lipu-sona/pages/eo/dictionary.md

% toki pona dictionary
% /dev/urandom
% 2020-07-28

Ĉi tiu estas listo de ĉiuj oficialaj vortoj en Tokipono inkluzivitaj en la paĝoj
1 al 12, alfabete ordigitaj. Vi povas alklaki la vortojn por iri al la
leciono, en kiu ili estas prezentitaj. Ĉiu vorto en la listo havas variajn signifojn
depende de sia gramatika rolo.

La adjektiva difino taŭgas kaj por adjektivoj kaj por adverboj, ĉar la nura
distingo inter ili en Tokipono estas tio, ĉu ili sekvas substantivon aŭ verbon.

Substantivan vorton oni ĉiam povas uzi kiel adjektivon kun la signifo "de [substantivo]".
Ekzemple, "moku soweli" povas signifi "besta manĝaĵo" aŭ "viando", depende de kunteksto.

> %noto%
> Ĉi tio ne estas kopio de la vortaro difinita en la oficiala libro aŭ iu ajn
> alia kurso. Iujn vortojn oni povas uzi kiel partikulojn, krom tiujn en ĉi tiu listo.
> Ĝi ankaŭ listigas iujn nekonvenciajn uzojn de vortoj, kiuj povas 
> utili nur kun aliaj vortoj.
> 
> Tokipone, vi povas fari viajn proprajn frazojn kaj alternativajn
> signifojn de vortoj, depende de kunteksto. La plej importa regulo estas
> tio, ke oni komprenu vin.
>

---

#### [a](eo/7)
* partikulo: (emocia interjekcio, emfazo aŭ konfirmo)

#### [akesi](eo/12)
* substantivo: lacerto, reptilio

> %averto%
> La vorto "akesi" signifis "'malbela' besto" ankaŭ, sed la dua
> oficiala Tokipona libro forigis ĉi tiun signifon.

#### [ala](eo/2)
* substantivo: nenio
* adjektivo: ne, malplena
* nombro: nulo

#### [alasa](eo/12)
* verbo: ĉasi, kolekti
* verbo (nekonvencia): serĉi
* antaŭverbo (nekonvencia): provi, peni (fari ion)

#### [ale/ali](eo/2)
* substantivo: ĉio, universo
* adjektivo: ĉiu, abunda
* nombro: ĉio/senfino (simpla sistemo), 100 (malsimpla sistemo)

#### [anpa](eo/7)
* substantivo (malnova/ne-pu): malsupra parto
* adjektivo: kliniĝanta, malsupra, humila, dependa
* verbo sen objekto: kliniĝi
* verbo kun objekto: konkeri, venki

#### [ante](eo/5)
* substantivo: diferenco, ŝanĝo, (nekonvencia) versio
* adjektivo: diferenca, alia, ŝanĝita
* verbo: ŝanĝi, ŝanĝiĝi

#### [anu](eo/7)
* partikulo: aŭ

#### [awen](eo/5)
* substantivo (nekonvencia): stabileco, sekureco, atendo
* adjektivo: konservita, sekura, eltenanta, rezistema, atenda, resta
* verbo: konservi, atendi, rezisti, protekti
* antaŭverbo: daŭrigi, plu (fari ion)

#### [e](eo/3)
* partikulo: (specifi objekton)

#### [en](eo/5)
* partikulo: kaj (kombinas subjektojn)

#### [esun](eo/11)
* substantivo: komerco, transakcio, interŝanĝo
* adjektivo: pri komerco/interŝanĝo, komerca
* verbo: komerci, interŝanĝi

#### [ijo](eo/3)
* substantivo: aĵo, objekto, afero
* adjektivo: materiala, fizika

#### [ike](eo/1)
* substantivo: malbono
* adjektivo: malbona, kompleksa, nenecesa
* verbo (nekonvencia): malbonigi

#### [ilo](eo/3)
* substantivo: ilo, maŝino, aparato
* adjektivo: utila, (nekonvencia) elektronika, metala

#### [insa](eo/7)
* substantivo: internoj, enhavoj, centro, stomako
* adjektivo: centra, interna, inter

#### [jaki](eo/8)
* substantivo: malpuraĵo, malŝparo
* adjektivo: malpura, aĉa, venena, malsana
* verbo: malpurigi

#### [jan](eo/2)
* substantivo: homo, homoj, homaro, iu
* adjektivo: homa, personala

#### [jelo](eo/8)
* substantivo/adjektivo: (la koloro) flava (kaj ĝiaj nuancoj)
* verbo: flavigi

#### [jo](eo/4)
* substantivo: (nekonvencia) posedo, posedaĵo
* verbo: havi, porti, enhavi, teni

#### [kala](eo/4)
* substantivo: fiŝo, mara besto, mara estaĵo

#### [kalama](eo/5)
* substantivo: sono, bruo
* adjektivo: laŭta, brua, sonfarada
* verbo: fari bruon, deklami, ludi (instrumenton)

#### [kama](eo/10)
* substantivo: evento, alveno
* adjektivo: alvena, venanta, estonteco, alvokis
* antaŭverbo: fariĝi, estiĝi (io), sukcesi

#### [kasi](eo/4)
* substantivo: planto, herbo, folio

#### [ken](eo/10)
* substantivo: ebleco, (nekonvencia) rajto, libereco
* adjektivo (nekonvencia): ebla
* antaŭverbo: povi (fari ion), rajti (fari ion)

#### [kepeken](eo/6)
* substantivo: uzo, (nekonvencia) praktiko
* verbo w/ obj: uzi ion
* prepozicio: (fari ion) per, kun la helpo de

#### [kili](eo/1)
* substantivo: frukto, legomo, fungo

#### [kiwen](eo/4)
* substantivo: malmolaĵo, metalo, ŝtono, solido
* adjektivo: malmola, metala, solida

#### [ko](eo/4)
* substantivo: pulvoro, argilo, pasto, duonsolida

#### [kon](eo/12)
* substantivo: aero, esenco, spirito, (nekonvencia) gaso
* adjektivo: nevidebla, efemera, (nekonvencia) gasa

#### [kule](eo/8)
* substantivo: koloro, (malofta) genro
* adjektivo: bunta, pentrita
* verbo: farbi, kolorigi

#### [kulupu](eo/5)
* substantivo: grupo, komunumo, firmao, socio, nacio, tribo
* adjektivo: komunuma, socia

#### [kute](eo/7)
* substantivo: orela, aŭdeblo
* adjektivo: ...-sonante
* verbo: aŭdi, aŭskulti, obei

#### [la](eo/9)
* partikulo: "se/kiam" (prezenti kuntekston)

#### [lape](eo/5)
* substantivo: dormo, ripozo
* adjektivo: dorma, dormema
* verbo: dormi, ripozi

#### [laso](eo/8)
* substantivo/adjektivo: (la koloro) blua, verda (kaj ĝiaj nuancoj)
* verbo: bluigi, verdigi

#### [lawa](eo/7)
* substantivo: kapo, menso
* adjektivo: ĉefa, primara, kontrolanta, rega
* verbo: kontroli, direkti, gvidi, posedi, regi

#### [len](eo/9)
* substantivo: ŝtofo, vestaĵo, tavolo de privateco
* adjektivo: vestita, el ŝtofo
* verbo: vesti, havigi tavolon de privateco

#### [lete](eo/9)
* substantivo: malvarmeco
* adjektivo: malvarma, malvarmeta, kruda, nekuirita
* verbo: malvarmigi

#### [li](eo/1)
* partikulo: (inter subjekto kaj verbo/adjektivo)

#### [lili](eo/1)
* substantivo: malgrandeco
* adjektivo: malgranda, malmultaj, juna
* verbo: malgrandigi

#### [linja](eo/9)
* substantivo: longa fleksebla objekto, ŝnuro, haroj

#### [lipu](eo/3)
* substantivo: plata objekto, libro, dokumento, papero, paĝo, rekordo, retpaĝo
* adjektivo: plata, uzata kiel lipu, lipu-simila, de lipu

#### [loje](eo/8)
* substantivo/adjektivo: (la koloro) ruĝa (kaj ĝiaj nuancoj)
* verbo: ruĝigi

#### [lon](eo/6)
* substantivo: vero, vivo, ekzistado
* adjektivo: reala, vera, aktuala, ekzistanta
* verbo w/o object: veri, ekzisti
* prepozicio: en, ĉe, sur

#### [luka](eo/9)
* substantivo: mano, brako
* nombro: 5 (malsimpla sistemo)

#### [lukin](eo/3)
* substantivo: okulo, vizio
* adjektivo: ...-aspekta, vida
* verbo: rigardi, vidi, legi
* antaŭverbo: serĉi (fari ion)

#### [lupa](eo/10)
* substantivo: truo, pordo, orifico, fenestro

#### [ma](eo/4)
* substantivo: tero, ekstero, teritorio, lando

#### [mama](eo/2)
* substantivo: gepatro, prapatro, kreinto, origino, prizorganto
* verbo: krei, gepatri, prizorgi

#### [mani](eo/11)
* substantivo: mono, granda malsovaĝigita besto
* adjektivo: (nekonvencia) riĉa

#### [meli](eo/2)
* substantivo: virino, ino, edzino
* adjektivo: ina

#### [mi](eo/1)
* substantivo: mi, min, ni, nin 
* adjektivo: mia, nia

#### [mije](eo/2)
* substantivo: viro, iĉo, edzo
* adjektivo: iĉa

#### [moku](eo/2)
* substantivo: manĝaĵo
* adjektivo: manĝebla, de manĝaĵo
* verbo: manĝi, trinki, gluti

#### [moli](eo/8)
* substantivo: morto
* adjektivo: mortita, mortanta
* verbo: morti, mortigi

#### [monsi](eo/6)
* substantivo: dorso, malantaŭo, pugo
* adjektivo: malantaŭa

#### [mu](eo/7)
* (iu ajn besta sono)

#### [mun](eo/11)
* substantivo: luno, stelo, nokta ĉiela objekto
* adjektivo: luna, stela

#### [musi](eo/9)
* substantivo: ludo, arto
* adjektivo: amuzanta, arta
* verbo: amuzi, ludi, amuziĝi

#### [mute](eo/5)
* substantivo: kvanto
* adjektivo: multa, pli
* nombro: 3 aŭ pli (simpla sistemo), 20 (malsimpla sistemo)

#### [nanpa](eo/11)
* substantivo: nombro
* adjektivo: -a (ordinala indikilo), matematika, nombra 
    (nekonvencia) cifereca

#### [nasa](eo/8)
* adjektivo: stranga, malofta, ebria

#### [nasin](eo/10)
* substantivo: vojo, strato, direktivo, maniero, kutimo
* adjektivo: strat-, kutima
* verbo (nekonvencia): gvidi, montri la vojon

#### [nena](eo/10)
* substantivo: monteto, monto, butono, nazo
* adjektivo: monteta, monta

#### [ni](eo/5)
* substantivo/adjektivo: ĉi tiu, tiu

#### [nimi](eo/7)
* substantivo: vorto, nomo

#### [noka](eo/6)
* substantivo: piedo, kruro, fundo, malsupra parto, subo

#### [o](eo/7)
* partikulo: (voki al homoj, komandoj)

#### [olin](eo/3)
* substantivo: amo, kompato, korinklino, respekto
* adjektivo: amata, ŝatata, respektata
* verbo: ami, respekti

#### [ona](eo/1)
* substantivo: li, ŝi, ili, ĝi 
* adjektivo: lia, ŝia, ilia, ĝia

#### [open](eo/10)
* substantivo: komenco
* adjektivo: komenca
* verbo: komenci, ŝalti
* antaŭverbo: komenci (fari ion)

#### [pakala](eo/5)
* substantivo: domaĝo, eraro
* adjektivo: rompita, malĝusta
* verbo: rompi, fari erarojn
* partikulo: (ĝenerala sakraĵo)

#### [pali](eo/3)
* substantivo: laboro
* adjektivo: laboranta
* verbo: (pri)labori, fari

#### [palisa](eo/9)
* substantivo: longa solida objekto, branĉo, bastono, (nekonvencia) longeco
* adjektivo: longa

#### [pan](eo/12)
* substantivo: pano, greno, maizo, rizo, pico

#### [pana](eo/3)
* adjektivo: (nekonvencia) donita, sendita, ellasita
* verbo: doni, sendi, elsendi, lasi

#### [pi](eo/9)
* partikulo: "de" (regrupigas du aŭ pli modifilojn)

#### [pilin](eo/12)
* substantivo: koro, sento, tuŝo, senco
* adjektivo: sentanta, tuŝbazita
* verbo: tuŝi, pensi, senti

#### [pimeja](eo/8)
* substantivo: (la koloro) nigra (kaj ĝiaj nuancoj), ombro
* adjektivo: nigra, malhela
* verbo: nigrigi, malheligi

#### [pini](eo/10)
* substantivo: fino
* adjektivo: fina, farita, finita, pasinteco (kun tenpo)
* verbo: fini, fermi
* antaŭverbo: fini/halti ion

#### [pipi](eo/4)
* substantivo: insekto, cimo

#### [poka](eo/6)
* substantivo: kokso, flanko, proksima areo
* adjektivo: najbara, proksima, apuda, flanka

#### [poki](eo/11)
* substantivo: skatolo, ujo, bovlo, taso, tirkesto
* verbo (nekonvencia): meti en skatolon

#### [pona](eo/1)
* substantivo: bono, simpleco
* adjektivo: bona, simpla, amika, paca
* verbo: plibonigi, ripari

#### [pu](eo/12)
* substantivo: la oficiala Tokipona libro
* adjektivo: kiel dirita en la oficiala Tokipona libro
* verbo: interagi kun la oficiala Tokipona libro

> %noto%
> La oficiala Tokipona libro nur difinas la verban signifon de la vorto "pu".
> (Kvankam la frazo "pu la" estas uzita por signifi "en ĉi tiu libro".)
> Iuj personoj en la Tokipona komunumo preferas nur uzi ĝin laŭ la verba
> signifo, dum aliaj uzas ĝin ankaŭ laŭ aliaj signifoj.

#### [sama](eo/6)
* substantivo: simileco, (ies) gefrato
* adjektivo: simila, egala, gefrata
* prepozicio: kiel

#### [seli](eo/5)
* substantivo: varmo, varmeto, kemia reakcio, fonto de varmo
* adjektivo: varma, varmeta
* verbo: varmigi

#### [selo](eo/9)
* substantivo: ekstera formo, ekstera tavolo, ŝelo, haŭto, limo
* adjektivo: ekstera

#### [seme](eo/7)
* partikulo: kio? kiu? (por demandoj)

#### [sewi](eo/6)
* substantivo: area supra, supro, plej alta parto, ĉielo, dio
* adjektivo: alta, supra, dia, sankta

#### [sijelo](eo/9)
* substantivo: korpo, fizika stato, torso
* adjektivo: fizika, korpa

#### [sike](eo/11)
* substantivo: rondo, pilko, ciklo, rado, (kun tenpo) jaro
* adjektivo: ronda, cirkla, sfera, de jaro
* verbo: rondigi, ĉirkaŭi

#### [sin](eo/11)
* substantivo: noveco, aldono, (nekonvencia) ĝisdatigo, spico
* adjektivo: nova, aldona, freŝa, ekstra
* verbo: aldoni, ĝisdatigi

#### [sina](eo/1)
* substantivo: vi
* adjektivo: via

#### [sinpin](eo/6)
* substantivo: vizaĝo, antaŭa parto, fronto, muro
* adjektivo: vizaĝa, antaŭa

#### [sitelen](eo/4)
* substantivo: simbolo, bildo, skribado
* adjektivo: simbola, skribita, registrita
* verbo: skribi, desegni, registri

#### [sona](eo/10)
* substantivo: scio, informo
* adjektivo: sciita
* verbo: scii
* antaŭverbo: scipovi

#### [soweli](eo/1)
* substantivo: termamulo, besto

#### [suli](eo/1)
* substantivo: grandeco
* adjektivo: granda, peza, alta, grava, plenkreskula
* verbo: kreski, grandigi, grandiĝi

#### [suno](eo/11)
* substantivo: suno, lumo, brilo, fonto de lumo
* adjektivo: suna, hela
* verbo: lumigi, brili

#### [supa](eo/12)
* substantivo: horizontala surfaco

#### [suwi](eo/2)
* substantivo: (nekonvencia) dolĉaĵoj, aromoj
* adjektivo: dolĉa, aroma, bela, adorinda

#### [tan](eo/6)
* substantivo: kaŭzo, kialo, origino
* adjektivo: origina
* verbo kun objekto (nekonvencia): kaŭzi
* prepozicio: de, pro

#### [taso](eo/12)
* partikulo (ĉe la komenco de frazo): sed, tamen
* adjektivo: nur

#### [tawa](eo/6)
* substantivo: movado
* adjektivo: movanta
* verbo: movi
* prepozicio: al, por, laŭ, opinie de

#### [telo](eo/3)
* substantivo/adjektivo: akvo, fluido, likvo
* adjektivo: malseka, fluida, likva
* verbo: akvumi, purigi

#### [tenpo](eo/10)
* substantivo: tempo, momento, okazo
* adjektivo: tempa

#### [toki](eo/4)
* substantivo: parolado, konversacio, lingvo
* adjektivo: parola, konversacia
* verbo: paroli, diri, uzi lingvon, pensi

#### [tomo](eo/3)
* substantivo: domo, konstruaĵo, strukturo, endoma spaco, ĉambro
* adjektivo: endoma

#### [tonsi](eo/x1)
* substantivo: nebinara homo, transgenrulo
* adjektivo: genra nekonformata, transgenra

> %averto%
> "tonsi" estas la nura neoficiala vorto en ĉi tiu listo. Ĝin kreis la komunumo 
> post kiam la oficiala libro eldoniĝis kaj ĝi estas la plej akceptita neoficiala vorto.

#### [tu](eo/11)
* nombro: 2
* substantivo: divido
* adjektivo: dividita
* verbo: dividi

> %averto%
> Uzi "tu" ĉe la fino de substantiva frazo ĝenerale rilatas al la nombro
> 2\. Oni precizigas la sencon "dividita" per la partikulo "li":
>
> kulupu tu -- du komunumoj
>
> kulupu li tu. -- la komunumo estas dividita.

#### [unpa](eo/8)
* substantivo: sekso
* adjektivo: seksa
* verbo: seksumi

#### [uta](eo/12)
* substantivo: buŝo, lipoj
* adjektivo: buŝa

#### [utala](eo/2)
* substantivo: batalo, defio, milito
* adjektivo: agresema, militema
* verbo: batali, defii

#### [walo](eo/8)
* substantivo: la koloro blanka (kaj ĝiaj nuancoj)
* adjektivo: blanka, hela
* verbo: blankigi

#### [wan](eo/11)
* nombro: 1
* substantivo: parto (de io)
* adjektivo: unuiĝinta, edziĝinta
* verbo: kunigi, edziĝi

> %averto%
> Uzi "wan" ĉe la fino de substantiva frazo ĝenerale rilatas al la nombro
> 1\. Oni kutime precizigas la sencon "unuiĝinta" per la partikulo "li":
>
> kulupu wan -- unu komunumo
>
> kulupu li wan. -- la komunumo estas unuiĝinta.
>
> kulupu mute wan -- 21 komunumoj (malsimpla nombra sistemo)
> 
> kulupu mute li wan -- multaj (aŭ 20) komunumoj estas unuiĝintaj.

#### [waso](eo/4)
* substantivo: birdo, fluganta estaĵo

#### [wawa](eo/2)
* substantivo: forteco, potenco, energio
* adjektivo: forta, potenca, vigla

#### [weka](eo/12)
* substantivo: foresto, malproksimeco
* adjektivo: foresta, fora, malproksima
* verbo: forigi

#### [wile](eo/10)
* substantivo: deziro, volo, bezono
* adjektivo: dezirata, bezonata, postulata
* verbo: voli ion
* antaŭverbo: voli fari ion

---

[Unua paĝo](eo)