diff --git a/pages/tokipona/pl_dictionary.md b/pages/tokipona/pl_dictionary.md new file mode 100644 index 0000000..78930c2 --- /dev/null +++ b/pages/tokipona/pl_dictionary.md @@ -0,0 +1,576 @@ +% toki pona — słownik +% /dev/urandom +% lipiec 2020 + +Oto lista wszystkich oficjalnych słów toki pony opisanych na stronach 1-12 +w kolejności alfabetycznej. Każdy wyraz może mieć różne znaczenie w zależności +od tego, jaką jest częścią mowy. + +Definicja „przymiotnika” również pasuje do przysłówków, ponieważ jedyna różnica +między tymi częściami jest taka, że te pierwsze doczepia się do rzeczowników, +a te drugie — do czasowników. + +Rzeczowniki w toki ponie mogą zostać użyte jako przymiotniki. Grają one wtedy tę +samą rolę, co rzeczowniki w dopełniaczu w polszczyźnie. Przykładowo, „poki telo” może znaczyć „wiadro wody” albo „wanna”, (w tym przykładzie „wody” i „telo” mają tę samą +funkcję). + +> %note% +> To nie jest kopia słownika umieszczonego w oficjalnej książce ani w żadnym innym +> kursie. Niektóre słowa mogą mieć jeszcze inne funkcje, niż te opisane poniżej. +> Lista ta wymienia również niekonwencjonalne sposoby użycia niektórych słów, +> a niektóre z nich są przydatne tylko wtedy, gdy użyje się je z innymi słowami. +> +> Nie krępuj się wymyślać swoje własne wyrażenia i znaczenia słów, które mogą pasować +> w danym kontekście. Najważniejszą zasadą tego języka jest bycie zrozumianym. + +--- + +#### a +* partykuła: (wykrzyknik wyrażający emocję, wzacniający wypowiedź lub potwierdzający ją) + +#### akesi +* rzeczownik: „niesłodkie” zwierzę, jaszczurka + +#### ala +* rzeczownik: nic +* przymiotnik: nie, wcale, pusty +* liczebnik: zero + +#### alasa +* czasownik: polować, zbierać +* czasownik (niekonw.): szukać + +#### ale/ali +* rzeczownik: wszystko, wszechświat +* przymiotnik: każdy, cały, liczny +* liczebnik: wszystko/nieskończoność (system prosty), 100 (system złożony) + +#### anpa +* rzeczownik (stare/nieksiążkowe): spód, dolna część +* przymiotnik: kłaniający się, dolny, mało znaczący, pokorny, podległy +* czasownik nieprzechodni: kłonić się +* czasownik przechodni: podbić, pokonać + +#### ante +* rzeczownik: różnica, zmiana, (niekonw.) wersja +* przymiotnik: inny, odmienny, zmieniony +* czasownik: zmienić + +#### anu +* partykuła: lub + +#### awen +* rzeczownik (niekonw.): stabilność, bezpieczeństwo, oczekiwanie +* przymiotnik: przechowywany, bezpieczny, trwały, czekający, pozostający +* czasownik: zachowywać, zostać, znosić, chronić +* czasownik posiłkowy: ciągle (coś) robić + +#### e +* partykuła: (określa dopełnienie) + +#### en +* partykuła: i (łączy podmioty) + +#### esun +* rzeczownik: handel, transakcja, wymiana +* przymiotnik: handlowy, wymienny, komercyjny +* czasownik: handlować, wymieniać się + +#### ijo +* rzeczownik: rzecz, przedmiot, materia +* przymiotnik: materialny, fizyczny + +#### ike +* rzeczownik: zło +* przymiotnik: zły, skomplikowany, zbędny +* czasownik (niekonw.): pogorszyć + +#### ilo +* rzeczownik: narzędzie, maszyna, urządzenie +* przymiotnik: użyteczny, (niekonw.) elektroniczny, metaliczny + +#### insa +* rzeczownik: wnętrzności, zawartość, środek, brzuch +* przymiotnik: środkowy, wewnątrz, pomiędzy + +#### jaki +* rzeczownik: brud, odpad +* przymiotnik: brudny, obrzydliwy, toksyczny, nieczysty, niehigieniczny +* czasownik: ubrudzić + +#### jan +* rzeczownik: osoba, człowiek, ludzie, ludzkość, ktoś +* przymiotnik: ludzki, osobisty + +#### jelo +* rzeczownik/przymiotnik: żółty (i jego odcienie) +* czasownik: zażółcić, pokolorować na żółto + +#### jo +* rzeczownik: (niekonw.) własność, właściwość +* czasownik: mieć, nieść, zawierać, trzymać + +#### kala +* rzeczownik: ryba, morskie zwierzę + +#### kalama +* rzeczownik: dźwięk, hałas +* przymiotnik: głośny, hałaśliwy, wydający dźwięk +* czasownik: wydawać dźwięk, recytować, grać (na instrumencie) + +#### kama +* rzeczownik: wydarzenie, przybycie +* przymiotnik: nadchodzący, przyszły, wezwany +* czasownik posiłkowy: stać się, być w trakcie (czegoś), zdołać, uporać się +(z czymś) + +#### kasi +* rzeczownik: roślina, trawa, zioła, liść + +#### ken +* rzeczownik: umiejętność, możliwość, (niekonw.) prawo, wolność +* przymiotnik (niekonw.): możliwy, zdolny +* czasownik posiłkowy: móc (coś zrobić) + +#### kepeken +* rzeczownik: użycie, (niekonw.) praktyka +* czasownik przechodni: użyć (czegoś) +* przyimek: używając, przy pomocy + +#### kili +* rzeczownik: owoc, warzywo, grzyb + +#### kiwen +* rzeczownik: twardy przedmiot, metal, kamień, ciało stałe +* przymiotnik: twardy, metalowy, lity + +#### ko +* rzeczownik: proszek, glina, pasta, substancja półstała + +#### kon +* rzeczownik: powietrze, esencja, dusza, (niekonw.) gaz +* przymiotnik: niewidzialny, eteryczny, (niekonw.) gazowy + +#### kule +* rzeczownik: kolor, (rzadko) płeć/gender +* przymiotnik: kolorowy, malowany +* czasownik: kolorować + +#### kulupu +* rzeczownik: grupa, społeczność, stowarzyszenie, firma, naród, plemię +* przymiotnik: wspólny, społeczny + +#### kute +* rzeczownik: ucho, słuch +* przymiotnik: brzmiący jak (coś) +* czasownik: słyszeć, słuchać, słuchać się (kogoś) + +#### la +* partykuła: „jeśli/gdy” (wprowadza kontekst) + +#### lape +* rzeczownik: sen, odpoczynek +* przymiotnik: śpiący, odpoczywający +* czasownik: spać, odpoczywać + +#### laso +* rzeczownik/przymiotnik: niebieski, zielony (i ich odcienie) +* czasownik: zbłękitnić, zazielenić, pokolorować na niebiesko/zielono + +#### lawa +* rzeczownik: głowa, umysł +* przymiotnik: główny, pierwszy, kontrolujący, rządzący +* czasownik: głowa, kontrolować, kierować, prowadzić, posiadać, rządzić + +#### len +* rzeczownik: ubranie, tkanina, warstwa prywatności +* przymiotnik: ubrany, materiałowy +* czasownik: ubrać, zapewnić warstwę prywatności + +#### lete +* rzeczownik: zimno, mróz +* przymiotnik: zimny, chłodny, surowy, nieugotowany +* czasownik: ochłodzić + +#### li +* partykuła: (między podmiotem a czas./przym.) + +#### lili +* rzeczownik: niewielkość +* przymiotnik: mały, trochę, młody +* czasownik: pomniejszyć + +#### linja +* rzeczownik: długi, giętki przedmiot; nić; lina; włos(y) + +#### lipu +* rzeczownik: płaski przedmiot, książka, dokument, papier, strona, zapis, strona internetowa +* przymiotnik: płaski, używany do zapisu + +#### loje +* rzeczownik/przymiotnik: czerwony (i jego odcienie) +* czasownik: zaczerwienić, pokolorować na czerwono + +#### lon +* rzeczownik: prawda, życie, egzystencja +* przymiotnik: prawdziwy, realny, obecny, istniejący +* czasownik nieprzechodni: być prawdziwym, istnieć +* przyimek: w, na, przy + +#### luka +* rzeczownik: dłoń, ręka, ramię +* liczebnik: 5 (system złożony) + +#### lukin +* rzeczownik: oko, wzrok +* przymiotnik: wyglądający, wzrokowy, wizualny +* czasownik: patrzeć, widzieć, czytać +* czasownik posiłkowy: zamierzać + +#### lupa +* rzeczownik: dziura, drzwi, otwór, okno + +#### ma +* rzeczownik: ziemia, dwór/pole (świat zewnętrzny), terytorium, państwo + +#### mama +* rzeczownik: rodzic, przodek, twórca, pochodzenie, opiekun +* czasownik: tworzyć, wychowywać, opiekować się + +#### mani +* rzeczownik: pieniądz; duże, udomowione zwierzę +* przymiotnik: (niekonw.) zamożny + +#### meli +* rzeczownik: kobieta, żona +* przymiotnik: kobiecy + +#### mi +* rzeczownik: ja, my +* przymiotnik: mój, nasz + +#### mije +* rzeczownik: mężczyzna, mąż +* przymiotnik: męski + +#### moku +* rzeczownik: jedzenie +* przymiotnik: jadalny, żywnościowy +* czasownik: jeść, pić, połknąć + +#### moli +* rzeczownik: śmierć +* przymiotnik: martwy, umierający +* czasownik: zabić + +#### monsi +* rzeczownik: tył, plecy, tyłek +* przymiotnik: tylny + +#### mu +* (dowolny odgłos zwierzęcy) + +#### mun +* rzeczownik: księżyc, gwiazda, obiekt na nocnym niebie +* przymiotnik: księżycowy, gwiezdny + +#### musi +* rzeczownik: gra, sztuka +* przymiotnik: rozrywkowy, artystyczny, zabawny +* czasownik: zabawiać, bawić się, grać + +#### mute +* rzeczownik: ilość +* przymiotnik: wiele, więcej +* liczebnik: 3 lub więcej (system prosty), 20 (system złożony) + +#### nanpa +* rzeczownik: liczba +* przymiotnik: -ty (oznacza liczebnik porządkowy), matematyczny, liczbowy, + (niekonw.) cyfrowy + +#### nasa +* przymiotnik: dziwny, niecodzienny, szalony, pijany + +#### nasin +* rzeczownik: ścieżka, droga, ulica, zwyczaj, zasada +* przymiotnik: uliczny, drogowy, zwyczajowy +* czasownik: (niekonw.) prowadzić, wskazać drogę + +#### nena +* rzeczownik: pagórek, góra, przycisk, guzik, nos +* przymiotnik: pagórkowaty, górzysty, nierówny, wyboisty + +#### ni +* rzeczownik/przymiotnik: to, tamto + +#### nimi +* rzeczownik: słowo, imię + +#### noka +* rzeczownik: stopa, noga, dół, dolna część, spód + +#### o +* partykuła: (zwrot do kogoś, polecenie) + +#### olin +* rzeczownik: miłość, współczucie, sympatia, szacunek +* przymiotnik: kochany, ulubiony, szanowany +* czasownik: kochać, szanować + +#### ona +* rzeczownik: on, ona, ono, oni +* przymiotnik: jego, jej, ich + +#### open +* rzeczownik: start, początek +* przymiotnik: początkowy +* czasownik: rozpocząć, otwierać, włączać +* czasownik posiłkowy: zacząć + +#### pakala +* rzeczownik: uszczerbek, pomyłka, błąd +* przymiotnik: zniszczony, błędny +* czasownik: niszczyć, popełnić błąd +* partykuła: (uniwersalne przekleństwo) + +#### pali +* rzeczownik: praca +* przymiotnik: pracujący +* czasownik: pracować, tworzyć, robić + +#### palisa +* rzeczownik: długi, twardy przedmiot; gałąź, patyk, (niekonw.) długość +* przymiotnik: długi + +#### pan +* rzeczownik: chleb, ziarno, kukurydza, ryż, pizza + +#### pana +* przymiotnik: (niekonw.) dany, wysłany, wypuszczony +* czasownik: dać, wysłać, nadawać, wypuszczać +#### pi +* partykuła: "o" (przegrupowuje dwie lub więcej przydawek) + +#### pilin +* rzeczownik: serce, uczucie, dotyk, zmysł +* przymiotnik: uczucie, dotykowy +* czasownik: dotknąć, myśleć, czuć + +#### pimeja +* rzeczownik: czarny (i jego odcienie) +* przymiotnik: czarny, ciemny +* czasownik: poczernić, ściemnić, rzucać cień + +#### pini +* rzeczownik: koniec, meta +* przymiotnik: ostatni, ukończony, przeszły (z „tenpo”) +* czasownik: kończyć, zamykać +* czasownik posiłkowy: przestać + +#### pipi +* rzeczownik: owad, robak + +#### poka +* rzeczownik: biodro, bok, okolica +* przymiotnik: okoliczny, pobliski, u boku + +#### poki +* rzeczownik: pudło, zbiornik, miska, filiżanka, szuflada +* czasownik (niekow.): włożyć do pudełka + +#### pona +* rzeczownik: dobro, prostota +* przymiotnik: dobry, prosty, łatwy, przyjazny, pokojowy +* czasownik: ulepszać, naprawiać + +#### pu +* rzeczownik: oficjalna książka toki pony +* przymiotnik: opisany w oficjalnej książce toki pony +* czasownik: obcujący z oficjalną książką toki pony + +> %note% +> W oficjalnym słowniku wyraz „pu” został przetłumaczony jako „oddziałujący na oficjalną +> książkę toki pony”. Wśród społeczności użycie tego słowa jako rzeczownika jest +> powszechne, choć nieoficjalne. + +#### sama +* rzeczownik: podobieństwo, rodzeństwo +* przymiotnik: podobny, taki sam +* przyimek: jak, jako + +#### seli +* rzeczownik: gorąco, ciepło, reakcja chemiczna, źródło ciepła +* przymiotnik: ciepły, gorący +* czasownik: grzać, ocieplać + +#### selo +* rzeczownik: zewnętrzna warstwa, skorupa, skóra, granica +* przymiotnik: zewnętrzny + +#### seme +* partykuła: co? który? (używane w pytaniach) + +#### sewi +* rzeczownik: wysokie miejsce, góra (jako kierunek/miejsce), szczyt, niebo, bóg +* przymiotnik: wysoki, wyższy, boski, święty + +#### sijelo +* rzeczownik: ciało, stan fizyczny, tułów +* przymiotnik: fizyczny, cielesny + +#### sike +* rzeczownik: koło, piłka, cykl, rok (z „tenpo”) +* przymiotnik: okrągły, obły, sferyczny, jednoroczny +* czasownik: okrążyć + +#### sin +* rzeczownik: nowość, dodatek, (niekonw.) aktualizacja, przyprawa +* przymiotnik: nowy, dodatkowy, świeży, dodatkowy +* czasownik: dodać, zaktualizować + +#### sina +* rzeczownik: ty +* przymiotnik: twój + +#### sinpin +* rzeczownik: twarz, przednia część, przód, ściana +* przymiotnik: przedni, związany z twarzą + +#### sitelen +* rzeczownik: symbol, obraz, pismo +* przymiotnik: symboliczny, zapisany, piśmienny +* czasownik: pisać, rysować + +#### sona +* rzeczownik: wiedza, informacja +* przymiotnik: znany +* czasownik: znać +* czasownik posiłkowy: umieć + +#### soweli +* rzeczownik: ssak lądowy, zwierze + +#### suli +* rzeczownik: rozmiar, wielkość +* przymiotnik: duży, ciężki, wysoki, wielki, ważny, dorosły +* czasownik: rosnąć + +#### suno +* rzeczownik: słońce, światło, jasność, źródło światła +* przymiotnik: słoneczny, jasny +* czasownik: świecić, błyszczeć + +#### supa +* rzeczownik: powierzchnia pozioma + +#### suwi +* rzeczownik: (niekonw.) słodycze, perfumy +* przymiotnik: słodki, pachnący, uroczy + +#### tan +* rzeczownik: powód, przyczyna, pochodzenie +* przymiotnik: źródłowy +* czasownik przechodni: (niekonw.) sprawić +* przyimek: z, z powodu + +#### taso +* partykuła: (na początku zdania) ale, jednakże +* przymiotnik: tylko + +#### tawa +* rzeczownik: ruch +* przymiotnik: ruchomy +* czasownik: ruszać się, przemieszczać się +* przyimek: do, dla, z punktu widzenia (czegoś) + +#### telo +* rzeczownik/adjective: woda, płyn, ciecz +* przymiotnik: mokry, płynny, ciekły +* czasownik: podlewać, czyścić + +#### tenpo +* rzeczownik: czas, chwila, okazja +* przymiotnik: chwilowy, doczesny + +#### toki +* rzeczownik: mowa, rozmowa, język +* przymiotnik: słowny, rozmowny +* czasownik: mówić, rozmawiać, posługiwać się językiem, myśleć + +#### tomo +* rzeczownik: dom, budynek, budowla, przestrzeń wewnętrzna, pokój +* przymiotnik: wewnętrzny, domowy + +#### tu +* liczebnik: 2 +* rzeczownik: podział +* przymiotnik: podzielony +* czasownik: dzielić + +> %warning% +> Użycie słowa „tu” na końcu frazy nominalnej generalnie kojarzy się z liczbą +> 2\. Znaczenie „podzielony” zazwyczaj określa się, używając partykuły „li”: +> +> kulupu tu — dwie społeczności +> +> kulupu li tu. — Społeczność jest podzielona. + +#### unpa +* rzeczownik: seks +* przymiotnik: seksualny +* czasownik: uprawiać seks (z) + +#### uta +* rzeczownik: usta, wargi +* przymiotnik: ustny + +#### utala +* rzeczownik: walka, bitwa, wyzwanie, wojna +* przymiotnik: agresywny, wojenny +* czasownik: walczyć, wojować, pojedynkować się, wyzwać (do walki) + +#### walo +* rzeczownik: biały (i jego odcienie) +* przymiotnik: biały, jasny +* czasownik: pobielić, pokolorować na biało + +#### wan +* liczebnik: 1 +* rzeczownik: część, cząstka +* przymiotnik: zjednoczony, poślubiony +* czasownik: łączyć się, żenić się, wychodzić za mąż + +> %warning% +> Użycie słowa „wan” na końcu frazy nominalnej generalnie kojarzy się z liczbą +> 1\. Znaczenie „zjednoczony” zazwyczaj określa się, używając partykuły „li”: +> +> kulupu wan – jedna społeczność +> +> kulupu li wan. – Społeczność jest zjednoczona. +> +> kulupu mute wan – 21 społeczności (złożony system liczb) +> +> kulupu mute li wan – Wiele (albo 20) społeczności jest zjednoczonych. + +#### waso +* rzeczownik: ptak, latające zwierzę + +#### wawa +* rzeczownik: siła, moc, energia +* przymiotnik: silny, mocny, potężny, energetyczny + +#### weka +* rzeczownik: brak, oddalenie +* przymiotnik: nieobecny, daleki, odległy +* czasownik: usunąć, odsunąć, pozbyć się + +#### wile +* rzeczownik: chęć, potrzeba, pragnienie +* przymiotnik: chciany, potrzebny, wymagany +* czasownik: chcieć (coś mieć) +* czasownik posiłkowy: chieć (coś zrobić) + +--- + +[Strona początkowa](pl_index.html)