Upload New File

pages/tokipona/pl_dictionary.md

@@ -0,0 +1,576 @@
+% toki pona — słownik
+% /dev/urandom
+% lipiec 2020
+
+Oto lista wszystkich oficjalnych słów toki pony opisanych na stronach 1-12
+w kolejności alfabetycznej. Każdy wyraz może mieć różne znaczenie w zależności
+od tego, jaką jest częścią mowy. 
+
+Definicja „przymiotnika” również pasuje do przysłówków, ponieważ jedyna różnica
+między tymi częściami jest taka, że te pierwsze doczepia się do rzeczowników,
+a te drugie — do czasowników.
+
+Rzeczowniki w toki ponie mogą zostać użyte jako przymiotniki. Grają one wtedy tę
+samą rolę, co rzeczowniki w dopełniaczu w polszczyźnie. Przykładowo, „poki telo” może znaczyć „wiadro wody” albo „wanna”, (w tym przykładzie „wody” i „telo” mają tę samą
+funkcję).
+
+> %note%
+> To nie jest kopia słownika umieszczonego w oficjalnej książce ani w żadnym innym
+> kursie. Niektóre słowa mogą mieć jeszcze inne funkcje, niż te opisane poniżej.
+> Lista ta wymienia również niekonwencjonalne sposoby użycia niektórych słów,
+> a niektóre z nich są przydatne tylko wtedy, gdy użyje się je z innymi słowami.
+>
+> Nie krępuj się wymyślać swoje własne wyrażenia i znaczenia słów, które mogą pasować
+> w danym kontekście. Najważniejszą zasadą tego języka jest bycie zrozumianym.
+
+---
+
+#### a
+* partykuła: (wykrzyknik wyrażający emocję, wzacniający wypowiedź lub potwierdzający ją)
+
+#### akesi
+* rzeczownik: „niesłodkie” zwierzę, jaszczurka
+
+#### ala
+* rzeczownik: nic
+* przymiotnik: nie, wcale, pusty
+* liczebnik: zero
+
+#### alasa
+* czasownik: polować, zbierać
+* czasownik (niekonw.): szukać
+
+#### ale/ali
+* rzeczownik: wszystko, wszechświat
+* przymiotnik: każdy, cały, liczny
+* liczebnik: wszystko/nieskończoność (system prosty), 100 (system złożony)
+
+#### anpa
+* rzeczownik (stare/nieksiążkowe): spód, dolna część
+* przymiotnik: kłaniający się, dolny, mało znaczący, pokorny, podległy
+* czasownik nieprzechodni: kłonić się
+* czasownik przechodni: podbić, pokonać
+
+#### ante
+* rzeczownik: różnica, zmiana, (niekonw.) wersja
+* przymiotnik: inny, odmienny, zmieniony
+* czasownik: zmienić
+
+#### anu
+* partykuła: lub
+
+#### awen
+* rzeczownik (niekonw.): stabilność, bezpieczeństwo, oczekiwanie
+* przymiotnik: przechowywany, bezpieczny, trwały, czekający, pozostający
+* czasownik: zachowywać, zostać, znosić, chronić
+* czasownik posiłkowy: ciągle (coś) robić
+
+#### e
+* partykuła: (określa dopełnienie)
+
+#### en
+* partykuła: i (łączy podmioty)
+
+#### esun
+* rzeczownik: handel, transakcja, wymiana
+* przymiotnik: handlowy, wymienny, komercyjny
+* czasownik: handlować, wymieniać się
+
+#### ijo
+* rzeczownik: rzecz, przedmiot, materia
+* przymiotnik: materialny, fizyczny
+
+#### ike
+* rzeczownik: zło
+* przymiotnik: zły, skomplikowany, zbędny
+* czasownik (niekonw.): pogorszyć
+
+#### ilo
+* rzeczownik: narzędzie, maszyna, urządzenie
+* przymiotnik: użyteczny, (niekonw.) elektroniczny, metaliczny
+
+#### insa
+* rzeczownik: wnętrzności, zawartość, środek, brzuch
+* przymiotnik: środkowy, wewnątrz, pomiędzy
+
+#### jaki
+* rzeczownik: brud, odpad
+* przymiotnik: brudny, obrzydliwy, toksyczny, nieczysty, niehigieniczny
+* czasownik: ubrudzić
+
+#### jan
+* rzeczownik: osoba, człowiek, ludzie, ludzkość, ktoś
+* przymiotnik: ludzki, osobisty
+
+#### jelo
+* rzeczownik/przymiotnik: żółty (i jego odcienie)
+* czasownik: zażółcić, pokolorować na żółto
+
+#### jo
+* rzeczownik: (niekonw.) własność, właściwość
+* czasownik: mieć, nieść, zawierać, trzymać
+
+#### kala
+* rzeczownik: ryba, morskie zwierzę
+
+#### kalama
+* rzeczownik: dźwięk, hałas
+* przymiotnik: głośny, hałaśliwy, wydający dźwięk
+* czasownik: wydawać dźwięk, recytować, grać (na instrumencie)
+
+#### kama
+* rzeczownik: wydarzenie, przybycie
+* przymiotnik: nadchodzący, przyszły, wezwany
+* czasownik posiłkowy: stać się, być w trakcie (czegoś), zdołać, uporać się
+(z czymś)
+
+#### kasi
+* rzeczownik: roślina, trawa, zioła, liść
+
+#### ken
+* rzeczownik: umiejętność, możliwość, (niekonw.) prawo, wolność
+* przymiotnik (niekonw.): możliwy, zdolny
+* czasownik posiłkowy: móc (coś zrobić)
+
+#### kepeken
+* rzeczownik: użycie, (niekonw.) praktyka
+* czasownik przechodni: użyć (czegoś)
+* przyimek: używając, przy pomocy
+
+#### kili
+* rzeczownik: owoc, warzywo, grzyb
+
+#### kiwen
+* rzeczownik: twardy przedmiot, metal, kamień, ciało stałe
+* przymiotnik: twardy, metalowy, lity
+
+#### ko
+* rzeczownik: proszek, glina, pasta, substancja półstała
+
+#### kon
+* rzeczownik: powietrze, esencja, dusza, (niekonw.) gaz
+* przymiotnik: niewidzialny, eteryczny, (niekonw.) gazowy
+
+#### kule
+* rzeczownik: kolor, (rzadko) płeć/gender
+* przymiotnik: kolorowy, malowany
+* czasownik: kolorować
+
+#### kulupu
+* rzeczownik: grupa, społeczność, stowarzyszenie, firma, naród, plemię
+* przymiotnik: wspólny, społeczny
+
+#### kute
+* rzeczownik: ucho, słuch
+* przymiotnik: brzmiący jak (coś)
+* czasownik: słyszeć, słuchać, słuchać się (kogoś)
+
+#### la
+* partykuła: „jeśli/gdy” (wprowadza kontekst)
+
+#### lape
+* rzeczownik: sen, odpoczynek
+* przymiotnik: śpiący, odpoczywający
+* czasownik: spać, odpoczywać
+
+#### laso
+* rzeczownik/przymiotnik: niebieski, zielony (i ich odcienie)
+* czasownik: zbłękitnić, zazielenić, pokolorować na niebiesko/zielono
+
+#### lawa
+* rzeczownik: głowa, umysł
+* przymiotnik: główny, pierwszy, kontrolujący, rządzący
+* czasownik: głowa, kontrolować, kierować, prowadzić, posiadać, rządzić
+
+#### len
+* rzeczownik: ubranie, tkanina, warstwa prywatności
+* przymiotnik: ubrany, materiałowy
+* czasownik: ubrać, zapewnić warstwę prywatności
+
+#### lete
+* rzeczownik: zimno, mróz
+* przymiotnik: zimny, chłodny, surowy, nieugotowany
+* czasownik: ochłodzić
+
+#### li
+* partykuła: (między podmiotem a czas./przym.)
+
+#### lili
+* rzeczownik: niewielkość
+* przymiotnik: mały, trochę, młody
+* czasownik: pomniejszyć
+
+#### linja
+* rzeczownik: długi, giętki przedmiot; nić; lina; włos(y)
+
+#### lipu
+* rzeczownik: płaski przedmiot, książka, dokument, papier, strona, zapis, strona internetowa
+* przymiotnik: płaski, używany do zapisu
+
+#### loje
+* rzeczownik/przymiotnik: czerwony (i jego odcienie)
+* czasownik: zaczerwienić, pokolorować na czerwono
+
+#### lon
+* rzeczownik: prawda, życie, egzystencja
+* przymiotnik: prawdziwy, realny, obecny, istniejący
+* czasownik nieprzechodni: być prawdziwym, istnieć
+* przyimek: w, na, przy
+
+#### luka
+* rzeczownik: dłoń, ręka, ramię
+* liczebnik: 5 (system złożony)
+
+#### lukin
+* rzeczownik: oko, wzrok
+* przymiotnik: wyglądający, wzrokowy, wizualny
+* czasownik: patrzeć, widzieć, czytać
+* czasownik posiłkowy: zamierzać
+
+#### lupa
+* rzeczownik: dziura, drzwi, otwór, okno
+
+#### ma
+* rzeczownik: ziemia, dwór/pole (świat zewnętrzny), terytorium, państwo
+
+#### mama
+* rzeczownik: rodzic, przodek, twórca, pochodzenie, opiekun
+* czasownik: tworzyć, wychowywać, opiekować się
+
+#### mani
+* rzeczownik: pieniądz; duże, udomowione zwierzę
+* przymiotnik: (niekonw.) zamożny
+
+#### meli
+* rzeczownik: kobieta, żona
+* przymiotnik: kobiecy
+
+#### mi
+* rzeczownik: ja, my
+* przymiotnik: mój, nasz
+
+#### mije
+* rzeczownik: mężczyzna, mąż
+* przymiotnik: męski
+
+#### moku
+* rzeczownik: jedzenie
+* przymiotnik: jadalny, żywnościowy
+* czasownik: jeść, pić, połknąć
+
+#### moli
+* rzeczownik: śmierć
+* przymiotnik: martwy, umierający
+* czasownik: zabić
+
+#### monsi
+* rzeczownik: tył, plecy, tyłek
+* przymiotnik: tylny
+
+#### mu
+* (dowolny odgłos zwierzęcy)
+
+#### mun
+* rzeczownik: księżyc, gwiazda, obiekt na nocnym niebie
+* przymiotnik: księżycowy, gwiezdny
+
+#### musi
+* rzeczownik: gra, sztuka
+* przymiotnik: rozrywkowy, artystyczny, zabawny
+* czasownik: zabawiać, bawić się, grać
+
+#### mute
+* rzeczownik: ilość
+* przymiotnik: wiele, więcej
+* liczebnik: 3 lub więcej (system prosty), 20 (system złożony)
+
+#### nanpa
+* rzeczownik: liczba
+* przymiotnik: -ty (oznacza liczebnik porządkowy), matematyczny, liczbowy, 
+    (niekonw.) cyfrowy
+
+#### nasa
+* przymiotnik: dziwny, niecodzienny, szalony, pijany
+
+#### nasin
+* rzeczownik: ścieżka, droga, ulica, zwyczaj, zasada
+* przymiotnik: uliczny, drogowy, zwyczajowy
+* czasownik: (niekonw.) prowadzić, wskazać drogę
+
+#### nena
+* rzeczownik: pagórek, góra, przycisk, guzik, nos
+* przymiotnik: pagórkowaty, górzysty, nierówny, wyboisty
+
+#### ni
+* rzeczownik/przymiotnik: to, tamto
+
+#### nimi
+* rzeczownik: słowo, imię
+
+#### noka
+* rzeczownik: stopa, noga, dół, dolna część, spód
+
+#### o
+* partykuła: (zwrot do kogoś, polecenie)
+
+#### olin
+* rzeczownik: miłość, współczucie, sympatia, szacunek
+* przymiotnik: kochany, ulubiony, szanowany
+* czasownik: kochać, szanować
+
+#### ona
+* rzeczownik: on, ona, ono, oni
+* przymiotnik: jego, jej, ich
+
+#### open
+* rzeczownik: start, początek
+* przymiotnik: początkowy
+* czasownik: rozpocząć, otwierać, włączać
+* czasownik posiłkowy: zacząć
+
+#### pakala
+* rzeczownik: uszczerbek, pomyłka, błąd
+* przymiotnik: zniszczony, błędny
+* czasownik: niszczyć, popełnić błąd
+* partykuła: (uniwersalne przekleństwo)
+
+#### pali
+* rzeczownik: praca
+* przymiotnik: pracujący
+* czasownik: pracować, tworzyć, robić
+
+#### palisa
+* rzeczownik: długi, twardy przedmiot; gałąź, patyk, (niekonw.) długość
+* przymiotnik: długi
+
+#### pan
+* rzeczownik: chleb, ziarno, kukurydza, ryż, pizza
+
+#### pana
+* przymiotnik: (niekonw.) dany, wysłany, wypuszczony
+* czasownik: dać, wysłać, nadawać, wypuszczać
+#### pi
+* partykuła: "o" (przegrupowuje dwie lub więcej przydawek)
+
+#### pilin
+* rzeczownik: serce, uczucie, dotyk, zmysł
+* przymiotnik: uczucie, dotykowy
+* czasownik: dotknąć, myśleć, czuć
+
+#### pimeja
+* rzeczownik: czarny (i jego odcienie)
+* przymiotnik: czarny, ciemny
+* czasownik: poczernić, ściemnić, rzucać cień
+
+#### pini
+* rzeczownik: koniec, meta
+* przymiotnik: ostatni, ukończony, przeszły (z „tenpo”)
+* czasownik: kończyć, zamykać
+* czasownik posiłkowy: przestać
+
+#### pipi
+* rzeczownik: owad, robak
+
+#### poka
+* rzeczownik: biodro, bok, okolica
+* przymiotnik: okoliczny, pobliski, u boku
+
+#### poki
+* rzeczownik: pudło, zbiornik, miska, filiżanka, szuflada
+* czasownik (niekow.): włożyć do pudełka
+
+#### pona
+* rzeczownik: dobro, prostota
+* przymiotnik: dobry, prosty, łatwy, przyjazny, pokojowy
+* czasownik: ulepszać, naprawiać
+
+#### pu
+* rzeczownik: oficjalna książka toki pony
+* przymiotnik: opisany w oficjalnej książce toki pony
+* czasownik: obcujący z oficjalną książką toki pony
+
+> %note%
+> W oficjalnym słowniku wyraz „pu” został przetłumaczony jako „oddziałujący na oficjalną
+> książkę toki pony”. Wśród społeczności użycie tego słowa jako rzeczownika jest
+> powszechne, choć nieoficjalne.
+
+#### sama
+* rzeczownik: podobieństwo, rodzeństwo
+* przymiotnik: podobny, taki sam
+* przyimek: jak, jako
+
+#### seli
+* rzeczownik: gorąco, ciepło, reakcja chemiczna, źródło ciepła
+* przymiotnik: ciepły, gorący
+* czasownik: grzać, ocieplać
+
+#### selo
+* rzeczownik: zewnętrzna warstwa, skorupa, skóra, granica
+* przymiotnik: zewnętrzny
+
+#### seme
+* partykuła: co? który? (używane w pytaniach)
+
+#### sewi
+* rzeczownik: wysokie miejsce, góra (jako kierunek/miejsce), szczyt, niebo, bóg
+* przymiotnik: wysoki, wyższy, boski, święty
+
+#### sijelo
+* rzeczownik: ciało, stan fizyczny, tułów
+* przymiotnik: fizyczny, cielesny
+
+#### sike
+* rzeczownik: koło, piłka, cykl, rok (z „tenpo”)
+* przymiotnik: okrągły, obły, sferyczny, jednoroczny
+* czasownik: okrążyć
+
+#### sin
+* rzeczownik: nowość, dodatek, (niekonw.) aktualizacja, przyprawa
+* przymiotnik: nowy, dodatkowy, świeży, dodatkowy
+* czasownik: dodać, zaktualizować
+
+#### sina
+* rzeczownik: ty
+* przymiotnik: twój
+
+#### sinpin
+* rzeczownik: twarz, przednia część, przód, ściana
+* przymiotnik: przedni, związany z twarzą
+
+#### sitelen
+* rzeczownik: symbol, obraz, pismo
+* przymiotnik: symboliczny, zapisany, piśmienny
+* czasownik: pisać, rysować
+
+#### sona
+* rzeczownik: wiedza, informacja
+* przymiotnik: znany
+* czasownik: znać
+* czasownik posiłkowy: umieć
+
+#### soweli
+* rzeczownik: ssak lądowy, zwierze
+
+#### suli
+* rzeczownik: rozmiar, wielkość
+* przymiotnik: duży, ciężki, wysoki, wielki, ważny, dorosły
+* czasownik: rosnąć
+
+#### suno
+* rzeczownik: słońce, światło, jasność, źródło światła
+* przymiotnik: słoneczny, jasny
+* czasownik: świecić, błyszczeć
+
+#### supa
+* rzeczownik: powierzchnia pozioma
+
+#### suwi
+* rzeczownik: (niekonw.) słodycze, perfumy
+* przymiotnik: słodki, pachnący, uroczy
+
+#### tan
+* rzeczownik: powód, przyczyna, pochodzenie
+* przymiotnik: źródłowy
+* czasownik przechodni: (niekonw.) sprawić
+* przyimek: z, z powodu
+
+#### taso
+* partykuła: (na początku zdania) ale, jednakże
+* przymiotnik: tylko
+
+#### tawa
+* rzeczownik: ruch
+* przymiotnik: ruchomy
+* czasownik: ruszać się, przemieszczać się
+* przyimek: do, dla, z punktu widzenia (czegoś)
+
+#### telo
+* rzeczownik/adjective: woda, płyn, ciecz
+* przymiotnik: mokry, płynny, ciekły
+* czasownik: podlewać, czyścić
+
+#### tenpo
+* rzeczownik: czas, chwila, okazja
+* przymiotnik: chwilowy, doczesny
+
+#### toki
+* rzeczownik: mowa, rozmowa, język
+* przymiotnik: słowny, rozmowny
+* czasownik: mówić, rozmawiać, posługiwać się językiem, myśleć
+
+#### tomo
+* rzeczownik: dom, budynek, budowla, przestrzeń wewnętrzna, pokój
+* przymiotnik: wewnętrzny, domowy
+
+#### tu
+* liczebnik: 2
+* rzeczownik: podział
+* przymiotnik: podzielony
+* czasownik: dzielić
+
+> %warning%
+> Użycie słowa „tu” na końcu frazy nominalnej generalnie kojarzy się z liczbą
+> 2\. Znaczenie „podzielony” zazwyczaj określa się, używając partykuły „li”:
+>
+> kulupu tu — dwie społeczności
+>
+> kulupu li tu. — Społeczność jest podzielona.
+
+#### unpa
+* rzeczownik: seks
+* przymiotnik: seksualny
+* czasownik: uprawiać seks (z)
+
+#### uta
+* rzeczownik: usta, wargi
+* przymiotnik: ustny
+
+#### utala
+* rzeczownik: walka, bitwa, wyzwanie, wojna
+* przymiotnik: agresywny, wojenny
+* czasownik: walczyć, wojować, pojedynkować się, wyzwać (do walki)
+
+#### walo
+* rzeczownik: biały (i jego odcienie)
+* przymiotnik: biały, jasny
+* czasownik: pobielić, pokolorować na biało
+
+#### wan
+* liczebnik: 1
+* rzeczownik: część, cząstka
+* przymiotnik: zjednoczony, poślubiony
+* czasownik: łączyć się, żenić się, wychodzić za mąż
+
+> %warning%
+> Użycie słowa „wan” na końcu frazy nominalnej generalnie kojarzy się z liczbą
+> 1\. Znaczenie „zjednoczony” zazwyczaj określa się, używając partykuły „li”:
+>
+> kulupu wan – jedna społeczność
+>
+> kulupu li wan. – Społeczność jest zjednoczona.
+>
+> kulupu mute wan – 21 społeczności (złożony system liczb)
+> 
+> kulupu mute li wan – Wiele (albo 20) społeczności jest zjednoczonych.
+
+#### waso
+* rzeczownik: ptak, latające zwierzę
+
+#### wawa
+* rzeczownik: siła, moc, energia
+* przymiotnik: silny, mocny, potężny, energetyczny
+
+#### weka
+* rzeczownik: brak, oddalenie
+* przymiotnik: nieobecny, daleki, odległy
+* czasownik: usunąć, odsunąć, pozbyć się
+
+#### wile
+* rzeczownik: chęć, potrzeba, pragnienie
+* przymiotnik: chciany, potrzebny, wymagany
+* czasownik: chcieć (coś mieć)
+* czasownik posiłkowy: chieć (coś zrobić)
+
+---
+
+[Strona początkowa](pl_index.html)