lipu-sona/pages/pl/7.md

% toki pona: strona 7 – zdania wykrzyknikowe, pytające, rozkazujące i imiona
% /dev/urandom
% 2021-02-26

Nowe słownictwo na tej lekcji:

| słowo  | znaczenie |
|----|----|
| a     | (ogólny wykrzyknik wyrażający emocję) |
| anu   | lub, albo |
| mu    | (dowolny dźwięk wydawany przez zwierzę)|
| o     | (zwrot do kogoś lub wydanie polecenia)    |
| seme  | co? (do tworzenia pytań)|

| słowo | znaczenie |
|----|----|
| kute  | słuchać, słyszeć, ucho |
| nimi  | słowo, wyraz, imię |
| lawa  | głowa, kontrolować, rządzić, główny |
| anpa  | nisko, skromny, zależny, podbić/pokonać, schylać się |
| insa  | wnętrze, środek, zawartość, brzuch |

## Uwagi na temat słownictwa

Różne znaczenia słowa „anpa” wydają się wzajemnie wykluczać, ale w praktyce
znaczenie tego wyrazu zależy od tego, co następuje zaraz po nim.

Słowo „anpa” jako czasownik przechodni z „e” oznacza „zwalczyć” albo „pokonać”:

* jan wawa li anpa e jan utala ike. — Silny człowiek pokonał złego wojownika.

Jeśli jednak wyraz „anpa” nie ma dopełnienia czy przyimka, jak „tawa”,
oznacza on „kłonić się”:

* jan pali li anpa tawa jan lawa. — Pracownik ukłonił się szefowi.

Słowo „anu” samo w sobie oznacza „lub”:

> ona li pona mute anu ike mute. mi sona ala. — Jest (albo) bardzo dobry, albo bardzo zły. Nie wiem.

## Zdania wykrzyknikowe i rozkazujące

Słówko „a” służy jako uniwersalny wykrzyknik, używany do wyrażenia emocji
w zdaniu lub wzmocnienia go. Dodaje się go zazwyczaj na końcu zdania lub używa
jako samodzielne wyrażenie.

> sina suwi a! — Jesteś taki słodki!

Poza tym „a a a!” oznacza śmiech (Ha, ha, ha!).

Wyraz „mu” oznacza jakikolwiek dźwięk wydawany przez zwierzę.

Słowa „o” używa się, by zwrócić się do kogoś lub wydać mu polecenie.

Jeżeli użyjemy je na początku zdania, reszta zdania zostanie zamieniona
w zdanie rozkazujące.

> o kute e mi! — Wysłuchaj mnie!

Natomiast na końcu frazy nominalnej słówko to pełni funkcję wołacza.

> sina o! — Ej, ty!

> jan pona o! — Przyjacielu!

Oba sposoby można łączyć.

> jan pali o, kepeken e ilo awen! — Pracowniku, używaj sprzętu ochronnego!

## Pytania

W toki ponie pytania można formułować na dwa sposoby.

Pytania typu tak/nie buduje się zaczynając zdanie w zwykły sposób, ale
zastępując słowo, o które pytamy, konstrukcją „[słowo] ala [słowo]”.

> sina pona ala pona? — Wszystko gra?

W toki ponie nie ma słów na „tak” lub „nie”. Jeżeli chcemy odpowiedzieć
twierdząco, powtarzamy użyte słowo, a jeśli przecząco — dodajemy do niego „ala”.

> pona. — Tak.

> pona ala. — Nie.

(Z tego, co rozumiem, struktura ta jest podobna tej w języku mandaryńskim).

> ona li pali ala pali? — Czy oni pracują?

> jan lili li moku ala moku? — Czy dzieci jedzą?

Zamiast tego dodać można „anu seme” na końcu zdania.

> sina pona anu seme? — Wszystko gra?

Pytania otwarte mogą zostać sformułowane, zaczynając zdanie jak zawsze,
ale zastępując słowo, o które pytamy, wyrazem „seme”:

> sina pali e seme? — Co robisz? / Nad czym pracujesz?

> jan seme li pakala e ona? — Kto to zepsuł? („Jaka osoba to zepsuła?”)

> ijo ni li seme? — Co to jest?

> sewi li laso tan seme? — Dlaczego niebo jest niebieskie? („Niebo jest niebieskie,
ponieważ co?")

## Imiona (nieoficjalne słowa)

Jak dotąd, wszystko tutaj nazywaliśmy posługując się rodzimymi wyrazami toki pony.
Ale to nie wystarcza, jeżeli na przykład chcesz zwrócić się do kogoś po imieniu.
Nazwy własne lub „nieoficjalne słowa”, bo tak w toki ponie się je nazywa, to imiona,
nazwy miast, państw, itd. Zostały one zaczerpnięte z narodowego języka, jakiego
używa się w danym miejscu, i dostosowane pod kątem fonologii toki pony.
W przeciwieństwie do oficjalnych słów tego języka, te pisze się dużą literą.

Nieoficjalne słowa są zawsze traktowane jak przymiotniki. To oznacza, że muszą być
one doczepione do jakiegoś rzeczownika.

> jan Mimi — Mimi (jako osoba)

> ma Kanata — Kanada (jako państwo)

> toki Posuka — język polski

> ma tomo Napoli — Neapol (jako miasto)

Nieoficjalnych słów można też użyć jako przymiotników:

> jan Kanata — Kanadyjczyk

Nazwy i imiona można przełożyć na toki ponę w różnoraki sposób. Dlatego jedno miasto
czy państwo może posiadać kilka nieoficjalnych nazw. (Istnieją jednak darmowe słowniki
skupiające nazwy państw, miast i języków).

Ponadto użytkownicy toki pony mają wolną rękę w kwestii wyboru swojego
tokipońskiego imienia. Może być ono stokiponizowaną wersją własnego imienia
albo czymś zupełnie nowym.

> %info%
> Imienia ludzi w toki ponie zaczynają się od „jan”. Członkowie społeczności
> toki pony często używają swojego tokipońskiego imienia nawet, gdy mówią
> innym języku. Słowo „jan” pozostaje mimo to.

> %info%
> Na [stronie 7a] znajdują się informacje na temat tworzenia nieoficjalnych słów.

> %warning%
> Choć nie jest to idealne rozwiązanie, to czasem dopuszczalne jest użycie rodzimego
> słowa bez dostosowywania go do zasad toki pony.
> Na przykład osoba do osoby o imieniu Robert można zwrócić się „jan Lope”
> albo „jan Robert”.

# Przykłady

> o toki ala a! — Zamknij się! („Nie mów!”)

> sina pali ala pali e ni? — Ty to zrobiłeś?

> mi jan San. mi lon ma Mewika. — Jestem John. Mieszkam w USA.

> nimi sina li seme? — Jak się nazywasz?

> jan lawa mi li ike mute. — (Mój szef / nasz przywódca) jest bardzo zły.

> jan Kami o, toki! — Cześć, Kamil!

## Ćwiczenia

A teraz spróbuj zrozumieć poniższe zdania.

> * jan Lisa o, moku ala e kili ni a!
> * kulupu Katowise li anpa e kulupu ale ante.
> * o toki insa ala e ni: jan pali li anpa tawa jan lawa.
> * sina pali e ni tan seme? 
> * insa mi li pakala. o pona e mi a!

I przetłumacz następujące na toki ponę.

> * Myślę, że bogowie nie istnieją.
> * Nie hałasuj w bibliotece.
> * Mój szef powiedział, żebym nie spał w biurze.
> * Twój brat jest bardzo podobny do ciebie.
> * Nie wychodź na dwór / na pole.

[Odpowiedzi](pl/answers#p7)

> %page-nav%
> [Poprzednia strona](pl/6)
> [Strona początkowa](pl)
> [Następna strona](pl/8)