 piece. -->
|
|
|
|
jan musi li ken tawa e ijo musi la, jan musi ken ala tawa ala e ijo musi. <!--
|
|
if a player can move, they must move a piece. -->
|
|
|
|
jan musi li ken tawa e ijo musi kepeken nasin pi ijo musi ni taso. <!-- player can
|
|
only move pieces according to their rules. -->
|
|
|
|
ijo musi li ken ala tawa ma ni: ijo musi pi kule sama li lon ona. <!-- pieces
|
|
can't move to spaces occupied by other pieces of the same color. -->
|
|
|
|
ijo musi li ken anpa e ijo musi pi kule ante. ni la, ona li weka e ijo musi
|
|
ante, li tawa lon ma ona. <!-- pieces can capture other pieces by removing them
|
|
from the board and taking their place. -->
|
|
|
|
ijo musi ante li lon insa pi nasin ona la, ijo musi "jan utala lon soweli tawa"
|
|
taso li ken tawa ma ni. <!-- only the knight can jump over pieces. -->
|
|
|
|
ijo musi weka li ken ala tawa. <!-- captured pieces can't move. -->
|
|
|
|
## nasin pi ijo musi <!-- piece moves -->
|
|
|
|
**jan utala** li ken tawa ma sinpin wan.
|
|
|
|
* sin la, tenpo musi ale la, ona li tawa ala la, ona li ken tawa ma sinpin
|
|
tu.<!-- pawns can move 2 squares on their first move. -->
|
|
|
|
* ona li ken ala tawa ma sinpin ni: ijo musi ante li lon ma ni anu insa nasin
|
|
tawa ma ni. <!-- pawns can't move forward if there's another piece there on in
|
|
the way. -->
|
|
|
|
* jan utala li ken anpa e ijo musi ni: ona li lon ma sinpin wan en poka wan. ma
|
|
ni li jo e ijo musi pi kule ante la, jan utala li ken pali e ni: weka e ijo
|
|
musi tan ma ni, tawa ma ni.<!-- pawns can capture diagonally forwards. when
|
|
they do that, they move to the captured square's location. -->
|
|
|
|
* jan utala pimeja li lon nasin \#1 la, anu jan utala walo li lon ma
|
|
nasin \#8 la, ona li kama ijo musi ante. jan musi ona ken wile
|
|
ante wan: <!-- pawns can promote if they reach the last row -->
|
|
|
|
* ona li kama jan utala lon soweli tawa
|
|
* ona li kama soweli suli utala
|
|
* ona li kama tomo kiwen tawa
|
|
* ona li kama jan lawa meli.
|
|
|
|
```
|
|
+---+---+---+---+---+---+---+---+
|
|
| | | | | | | | |
|
|
+---+---+---+---+---+---+---+---+
|
|
| | | | |-c-| c |-c-| |
|
|
+---+---+---+---+---+---+---+---+
|
|
| | | | | | C | | |
|
|
+---+---+---+---+---+---+---+---+
|
|
| | |-b-| b |-b-| | | |
|
|
+---+---+---+---+---+---+---+---+
|
|
| | a | | B | | | | |
|
|
+---+---+---+---+---+---+---+---+
|
|
|-a-| a |-a-| | | | | |
|
|
+---+---+---+---+---+---+---+---+
|
|
| | A | | | | | | |
|
|
+---+---+---+---+---+---+---+---+
|
|
| | | | | | | | |
|
|
+---+---+---+---+---+---+---+---+
|
|
```
|
|
sitelen ni la, jan utala li lon ma pi sitelen "A", "B" en "C" suli. ona li ken
|
|
tawa ma pi sitelen "a", "b" anu "c" lili. ona li ken anpa e ijo musi lon ma
|
|
pi sitelen "-a-", "-b-" anu "-c-". jan utala pi sitelen "A" suli li tawa ala lon
|
|
musi ni. tan ni, ona li ken tawa ma sinpin tu.
|
|
|
|
**jan utala lon soweli tawa** (nimi ante: "soweli tawa") li ken tawa ma tu lon
|
|
nasin wan en ma wan lon nasin poka pi nasin nanpa wan. <!-- knights can move two
|
|
spaces in any direction and then one space sideways from that direction. -->
|
|
|
|
* ijo musi pi kule ante li lon ma ni, ona li ken anpa e ijo musi ni.
|
|
|
|
```
|
|
+---+---+---+---+---+---+---+---+
|
|
| | | | | | | | |
|
|
+---+---+---+---+---+---+---+---+
|
|
| | | | | | | | |
|
|
+---+---+---+---+---+---+---+---+
|
|
| | | | X | | X | | |
|
|
+---+---+---+---+---+---+---+---+
|
|
| | | X | | | | X | |
|
|
+---+---+---+---+---+---+---+---+
|
|
| | | | | O | | | |
|
|
+---+---+---+---+---+---+---+---+
|
|
| | | X | | | | X | |
|
|
+---+---+---+---+---+---+---+---+
|
|
| | | | X | | X | | |
|
|
+---+---+---+---+---+---+---+---+
|
|
| | | | | | | | |
|
|
+---+---+---+---+---+---+---+---+
|
|
```
|
|
sitelen ni la, jan utala lon soweli tawa li lon ma pi sitelen "O". ona li ken
|
|
tawa ma pi sitelen "X".
|
|
|
|
**soweli suli utala** (nimi ante: "lawa sewi" anu "soweli suli") li ken tawa
|
|
lon nasin ni: o tawa ma sinpin wan anu ma monsi wan, o tawa ma poka wan. ona li
|
|
ken tawa ma mute lon nasin ni.
|
|
|
|
* ijo musi ante li lon insa pi nasin ona la, ona li ken ala tawa ma ni.
|
|
|
|
```
|
|
+---+---+---+---+---+---+---+---+
|
|
| X | | | | | | | |
|
|
+---+---+---+---+---+---+---+---+
|
|
| | X | | | | | | X |
|
|
+---+---+---+---+---+---+---+---+
|
|
| | | X | | | | X | |
|
|
+---+---+---+---+---+---+---+---+
|
|
| | | | X | | X | | |
|
|
+---+---+---+---+---+---+---+---+
|
|
| | | | | O | | | |
|
|
+---+---+---+---+---+---+---+---+
|
|
| | | | X | | X | | |
|
|
+---+---+---+---+---+---+---+---+
|
|
| | | X | | | | X | |
|
|
+---+---+---+---+---+---+---+---+
|
|
| | X | | | | | | X |
|
|
+---+---+---+---+---+---+---+---+
|
|
```
|
|
sitelen ni la, soweli suli utala li lon ma pi sitelen "O". ona li ken
|
|
tawa ma pi sitelen "X".
|
|
|
|
**tomo kiwen tawa** (nimi ante: "tomo utala") li ken tawa lon nasin ni: o tawa
|
|
ma sinpin wan anu ma monsi wan anu ma poka wan. ona li ken tawa ma mute lon
|
|
nasin ni.
|
|
|
|
* ijo musi ante li lon insa pi nasin ona la, ona li ken ala tawa ma ni.
|
|
|
|
```
|
|
+---+---+---+---+---+---+---+---+
|
|
| | | | | X | | | |
|
|
+---+---+---+---+---+---+---+---+
|
|
| | | | | X | | | |
|
|
+---+---+---+---+---+---+---+---+
|
|
| | | | | X | | | |
|
|
+---+---+---+---+---+---+---+---+
|
|
| | | | | X | | | |
|
|
+---+---+---+---+---+---+---+---+
|
|
| X | X | X | X | O | X | X | X |
|
|
+---+---+---+---+---+---+---+---+
|
|
| | | | | X | | | |
|
|
+---+---+---+---+---+---+---+---+
|
|
| | | | | X | | | |
|
|
+---+---+---+---+---+---+---+---+
|
|
| | | | | X | | | |
|
|
+---+---+---+---+---+---+---+---+
|
|
```
|
|
|
|
sitelen ni la, tomo kiwen tawa li lon ma pi sitelen "O". ona li ken
|
|
tawa ma pi sitelen "X".
|
|
|
|
**jan lawa meli** (nimi ante: "lawa meli") li ken tawa lon nasin pi soweli suli
|
|
utala anu lon nasin pi tomo kiwen tawa.
|
|
|
|
* ijo musi ante li lon insa pi nasin ona la, ona li ken ala tawa ma ni.
|
|
|
|
```
|
|
+---+---+---+---+---+---+---+---+
|
|
| X | | | | X | | | |
|
|
+---+---+---+---+---+---+---+---+
|
|
| | X | | | X | | | X |
|
|
+---+---+---+---+---+---+---+---+
|
|
| | | X | | X | | X | |
|
|
+---+---+---+---+---+---+---+---+
|
|
| | | | X | X | X | | |
|
|
+---+---+---+---+---+---+---+---+
|
|
| X | X | X | X | O | X | X | X |
|
|
+---+---+---+---+---+---+---+---+
|
|
| | | | X | X | X | | |
|
|
+---+---+---+---+---+---+---+---+
|
|
| | | X | | X | | X | |
|
|
+---+---+---+---+---+---+---+---+
|
|
| | X | | | X | | | X |
|
|
+---+---+---+---+---+---+---+---+
|
|
```
|
|
sitelen ni la, jan lawa meli li lon ma pi sitelen "O". ona li ken
|
|
tawa ma pi sitelen "X".
|
|
|
|
**jan lawa** (nimi ante: "lawa mije") li ken tawa ma wan lon nasin ale.
|
|
|
|
* ijo musi li anpa e jan lawa, jan musi ona li anpa. o awen e jan lawa sina.
|
|
|
|
```
|
|
+---+---+---+---+---+---+---+---+
|
|
| | | | | | | | |
|
|
+---+---+---+---+---+---+---+---+
|
|
| | | | | | | | |
|
|
+---+---+---+---+---+---+---+---+
|
|
| | | | | | | | |
|
|
+---+---+---+---+---+---+---+---+
|
|
| | | | X | X | X | | |
|
|
+---+---+---+---+---+---+---+---+
|
|
| | | | X | O | X | | |
|
|
+---+---+---+---+---+---+---+---+
|
|
| | | | X | X | X | | |
|
|
+---+---+---+---+---+---+---+---+
|
|
| | | | | | | | |
|
|
+---+---+---+---+---+---+---+---+
|
|
| | | | | | | | |
|
|
+---+---+---+---+---+---+---+---+
|
|
```
|
|
sitelen ni la, jan lawa li lon ma pi sitelen "O". ona li ken
|
|
tawa ma pi sitelen "X".
|
|
|
|
## ma open pi ijo musi <!-- starting positions -->
|
|
|
|
```
|
|
+---+---+---+---+---+---+---+---+
|
|
|TKT|LST|SSU|JLM|JL |SSU|LST|TKT|
|
|
+---+---+---+---+---+---+---+---+
|
|
|JU |JU |JU |JU |JU |JU |JU |JU |
|
|
+---+---+---+---+---+---+---+---+
|
|
| | | | | | | | |
|
|
+---+---+---+---+---+---+---+---+
|
|
| | | | | | | | |
|
|
+---+---+---+---+---+---+---+---+
|
|
| | | | | | | | |
|
|
+---+---+---+---+---+---+---+---+
|
|
| | | | | | | | |
|
|
+---+---+---+---+---+---+---+---+
|
|
|ju |ju |ju |ju |ju |ju |ju |ju |
|
|
+---+---+---+---+---+---+---+---+
|
|
|tkt|lst|ssu|jlm|jl |ssu|lst|tkt|
|
|
+---+---+---+---+---+---+---+---+
|
|
```
|
|
open musi la, ijo musi ale li lon ma open ona.
|
|
|
|
**jan utala walo** ale li lon ma 8 pi nasin \#2. **jan utala pimeja** ale li lon
|
|
ma 8 pi nasin \#7.
|
|
|
|
ijo musi ante ale li lon nasin \#1 tawa jan musi walo, li lon nasin \#8
|
|
tawa jan musi pimeja.
|
|
|
|
**jan utala lon soweli tawa** li lon ma \#2 en ma \#7.
|
|
|
|
**soweli suli utala** li lon ma \#3 en ma \#6.
|
|
|
|
**tomo kiwen tawa** li lon ma \#1 en ma \#8.
|
|
|
|
**jan lawa meli** li lon ma \#4.
|
|
|
|
**jan lawa** li lon ma \#5.
|
|
|
|
sitelen ale la, ijo musi walo li sitelen kepeken sitelen lili (abcde...). ijo
|
|
musi pimeja li sitelen kepeken sitelen suli (ABCDE...).
|
|
|
|
> %info%
|
|
>
|
|
>
|
|
> ma pi \#1 en \#2 en \#3 en \#4 ale li "poka meli" tan ni: open musi la, jan
|
|
> lawa meli ale tu li lon ma \#4.
|
|
>
|
|
> ma pi \#5 en \#6 en \#7 en \#8 ale li "poka mije" tan ni: open musi la, jan
|
|
> lawa ale tu li lon la \#5.
|
|
>
|
|
|
|
## tawa ante <!-- other moves -->
|
|
|
|
jan lawa en tomo kiwen tawa wan pi kule sama li ken tawa lon tenpo sama. taso,
|
|
ni ale li wile lon tawa ni: <!-- king and one rook can castle, but these
|
|
conditions must be true. -->
|
|
|
|
* jan lawa en tomo kiwen tawa ni li tawa ala lon tenpo ale pi musi ni. <!--
|
|
neither the king, nor this rook, have moved during this game. -->
|
|
|
|
* ijo musi ala li lon insa nasin tan jan lawa tawa tomo kiwen tawa ni. <!-- no
|
|
pieces are in the way of the king and this rook. -->
|
|
|
|
* ijo musi ante li ken ala anpa e jan lawa. <!-- no piece is attacking the
|
|
king. -->
|
|
|
|
* nasin pi jan lawa la, ijo musi ante li ken ala anpa e ma ni. <!-- no
|
|
piece can attack the squares in the king's path. -->
|
|
|
|
ni ale li lon la, ken tu li lon: <!-- in this case, two possibilities exist:-->
|
|
|
|
* jan lawa li tawa ma \#3 pi nasin sama, tomo kiwen tawa pi ma \#1
|
|
li tawa ma \#4. <!-- king moves to C, rook moves from A to D. -->
|
|
|
|
* jan lawa li tawa ma \#7 pi nasin sama, tomo kiwen tawa pi ma \#8
|
|
li tawa ma \#6. <!-- king moves to G, rook moves from H to F. -->
|
|
|
|
tenpo mute la, jan utala ("\\#1") li ken tawa ma tu. taso, jan utala pi kule ante
|
|
("jan utala \\#2") li ken anpa e ma lon insa nasin pi jan utala \\#1 la, ona li
|
|
ken anpa e jan utala \\#1 lon tenpo musi kama wan. jan utala \\#2 li pali e ni la,
|
|
ona li tawa ma lon insa nasin pi jan utala \\#1 (ma wan sinpin en ma wan poka).
|
|
<!-- en passant: if a pawn moves two spaces, but another pawn can attack the
|
|
space inside, that other pawn can capture the pawn \#1 on next move. -->
|
|
|
|
```
|
|
+---+---+---+---+---+---+---+---+
|
|
| | | | | | | | |
|
|
+---+---+---+---+---+---+---+---+
|
|
| | | | |JU | | | |
|
|
+---+---+---+---+---+---+---+---+
|
|
| | | | | X | | | |
|
|
+---+---+---+---+---+---+---+---+
|
|
| | | |ju | O | | | |
|
|
+---+---+---+---+---+---+---+---+
|
|
| | | | | | | | |
|
|
+---+---+---+---+---+---+---+---+
|
|
| | | | | | | | |
|
|
+---+---+---+---+---+---+---+---+
|
|
| | | | | | | | |
|
|
+---+---+---+---+---+---+---+---+
|
|
| | | | | | | | |
|
|
+---+---+---+---+---+---+---+---+
|
|
```
|
|
|
|
sitelen ni la, jan utala \#1 li lon ma pi sitelen "JU", jan utala \#2 li lon ma pi
|
|
sitelen "ju". jan utala \#1 li wile tawa ma pi sitelen "O", taso jan utala \#2 li
|
|
ken anpa e ma pi sitelen "X". jan musi \#2 li wile e ni la, ona li ken: anpa e
|
|
jan utala \#1, tawa e jan utala \#2 tawa ma pi sitelen "X".
|
|
|
|
## jan lawa li ken moli <!-- check and checkmate -->
|
|
|
|
ijo musi pi jan musi wan li ken anpa e jan lawa pi jan musi ante lon tenpo musi
|
|
kama wan, jan lawa ona li "ken moli". <!-- if one player's piece can defeat the
|
|
king on the next move, the king is in check. -->
|
|
|
|
jan lawa li ken moli la, jan musi li wile pali e tawa, tawa ni: ijo musi ante li
|
|
ken ala anpa e jan lawa. jan musi li ken ala pali e tawa ante. <!-- the player
|
|
in check must move in a way that prevents the other player from capturing the
|
|
king. -->
|
|
|
|
jan musi li ken ala pali e ni la, jan lawa ona li moli. jan musi ni li anpa.
|
|
<!-- if the player in check can't move in such a way, then the king is
|
|
checkmated and the player loses. -->
|
|
|
|
jan musi li ken ala tawa e ijo musi ona tawa ni: ijo musi pi jan ante li
|
|
ken anpa e jan lawa ona. <!-- a player can't move _into_ check. -->
|
|
|
|
```
|
|
+---+---+---+---+---+---+---+---+
|
|
| | | | | | |TKT| JL|
|
|
+---+---+---+---+---+---+---+---+
|
|
| | | | | | | JU| JU|
|
|
+---+---+---+---+---+---+---+---+
|
|
| | | | | | | | |
|
|
+---+---+---+---+---+---+---+---+
|
|
| |TKT| | | | | | |
|
|
+---+---+---+---+---+---+---+---+
|
|
| | | | | | | | |
|
|
+---+---+---+---+---+---+---+---+
|
|
|tkt| 2 | 1 | | | | | |
|
|
+---+---+---+---+---+---+---+---+
|
|
| 1 |jl | 1 | | | | | |
|
|
+---+---+---+---+---+---+---+---+
|
|
| 1 | | 1 | | | | | |
|
|
+---+---+---+---+---+---+---+---+
|
|
tenpo musi pi jan walo (ijo musi pi sitelen lili) li lon.
|
|
```
|
|
|
|
sitelen ni la, tomo kiwen tawa pimeja li ken anpa e jan lawa walo lon tenpo musi
|
|
kama wan. jan lawa walo li "ken moli". jan musi walo li wile tawa ni: jan lawa
|
|
walo li "ken moli" ala. <!-- in this picture, the black rook can attack the
|
|
white king, so the white king is in check. the white player must move out of
|
|
check. -->
|
|
|
|
ona li ken tawa e jan lawa tawa ma pi sitelen "1". ona li pali e ni la, ijo musi
|
|
pimeja li ken ala anpa e jan lawa lon ma ni lon tenpo kama wan. <!-- they can
|
|
move the king to spaces labeled "1", so the rook can't attack it. -->
|
|
|
|
anu la, ona li ken tawa e tomo kiwen tawa ona tawa ma pi sitelen "2". ona li
|
|
pali e ni la, tomo kiwen tawa pimeja li ken ala anpa e jan moli walo tan ni: ijo
|
|
musi ante li lon insa nasin ona. <!-- or they can move their rook to the space
|
|
labeled "2", so it's in the way of the black rook. -->
|
|
|
|
```
|
|
+---+---+---+---+---+---+---+---+
|
|
| 1 | | | | | | | JL|
|
|
+---+---+---+---+---+---+---+---+
|
|
| | | | | | | JU| JU|
|
|
+---+---+---+---+---+---+---+---+
|
|
| | | | | | | | |
|
|
+---+---+---+---+---+---+---+---+
|
|
| | | | | | | | |
|
|
+---+---+---+---+---+---+---+---+
|
|
| | | | | | | | |
|
|
+---+---+---+---+---+---+---+---+
|
|
|tkt| | | | | | | |
|
|
+---+---+---+---+---+---+---+---+
|
|
| |jl | | | | | | |
|
|
+---+---+---+---+---+---+---+---+
|
|
| | | | | | | | |
|
|
+---+---+---+---+---+---+---+---+
|
|
tenpo musi pi jan walo (ijo musi pi sitelen lili) li lon.
|
|
```
|
|
|
|
sitelen ni la, jan lawa pimeja li ken ala moli. taso, tomo kiwen tawa walo li
|
|
tawa ma pi sitelen "1" la, jan lawa pimeja li ken moli. sin la, ijo musi pimeja
|
|
li ken ala tawa ni: jan lawa pimeja li ken moli ala. ni la, jan lawa pimeja li
|
|
moli. jan musi walo li anpa e jan musi pimeja. <!-- in this picture, the black
|
|
king isn't in check, but if white moves their rook to the square labeled "1",
|
|
the black player has no way to move out of check. this is a checkmate. black
|
|
loses. -->
|
|
|
|
## kama ante
|
|
|
|
kama ni li ken: jan musi li ken ala tawa e ilo musi ona, taso jan lawa ona li
|
|
ken ala moli. ni li lon la, musi li pini. taso, jan musi ala li anpa e jan musi
|
|
ante. <!-- if a player can't move their pieces, but their king is not in check,
|
|
it's a stalemate. nobody wins. -->
|
|
|
|
```
|
|
+---+---+---+---+---+---+---+---+
|
|
| | | | | | | | |
|
|
+---+---+---+---+---+---+---+---+
|
|
| | | | | | | | |
|
|
+---+---+---+---+---+---+---+---+
|
|
| 1 | 1 |jlm| | | | | |
|
|
+---+---+---+---+---+---+---+---+
|
|
|JL |1 2| | | | | | |
|
|
+---+---+---+---+---+---+---+---+
|
|
| 1 | 2 |jl | | | | | |
|
|
+---+---+---+---+---+---+---+---+
|
|
| | | | | | | | |
|
|
+---+---+---+---+---+---+---+---+
|
|
| | | | | | | | |
|
|
+---+---+---+---+---+---+---+---+
|
|
| | | | | | | | |
|
|
+---+---+---+---+---+---+---+---+
|
|
tenpo musi pi jan pimeja (ijo musi pi sitelen suli) li lon.
|
|
```
|
|
|
|
sitelen ni la, jan lawa pimeja li ijo musi pimeja taso. ona li ken ala tawa ma
|
|
pi sitelen "1" tan ni: jan lawa meli walo li ken anpa e ma ni. ona li ken ala
|
|
tawa ma pi sitelen "2" tan ni: jan lawa walo li ken anpa e ma ni. taso, ijo musi
|
|
ala li ken anpa e jan lawa pimeja.
|
|
|
|
tan ni, musi li pini. jan musi walo li anpa ala e jan musi pimeja. jan musi
|
|
pimeja li anpa ala e jan musi walo.
|
|
|
|
---
|
|
|
|
tenpo musi ale la, jan musi wan li ken toki e ni: "mi anpa." ona li toki e ni
|
|
la, musi li pini. jan musi ante li anpa e ona. <!-- any player can resign at any
|
|
moment. -->
|
|
|
|
tenpo musi ale la, jan musi wan li ken toki e ni: "mi wile e ni: jan ala li
|
|
anpa. ni li pona ala pona?" jan musi ante li ken toki tawa ni. ona li toki e
|
|
"pona" la, musi li pini. jan musi ala li anpa e jan musi ante. <!-- players can
|
|
agree to a draw. -->
|
|
|
|
musi suli la, nasin ni li lon: ijo musi ale li lon ma sama, li ken tawa lon
|
|
nasin sama, lon tenpo tawa tu wan pi jan musi sama, jan musi ni li ken toki e
|
|
ni: "musi ni li pini. jan ala li anpa." <!-- in professional games, if all the
|
|
pieces are in the same place and can do the same moves during 3 turns of the
|
|
same player, that player can claim a draw. -->
|
|
|
|
## suli kiwen pi tenpo tawa <!-- time control -->
|
|
|
|
musi mute la, jan musi, anu jan pi lawa musi, li wile e ni: tenpo musi li suli
|
|
ala. ni li lon la, nasin pi suli kiwen pi tenpo tawa li ken lon. <!-- in some
|
|
games, the players or moderators may want to limit the game's duration. -->
|
|
|
|
nasin ni la, jan musi li nanpa e suli tenpo pi tenpo tawa ona kepeken ilo tenpo.
|
|
mute tenpo lawa li lon. tenpo pi tenpo tawa ale pi jan wan li suli tawa ona la,
|
|
jan musi ni li anpa. <!-- if this is the case, then players measure their move
|
|
duration with a clock. a limit is set, and if a player goes over the limit for
|
|
their turns, they lose. -->
|
|
|
|
anu la, mute tenpo lawa pi tenpo tawa wan li lon. jan musi ale li wile pali e
|
|
tenpo tawa wan ona lon tenpo ni. ona li ken ala pali e ni la, ona li anpa. <!--
|
|
alternatively, a time limit can be imposed on each turn individually. -->
|
|
|
|
# musi pi ilo sona
|
|
|
|
lipu kon [Lichess](https://lichess.org/) li ilo pona. jan li ken musi kepeken
|
|
ona, li ken kama sona e nasin musi kepeken ona. lipu ni li ken toki kepeken toki
|
|
pona. taso, ante toki ona li pini ala. ona li toki e ijo kepeken nimi ante.
|