diff --git a/pages/tokipona/index.md b/pages/tokipona/index.md index 0e83ec3..aa276c8 100644 --- a/pages/tokipona/index.md +++ b/pages/tokipona/index.md @@ -144,6 +144,9 @@ language's 120 word dictionary. * ["nasin Juni pi ilo kon"](nasin_juni.html), a short page about the "Unix way" +* ["o lawa e sona sina!"](o_lawa_e_sona_sina.html), a small article about the + centralization of the internet + ## Software Here are links to some software that I personally found useful: diff --git a/pages/tokipona/o_lawa_e_sona_sina.md b/pages/tokipona/o_lawa_e_sona_sina.md new file mode 100644 index 0000000..99a81ca --- /dev/null +++ b/pages/tokipona/o_lawa_e_sona_sina.md @@ -0,0 +1,101 @@ +% o lawa e sona sina! +% jan Lentan +% 2021-08-03 + +> %info% +> +> mi pali e lipu ni tawa [lipu tenpo](https://liputenpo.org). sina ken lukin e +> ona lon "lipu tenpo nanpa suno". lipu kon ni li jo e ante sin pi lipu mi. +> + +tenpo ni la, jan mute li kepeken e linluwi1 tawa ni: ona li pali, li +toki, li musi, li esun, li pali e ijo ante. wawa pona linluwi li suli mute. +taso, tenpo sike mute pini la, kulupu esun pi mute lili li kama wawa mute. pilin +mi la, ni li ike tawa jan ale. + +* 1 **linluwi** li kulupu suli pi ilo sona ni: ilo sona li ken toki + tawa ona ante kepeken linluwi. + +# tenpo pini + +tenpo sike nanpa 1969 la, kulupu Apane (ARPANET) li open. ona li linja e ilo +sona pi tomo sona, e ilo sona pi kulupu utala lawa pi ma Mewika. tenpo sike kama +la, tomo sona ante li kama tawa kulupu Apane. kulupu pi ma ante li kama. jan +Lope Kan (Robert Kahn) en jan Winton So (Vinton Cerf) li pali e nasin wan pi +toki ilo. ilo sona li ken toki tawa ilo sona ante kepeken ona. kulupu li suli, +li kama pona tawa jan mute. nasin pi toki ilo li pali e ni: ilo sona ala en +kulupu ala li lawa e ale. kulupu utala Mewika li pali e kulupu Apane, taso ona +li lawa ala e ona. kulupu Apane li ante, li kama linluwi. + +# lipu kon pi kulupu suli + +nasin insa linluwi li ante ala. ilo sona ale li ken pana e sona, li ken toki +tawa ilo sona ante. taso, jan mute li kepeken e linluwi lon nasin ante. jan mute +li toki tawa jan mute kepeken lipu kon Pesepu (Facebook) anu lipu kon Tuwita +(Twitter), li toki tawa jan pona kepeken lipu kon Osapu (WhatsApp) anu lipu kon +Siko (Discord), li pana e sitelen tawa kepeken lipu kon Jutu (YouTube). lipu ni +li lon ilo sona weka. kulupu suli li lawa e ona, li wawa mute. ona li pali e +nasin ni: ijo seme li ike anu pona? ona li ken pana e toki sin, e toki esun tawa +jan ale. ona li pali ike la, jan li awen kepeken e lipu kon tan ni: jan pona ona +en sona suli ona li lon lipu kon ni. + +ijo ike mute li kama lon tenpo pini. lipu Pesepu la, toki pi sona ike li wawa e +jan ike. ma Mijama la, jan ni li toki e sona ike mute: ona li wile moli e jan pi +kulupu Lowinsa (Rohingya). kulupu esun Kenpisi Analisika (Cambridge Analytica) +li kama jo e sona jan pi mute suli, li pali e sona ni: "mi wile ante e wile jan +pi ante lawa pi ma Mewika. jan li wile ala e ni. toki seme li ken ante e wile +ona?". kulupu lawa li pali e ala lon tenpo suli. + +lipu Tuwita la, jan Tona Tan li toki e ijo ni lon tenpo mute: ona li ike tawa +nasin Tuwita. kulupu lawa li pali e ala lon tenpo suli. jan ante li pali e ijo +ike tawa nasin sama la, lipu ona li weka lon tenpo lili. + +kulupu lawa pi lipu kon suli li kulupu esun. pona jan li lili tawa ona. mani li +suli nanpa wan tawa ona. jan li toki e sona ike, li wile ike e jan ante la, ni +li ike. taso, ni li pona tawa kulupu esun tan ni: jan li awen lukin e lipu kon +ona la, kulupu esun li kama sona e jan, li kama jo e mani. + +sin la, lipu kon suli li ike tan ni: ona li pakala la, toki mute li pakala. jan +ike li kama jo e sona insa ona la, ona li jo e wawa mute. kulupu lawa li weka e +lipu kon la, sona mute li weka lon tenpo ale. + +ni li kama tan seme? tan mute li lon. lipu kon suli li ken awen e sona mute +kepeken mani lili. jan li ken toki tawa jan pona ale ona kepeken ilo wan la, ni +li pona tawa ona. kulupu pi mani mute li jo e wawa mute, li ken toki esun mute e +lipu ona. + +# nasin pi lipu kon lili + +taso, nasin pi tenpo pini li weka ala. nasin sin li lon, li ken pali e ijo sama +kepeken kulupu suli pi lawa ala. + +sina ken pali e lipu kon lili sina kepeken nasin mute. sina sona e nasin toki +"HTML" la, sina ken pali e lipu kon. sina sona ala e ona la, ilo kon li ken pali +e ona. nasin ni la, sina awen jo e sona ale. sina ken pana e lipu kon kepeken +ilo sona weka ante, anu ilo sina, lon tenpo ale. + +sina sona e ilo sona la, sina ken esun e lawa pi ilo sona weka lili kepeken mani +lili. sina ken pana e lipu kon kepeken ona. ante la, sina ken pana e ilo kon +tawa ona. ilo kon ni li ken pali e ijo mute. + +
sitelen lawa pi kulupu Wesiwe
+ +jan toki la, lipu pi ilo kon Matoton (Mastodon) li pali sama lipu Tuwita. taso, +ona li jo ala e kulupu lawa wan. kulupu mute li jo e ilo Matoton lon ilo sona +ante. kulupu li lawa e sona ona, e toki ona. ona li ken jo e nasin ante, li ken +weka e toki ike tan ona. sin la, ilo ni li lon, li toki tawa ona ante kepeken +nasin sama. ilo ante li pona tawa jan ante, li ken pali e ijo ante. ona ale li +pali e kulupu suli. taso, kulupu ni li jo ala e lawa wan. jan mute li ken ante e +ilo ona, li ken pona e ona, li ken pana e ante pona tawa jan ante. nimi pi +kulupu suli ni li "kulupu Wesiwe" (Fediverse). + +ni li pali mute. ilo pi kulupu Wesiwe li wawa lili tawa ilo pi kulupu esun suli. +ona li ken pakala. kulupu li ken utala. taso, ni li lon: kulupu esun suli la, +wile jan li lili. jan li lawa e sona ona la, ona li ken awen e ona. kulupu ante +li ken ala ante anu pini e toki ona, li ken ala pana e toki esun ike tawa ona, +li ken ala kama jo ike e sona pi jan ale. + +o lawa e sona sina! +