diff --git a/pages/tokipona/eo_0.md b/pages/tokipona/eo_0.md new file mode 100644 index 0000000..4a01e10 --- /dev/null +++ b/pages/tokipona/eo_0.md @@ -0,0 +1 @@ +% Tokipono paĝo 0 - literumado kaj elparolado % /dev/urandom % julio 2022 La lingvo Tokipono (*toki pona*) uzas nur 14 literojn de la latina alfabeto, kaj kiel en Esperanto, oni elparolas laŭvice ĉiun literon. Ili estas: a, e, i, j, k, l, m, n, o, p, s, t, u, w. Vi eble rimarkis, ke ĉiuj literoj en tiu listo estas minusklaj. Tio estas pro tio, ke oni literumas ĉiujn tokiponajn vortojn nur per minuskloj, eĉ je la komenco de frazoj. La elparolo de ĉiu litero estas ekzakte sama kiel en Esperanto, krom la litero "w", kiu ne ekzistas en Esperanto. Ĝia elparolmaniero estas preskaŭ sama kiel tiu de la Esperanta litero ŭ. Tamen, en Esperanto la ŭ aperas ĉiam post vokalo (aŭ, eŭ), kaj en Tokipono la w estas ĉiam antaŭ vokalo (wa, we, wi). Do oni elparolas la vorton "tawa" kiel "ta-ŭa", ne kiel "taŭ-a". Pro tio, ke ekzistas tiom malmulte da sonoj en Tokipono, ĝia elparolo povas esti tre fleksebla. Ekzemple, iuj eble anstataŭigus la sonojn "p,t,k" per "b,d,g". Tia ŝanĝo kaŭzus multe da ambigueco kaj konfuzo en aliaj lingvoj, sed la sonoj de Tokipono estis tiel elektitaj, ke ili estu komunaj al multaj lingvoj kaj facile distingeblaj. La akcento de ĉiuj vortoj estas je la *unua* silabo. Do atentu, ke trisilabaj vortoj havu malsaman akcenton ol en Esperanto: oni diras ***si***telen, ***ka***lama, ***pa***lisa, ktp. (si***te***len, ka***la***ma kaj pa***li***sa estas eraraj!) ## Ekzercoj Jen kelkaj tokiponaj vortoj, kiuj venas el Esperanto kaj havas similan literumon kaj elparolon: * mi * ilo * suno * tenpo (venas de "tempo") * sama * ijo (venas de "io") Jen iom pli da tokiponaj vortoj por ekzerci vin en elparolado: * awen * jo * waso * utala * lukin * jan * soweli * sin * pimeja * wile Ĉu vi memoris akcenti la unuan silabon de trisilabaj vortoj? [Ĉefpaĝo](eo_index.html) [Sekva paĝo](eo_1.html) --- Kvankam mi provis krei originalan maloficialan kurson, la enhavo de ĉi tiu paĝo iĝis simila al la unua leciono en la [**oficiala libro de Sonja Lang**](https://tokipona.org/). Ĝi estas havebla en la angla kaj la franca, do se vi parolas la anglan aŭ la francan, mi rekomendas ĝin. \ No newline at end of file diff --git a/pages/tokipona/eo_1.md b/pages/tokipona/eo_1.md new file mode 100644 index 0000000..71241bb --- /dev/null +++ b/pages/tokipona/eo_1.md @@ -0,0 +1 @@ +% Tokipono paĝo 1 - simplaj frazoj % /dev/urandom % julio 2022 La vortlisto de ĉi tiu paĝo: | vorto | signifo | |-------|----------------------------------------| | mi | mi, ni | | sina | vi, vi ĉiuj | | ona | li, ŝi, ili, ĝi, (ri), oni | | li | (inter subjekto kaj verbo/adjektivo) | | pona | bona, simpla, plibonigi, ripari | | ike | malbona, malica, malsimpla, nenecesa | | suli | granda, grandioza, grava, pligrandigi | | lili | malgranda, malmultaj, juna, malgrandigi| | kili | frukto, legomo, (manĝebla) fungo | | soweli| tera mamulo, besto | Ni komencu per la plej baza frazostrukturo en Tokipono: > [substantivo] li [substantivo / adjektivo]. En Esperanto tio signifas: > [Substantivo] estas [substantivo]. aŭ > [Substantivo] estas [adjektivo]. Ekzemple: > ona li suli. - (Li/ŝi/ĝi/ili) estas (granda/grava)(j). Kiel vi povas vidi, unuopa vorto povas havi plurajn rilatajn signifojn. En praktika uzado, "ona" kaj "suli" estas pli klaraj pro kunteksto. > kili li pona. - (Frukto/legomo/fungo)(j) estas bona(j). Kaj en ĉi tiu ekzemplo, ne havus sencon uzi alian signifon de "pona" ol "bona". La regulo havas escepton. Se la subjekto estas nur "mi" aŭ "sina", oni ne bezonas aldoni la vorton "li". Tial, anstataŭ > sina li suli. - Vi estas grava. oni diras > sina suli. - Vi estas grava. ## Ekzercoj Do, kiel vi esprimus ĉi tiujn ideojn? * Li estas malgranda. * Bestoj gravas. * Mi estas granda. * Ĝi estas hundo. * Vi estas malbona. [Respondoj](eo_answers.html#p1) [Antaŭa paĝo](eo_0.html) [Ĉefpaĝo](eo_index.html) [Sekva paĝo](eo_2.html) \ No newline at end of file diff --git a/pages/tokipona/eo_10.md b/pages/tokipona/eo_10.md new file mode 100644 index 0000000..d39e004 --- /dev/null +++ b/pages/tokipona/eo_10.md @@ -0,0 +1 @@ +% toki pona paĝo 10 - antaŭverboj, tempo kaj loko % /dev/urandom % julio 2022 La vortprovizo por ĉi tiu paĝo -- antaŭverboj: | vorto | signifo | |-------|----------------------------------| | kama | veni, estonto, evento | | ken | povi, poveco, ebleco | | open | komenci, malfermi | | pini | fini, fino, fermi | | sona | scio, scii, scipovi | | wile | voli, bezoni, deziri | > %averto% > > Ankaŭ vortojn, kiuj ne estas en ĉi tiu tabelo, oni povas uzi kiel antaŭverbojn, > kiel "awen" kaj "lukin". > kaj normaj vortoj: | vorto | signifo | |-------|----------------------------------| | lupa | truo, pordo, fenestro | | nasin | vojo, direkto, manero | | nena | monteto, monto, butono, nazo | | tenpo | tempo, momento | ## Antaŭverboj Estas tempo por trakti la lastan gramatikan trajton de Tokipono: antaŭverboj. Ĉi tiuj estas vortoj aldonitaj antaŭ aliaj verboj. Ili modifas ilian signifon. La vorto "**kama**" estas uzata ambaŭ kiel regula verbo por signifi "veni" kaj por esprimi, ke io estas aktuala evento: > mi jo e moku. -- Mi havas manĝaĵon. > > mi kama jo e moku. -- Mi (akiris / akiras) manĝaĵon. > mi kama tan ma Losi -- Mi venas el Rusio. Kiel antaŭverbo, la vorto "**ken**" funkcias tre simile al la angla vorto "can": > mi pali e tomo. -- Mi laboras en domo. > > mi ken pali e tomo. -- Mi povas labori en domo. Oni povas uzi ĝin sole por signifi "ebleco", "kapableco": > ni li ken. -- Ĉi tiu estas ebla. > ken la ale li pona. -- Eble ĉio estas bona. La vortoj "**open**" kaj "**pini**" esprimas, ke la ago komenciĝas aŭ finiĝas. > mi open pali e tomo. -- Mi komencas labori en domo. > mi pini pali e tomo. -- Mi haltas/finas labori en domo. La vorto "**sona**" sole povas signifi "scio" aŭ "scii", sed kiel antaŭverbo, ĝi signifas "scipovi [akcion]": > mi sona pali e tomo. -- Mi scipovas labori en homo. > mi sona e ni. -- Mi scias ĉi tion. > mi sona sitelen. -- Mi scipovas skribi/desegni. > mi sona e sitelen. -- Mi scias skribadon/pentraĵon. > ona li sona ala sona e toki Inli? -- Ĉu ili scipovas la anglan? Kiam "kama" estas antaŭ "sona", oni havas frazon, kiu signifas "lerni": > jan lili li kama sona toki. -- La infano lernas paroli. > mi kama sona e toki pona. -- Mi lernas Tokiponon. aŭ alternative: > mi kama sona toki kepeken toki pona. -- Mi lernas paroli en > Tokipono. La vorton "**wile**" oni uzas por esprimi volon aŭ bezonon por la sekva ago aŭ afero. > jan lili li wile moku. -- La infano (estas malsata / volas manĝi). > jan lili li wile e ijo musi. -- La infano volas ludilon ("amuzan aferon"). > wile sina li suli mute. -- Viaj bezonoj/deziroj estas tre grandaj. Aldone al ĉi tiuj vortoj, la vortoj "**awen**" kaj "**lukin**" ankaŭ povas esti uzataj kiel antaŭverboj. "awen" kiel antaŭverbo signifas "plu [fari ion]" kaj "lukin" signifas "serĉi, peni [fari ion]". > ona li lukin e lipu. -- Ili legas libron. > ona li awen lukin e lipu. -- Ili ankoraŭ legas libron. > mi jo e tomo. -- Mi havas domon. > mi lukin jo e tomo. -- Mi serĉas domon (por posedi). ## Tempo La vorto "tenpo" estas utila, ĉar ĝi estas la bazo de multaj frazoj, kiuj difinas la tempon de iu okazaĵo. Ĉar Tokipono ne havas gramatikajn tempojn, oni ĝenerale priskribas tempon per plia frazo: > tenpo ni la mi moku. -- (Nun, ) mi manĝas. aŭ > mi moku lon tenpo ni. -- Mi manĝas (en ĉi tiu tempo). (Kiel klarigis [paĝo 9](9.html), tiaj uzoj de "lon" kaj "la" estas interŝanĝeblaj ankaŭ en aliaj okazoj.) La frazoj "tenpo pini" kaj "tenpo kama" estas ofte uzataj por signifi "pasinteco" kaj "estonteco". > tenpo pini la mi pali e ijo ike mute. -- Mi faras multe da malbonaj aferoj en la > pasinteco. > tenpo kama la o moku ala e kasi ni. -- Estontece, ne manĝu ĉi tiun planton. Kompreneble, vi povas fari demandojn pri tempo per "tenpo seme": > tenpo seme la sina pini e pali sina? -- Kiam vi finos vian laboron? ## Dialektaj diferencoj > %informo% > Ĉi tiu parto de la dokumento priskribas kiel certaj Tokiponaj kursoj klarigas > malsame certajn ideojn, aŭ kiel komunumoj malsame uzas ilin. La vortoj "open" kaj "pini" estas uzataj kiel antaŭverboj de iuj en la tokipona komunumo, sed ili ne estas difinitaj aŭ uzataj tiel en la oficiala Tokipona libro aŭ la kurso "o kama sona e toki pona!". ## Ekzercoj Nun, penu trovi la signifon de ĉi tiuj frazoj. * o open e lupa. * tenpo lili la mi kama tawa sina. * mi wile tawa ma ante. * sina ken ala ken kama tawa tomo mi? * sina kama tawa tomo mi la o kepeken e nasin Linkan. * sina lon nena la sina ken lukin e ijo mute. Kaj penu traduki la sekvajn frazojn en Tokiponon. * Ĉu vi scias kiel fari ĝin? * Ĉio estas ebla. * Ĉu vi povas malfermi la pordon? * Se vi ne aŭskultos spertojn ("homojn de scio"), via laboro malbonos. * Mi laboras pri ĉi tio jam de longa tempo. * Mi ankoraŭ lernas Tokiponon. [Respondoj](answers.html#p10) [Antaŭa paĝo](9.html) [Unua paĝo](index.html) [Sekva paĝo](11.html) \ No newline at end of file diff --git a/pages/tokipona/eo_11.md b/pages/tokipona/eo_11.md new file mode 100644 index 0000000..ebf2e08 --- /dev/null +++ b/pages/tokipona/eo_11.md @@ -0,0 +1 @@ +% toki pona paĝo 11 - nombroj % /dev/urandom % julio 2022 La vortprovizo de ĉi tiu paĝo: | vorto | signifo | |-------|----------------------------------| | wan | unu, parto (de io), kunigita | | tu | du, dividi, dividita | | sike | rondo, ronda, pilko, jaro | | mani | mono, granda malsovaĝigita besto | | esun | komerco, merkato, butiko, interŝango| | mun | luno, ŝtelo, nokta ĉiela objekto | | nanpa | nombro, (ordala indikilo) | | poki | skatolo, ujo, bovlo, taso, tirkesto| | sin | nova, aldonita, freŝa, ekstra | | suno | suno, lumo, heleco, brili | ## nombroj La plej bazaj nombroj Tokipone estas ĉi tiuj vortoj: * ala - 0, nenio * wan - 1 * tu - 2 * mute (many) - 3 aŭ pli * ale (all) - ĉio, senfina Ĉi tio estas, memevidente, tre limigita sistemo. Sed Tokipono ne estas unika: lingvoj de iuj ĉasist-kolektistaj socioj limigas siajn nombrojn je tri, du, aŭ eĉ unu. (Fakte, oni raportas, ke la piraha lingvo havas vortojn nur por "malgranda kvanto" kaj "granda kvanto", kaj ke la valoroj ŝanĝiĝas kuntekste.) Tamen, estas ankaŭ dua, aldonita sistemo, kiu oficiale estas difinita, kaj estas ofte uzata por priskribi pli grandajn nombrojn. Ĝi reuzas iujn tokiponajn vortojn kiel aldonitajn nombrojn: * ala - 0 * wan - 1 * tu - 2 * luka (mano) - 5 * mute (multo) - 20 * ale (ĉio) - 100 En ĉi tiu sistemo, vortoj estas aldonitaj aŭ ripetitaj por formi nombrojn. Ekzemple, 42 estas "mute mute tu" (20+20+2) kaj 18 estas "luka luka luka tu wan" (5+5+5+2+1). Kiel vi povas vidi, ĉi tiu ankoraŭ estas sufiĉe limigita sistemo. Nur por nomi la jaron, en kiu ĉi tiu paĝo estas originale skribita (2020), oni bezonus ripeti la vorton "ale" dudekoble kaj aldoni unu "mute" ĉe la fino. Ĉiuj de ĉi tiuj limigiloj estas parto de la Tokipona filosofo de simpligado de pensoj kaj evitado de nenecesa detalo. Iuj homoj provis krei aliajn nombrajn sistemojn, sed neniu trovis vastan akceptitecon. ## Uzi nombrojn Sendepende de la specifa sistemo, nombroj estas traktataj kiel adjektivoj kaj aldonataj ĉe la fino de substantivoj aŭ substantivaj frazoj: > soweli wan -- unu besto > waso lili tu -- du malgrandaj birdoj Por ordinalaj nombroj (unua,dua...), la vorto "nanpa" post la nombro estas uzata. > jan nanpa wan -- unua homo > tomo nanpa mute luka luka wan -- tridek unua domo (aŭ domo #31) La frazo "nanpa wan" kelkfoje estas uzata kun adjektivoj kiel superlativa modifilo: > nena (Ewelesu/Somolunma) li nena suli nanpa wan lon ma ale. -- Monto > (Everest/Chomolungma) estas la plej granda monto en la tuta mondo. ## La kalendaro En kombinaĵo kun "tenpo", la vortoj "suno", "mun" kaj "sike" ofte estas uzata por priskribi periodojn de tempo: > tenpo suno -- tago ("suna tempo") > tenpo pimeja -- nokto ("malhela tempo") > tenpo mun / tenpo sike mun -- monato ("luna tempo / luna ciklo") > tenpo sike / tenpo suno sike -- jaro ("ronda tempo / suna ronda tempo"). ## nanpa Krom ordinalaj nombroj, la vorto "nanpa" mem povas signifi "nombro" aŭ "cifero". Ekzemple, > ilo nanpa -- kalkulilo ("nombra ilo") > nanpa pona -- poentaroj ("bonaj nombroj") Kompreneble, oni devas esti zorgema tiel, ĉar uzo de veraj nombroj en ĉi tiu okazo estus konfuzanta. Ekzemple, ĉu "ilo nanpa tu" signifas "dua ilo" aŭ "du kalkuliloj"? En la posta ekzemplo, oni povus rearanĝi la vortojn al "ilo tu nanpa". ## Vetero Por paroli pri vetero, la ofte uzata frazo estas "[substantivo] li lon", kiu laŭvorte signifas "[noun] ekzistas" kaj tradukiĝas al "Estas [noun]e". Ekzemploj: > suno li lon. -- Estas sunplene. > telo sewi li lon. -- Pluvas. ("Ĉiela akvo" ekzistas.) > seli li lon. -- Varmas. > lete li lon. -- Malvarmas. ## Dialektaj diferencoj > %informo% > Ĉi tiu parto de la dokumento priskribas kiel certaj Tokiponaj kursoj klarigas > malsame certajn ideojn, aŭ kiel komunumoj malsame uzas ilin. Diversaj kursoj estas malsamaj rilate ordinalajn nombrojn. La oficiala libro kaj la "12 days of sona pi toki pona" sugestas simple aldoni "nanpa", post la nombro, dum la kurso "o kama sona e toki pona!" sugestis aldoni "pi nanpa" kaj la nombron. > jan nanpa wan -- unua homo > jan pi nanpa wan -- unua homo En la komunumo, la unua vojo estas iomete pli disvastigita, do ĉi tiu kurso sekvos ĝian ekzemplon. ## Ekzercoj Nun, penu solvi la signifojn de ĉi tiuj frazoj. * mi wile esun e soweli suli tu wan ni. * tenpo suno pini la mi lon tomo sona. * tenpo mun wan pini la lete li lon. * sina pona nanpa wan tawa mi. * tenpo suno mute mute la telo sewi li awen. Kaj penu traduki la sekvajn frazojn en Tokiponon. * Mi loĝas en domo #27 en la strato Vaŝingtono. * La televidilo ("ilo de movantaj bildoj") diris, ke morgaŭ estos sunplene. * Estos malvarme ĉi-nokte. * Majo ("la kvina monato") estas aminda. * Vi havas multe da muzikaj iloj! [Respondoj](answers.html#p11) [Antaŭa paĝo](10.html) [Unua paĝo](index.html) [Sekva paĝo](12.html) \ No newline at end of file diff --git a/pages/tokipona/eo_12.md b/pages/tokipona/eo_12.md new file mode 100644 index 0000000..141351e --- /dev/null +++ b/pages/tokipona/eo_12.md @@ -0,0 +1 @@ +% tokipona paĝo 12 - la pina retronombrado % /dev/urandom % julio 2022 La vortprovizo por ĉi tiu paĝo: | vorto | signifo | |-------|----------------------------------| | akesi | "malbela" besto, lacerto | | alasa | ĉasi, kolekti, serĉi, provi, peni (fari ion) | | kon | aero, esenco, spirito, efemera | | pan | pano, greno, maizo, rizo, pico | | pilin | koro, sento, tuŝi, senso | | pu | la oficiala Tokipona libro, interagi kun ĝi | | supa | horizontala surfaco | | taso | sed, tamen, nur | | uta | buŝo, lipoj | | weka | forestanta, foresti, fora, forigi | Ĉi tiuj estas la finaj dek oficialaj vortoj en Tokipono. Ili ĉiuj funkcias en la sama maniero kiel la aliaj vortoj, kiuj estis antaŭe menciitaj, kun unu escepto. ## alasa La vorto "alasa" kelkfoje estas uzata kiel antaŭverbo, kiu signifas "serĉi" aŭ "provi": > mi alasa sona e toki pona. -- Mi provas lerni Tokiponon. ## taso La vorto "taso" povas esti uzata kiel regula adjektivo kiu signifas "nur": > mi lon tomo ni. -- Mi estas en ĉi tiu domo. > mi taso li lon tomo ni. -- Nur mi estas en ĉi tiu domo. > kulupu ona li jo e jan tu taso. -- Ilia komunumo havas nur du homojn. > mi pali taso. -- Mi nur laboris. Sed, kiam ĝi estas aldonita al la komenco de frazo, ĝi signifas "sed" aŭ "tamen": > taso, tenpo kama li wile ala ante. -- Sed, la estonteco rifuzis ŝanĝiĝi. ## Dialektaj diferencoj > %informo% > Ĉi tiu parto de la dokumento priskribas kiel certaj Tokiponaj kursoj klarigas > malsame certajn ideojn, aŭ kiel komunumoj malsame uzas ilin. En la oficiala vortaro, "pu" havas nur la difinon "interago kun la oficiala Tokipona libro". Uzo de ĉi tiu vorto kiel "la oficiala Tokipona libro" mem, dum ĝi estas ofta ĉe kelkaj uzantoj, estas neoficiala. Sonja Lang personale uzas la substantiva frazo "lipu pu" por aludi al la oficiala libro mem. (Tamen la frazo "pu la" ankaŭ estas uzita en la libro por signifi "en ĉi tiu libro"). ## Ekzercoj Nun, penu solvi la signfon de ĉi tiuj frazoj. * sina wile kama sona e toki pona la pu li nasin pona nanpa wan tawa ni. * tenpo suno ni la mi pilin pona mute. * sina wile ala wile moku e pan sike? * supa lape mi li pakala. mi ken ala lape tan ni. * jan Mali Konto li toki e ni: o weka e ijo ike sina. * kulupu ijo tu wan li lon. ona li kulupu kiwen, li kulupu telo, li kulupu kon. * taso, meli lili pi jan lawa li lon tomo awen ante. Kaj penu traduki la sekvajn frazojn en Tokiponon. * Mi vidis drakon ("grandan verdan fajran lacerton")! * Saluton! Kiel vi fartas? ("Kiel vi sentas?") * La ĉasisto donas al ni multe da viando kaj fruktoj. * Mi legas dokumenton. Tre baldaŭ (en mallonga tempo), ĝi finiĝos. * Mi povas paroli Tokiponon tre bone. [Respondoj](answers.html#p12) ## Tio estas ĉio! Kaj tio estas la fino de la Tokipona kurso! Ni traktis ĉiujn 120 oficialajn vortojn kaj ĉiujn regulojn de la lingvo. Se vi volas pli informiĝi aŭ provi uzi Tokiponon kun aliaj homoj, vi povas rigardi la ceterajn paĝojn aŭ la liston de rimedoj ĉe la malsupro de la [unua paĝo](index.html). ~ jan Lentan (/dev/urandom) [Antaŭa paĝo](11.html) [Unua paĝo](index.html) [Sekva paĝo](13.html) \ No newline at end of file diff --git a/pages/tokipona/eo_13.md b/pages/tokipona/eo_13.md new file mode 100644 index 0000000..c54ae32 --- /dev/null +++ b/pages/tokipona/eo_13.md @@ -0,0 +1 @@ +% Tokipono paĝo 13: speciala vortara eldono % /dev/urandom % julio 2022 > %zoomin% > !["nimi sin li kama!"](/tokipona/nimi_sin_li_kama.gif) > En la deknaŭa de julio 2021, Sonja Lang eldonis aldonitan oficialan Tokiponan libron, "[Toki Pona Dictionary](https://www.amazon.com/dp/0978292367)" (ankaŭ konata kiel "ku" aŭ "lipu ku"). Ĉi tiu libro provizas tradukojn de la angla al Tokipono kaj inverse por multe da vortoj. Ĝi kunigas la enketon en la Tokipona komunumo de 2020-2021, kaj dokumentas 61 aldonitajn vortojn, kiujn oni uzas en la lingvo por entuto de 181 "nimi ku". Kvankam la plejparton de ĉi tiuj vortoj oni malofte uzas en la komunumo, estas 17 kromaj "nimi ku suli" vortoj, kiujn oni taksas oftaj kaj sufiĉe gravaj por aparte enlistigi ilin. Ĉi tiu paĝo traktos ĉi tiujn novajn vortojn. | vorto | signifo | |--------------------|----------------------------------| | namako | spico, aldonita | | kin | ankaŭ, ambaŭ | | oko | okulo | | kipisi | tranĉi, dividi | | leko | kvadrato, bloko, (ŝtuparoj) | | monsuta | time, monstro, timiga | | misikeke | medikamento, kuraci | | tonsi | nebinara, genronekonformiĝa, (transgenrulo) | | jasima | spegulo, reflekti, reversi, mala | | soko | fungo | | meso | averaĝa, meza | | epiku | mojosa | | kokosila | ne paroli Tokiponon en Tokipona grupo | | lanpan | kapti, ŝteli, akiri | | n | hm... | | kijetesantakalu | lavurso aŭ alia musteloido | | ku | (interagi kun) la Tokipona vortaro | La vortoj "namako", "kin" kaj "oko" listiĝas kiel sinonimoj por "sin", "a" kaj "lukin" respektive en *lipu pu*. Tamen, komunume, ĉi tiuj vortoj havas iom da malsamaj signifoj: * "sin" kutime signifas "nova", "namako" kutime signifas "aldonita" aŭ "ekstra". * "kin" estas uzita ĉe la fino de frazoj por "ankaŭ" aŭ "ambaŭ". "a" ne havas tian specifan uzon. * "oko" specife signifas "eye", kvankam "lukin" ankaŭ signifas "vizio" kaj "vidi". La vortoj "kipisi", "leko", "monsuta" kaj "misikeke" estis fruaj vortoj, kiujn oni inventis antaŭ la eldono de *lipu pu*, kaj ilin ankoraŭ uzas oni en la komunumo hodiaŭ. Iuj de ĉi tiuj vortoj estis inventitaj de Sonja Lang mem, kiel "kijetesantakalu" kaj "misikeke" (la unua kiel ŝerca vorto, kiun la Tokipona komunumo varme akceptis). La ceteraj estas specife novaj vortoj. Ekzemple, la vorton "ku" inventis Sonja Lang kiel partneron de "pu" por priskribi interagon kun la dua oficiala Tokipona libro. > %informo% > Vi povas aŭ elekti uzi ĉi tiuj vortoj aŭ eviti ilin. Mi persone preferas uzi > nur la vortprovizon en la *lipu pu*, kaj mi uzas aldonajn vortojn > nur kiam estas absolute necese. Sed ĉiam estas helpeme lerni la plej oftajn > aldonajn vortojn kaj scii kion ili signifas (Vidu ankaŭ: [ekstra paĝo > 1](x1.html)). ## Ekzercoj Nun, penu trovi la signifojn de ĉi tiujn frazojn. * kijetesantakalu li soweli epiku. * kulupu tonsi li pilin monsuta ala. * jan pi pona sijelo li pana e misikeke tawa mi. * sina wile suli e sona sina la o ku. * sitelen tawa ni li meso. Kaj penu traduki la sekvajn frazojn en Tokiponon. (La responda paĝo provizos versiojn laŭ la *nimi pu* kaj la *nimi ku*.) * Fajro timigas min. * Kial vi ne parolas Tokipone? * Portu okulvitrojn, por ke vi ne difektu la okulojn. * Bonvolu doni al mi la sukeron ("blankan dolĉan spicon"). * Kiel vi volus, ke mi tranĉu la picon ("panan rondon")? [Respondoj](answers.html#p13) [Antaŭa paĝo](12.html) [Unua paĝo](index.html) \ No newline at end of file diff --git a/pages/tokipona/eo_2.md b/pages/tokipona/eo_2.md new file mode 100644 index 0000000..d4abf59 --- /dev/null +++ b/pages/tokipona/eo_2.md @@ -0,0 +1 @@ +% Tokipono paĝo 2 - adjektivoj % /dev/urandom % julio 2022 La vortlisto de ĉi tiu paĝo: | vorto | signifo | |---------|----------------------------------| | ala | ne, neniu, nul | | ale/ali | ĉiuj, ĉio, universo | | utala | batali, batalo, defii | | wawa | forta, potenca | | suwi | dolĉa, ĉarma, aminda | | jan | persono, homo, iu, la homaro | | mama | patr(in)o, praulo, kreinto | | meli | virino, ina, ineca, edzino | | mije | viro, vira, vireca, edzo | | moku | manĝaĵo, manĝi | Por pli detale priskribi subjektojn kaj adjektivojn, oni povas aldoni pliajn vortojn. En Tokipono, adjektivo, kiu modifas substantivon, ĉiam staras malantaŭ ĝi. Ĉi tio estas malsimila al Esperanto, kiam adjektivoj plej ofte staras antaŭ substantivoj. Ekzemple: > jan wawa -- homo forta (fortulo) Multaj substantivoj, kiujn vi jam vidis, povas roli ankaŭ kiel adjektivoj. Ekzemple, la pronomoj "mi", "sina" kaj "ona" iĝas posedaj pronomoj se ili rolas kiel adjektivoj, simile al Esperanto. > mama mi -- patro/patrino mia (mia patro aŭ mia patrino) > soweli sina -- besto via (via besto) > moku ona -- manĝaĵo de li/ŝi/ili Krome, adjektivoj povas roli kiel substantivoj: > wawa sina -- forto via (via forto) > suli ona -- grandeco/grandiozeco de li/ŝi/ĝi/ili > %info% > Rimarkindas la esprimo "jan pona". Laŭvorte ĝi signifas "bona homo" aŭ > "bonulo", sed ankaŭ la signifo "amiko" estas vaste (kaj oficiale) akceptita. Oni povas aldoni plurajn adjektivojn samtempe: > soweli lili suwi -- ĉarma besteto ("besto malgranda ĉarma") Jen iom pli da ekzemplaj frazoj por montri tion: > mama mi li pona. - Miaj gepatroj estas bonaj. > kili suwi li moku pona. - Dolĉaj fruktoj estas bonaj manĝaĵoj. > jan utala li wawa. - La soldato ("batalisto") estas forta. > jan lili mi li suwi. - Miaj infanoj ("homoj malgrandaj miaj", "miaj etuloj") estas ĉarmaj. > soweli lili li wawa ala. - Malgrandaj bestoj ne estas fortaj. > %averto% > Rimarkindas, ke oni forigas la partikulon "li" nur kiam la subjekto estas > la vorto "mi" aŭ "sina". Se la subjekto havas rilatan adjektivon, oni > ja uzas "li". > > sina pona. - Vi estas bona. > > sina ale li pona. - Vi ĉiuj estas bonaj. > > %info% > Aldone al "mije" kaj "meli", iuj homoj uzas ankaŭ la vorton "tonsi" por aludi > al neduumuloj kaj aliaj homoj, kiuj ne tute kongruas al la kategorioj "viro" > aŭ "virino. Vidu la [aldonan paĝon 1](eo_x1.html) por pli da informoj. ## Ekzercoj Penu nun kompreni ĉi tiujn frazojn. * meli mi li pona. * mije sina li suli. * mama mije mi li wawa. * soweli ale li pona. * kili li moku suli. Kaj penu traduki ĉi tiujn frazojn en Tokiponon. * Mia edzino estas aminda. * Ĉiuj soldatoj estas malbonaj. * Miaj amikoj estas viaj amikoj. * Via filo estas forta. * La eta frukto estas dolĉa. [Respondoj](eo_answers.html#p2) [Antaŭa paĝo](eo_1.html) [Ĉefpaĝo](eo_index.html) [Sekva paĝo](eo_3.html) \ No newline at end of file diff --git a/pages/tokipona/eo_3.md b/pages/tokipona/eo_3.md new file mode 100644 index 0000000..8aaef65 --- /dev/null +++ b/pages/tokipona/eo_3.md @@ -0,0 +1 @@ +% Tokipono paĝo 3 - verboj kaj akuzativo % /dev/urandom % julio 2022 La vortlisto de ĉi tiu paĝo: | vorto | signifo | |-------|----------------------------------| | e | (akuzativa markilo) | | ijo | io, afero, objekto | | ilo | ilo, maŝino, aparato | | lipu | libro, dokumento, papero | | lukin | okulo, rigardi, vidi, peni | | olin | ami, amo, korinklino | | pali | fari, labori, laboro | | pana | doni, sendi, ellasi | | telo | akvo, likvo, akvumi, lavi | | tomo | domo, ĉambro, konstruaĵo | Por aldoni verbon al la frazo, uzu ĉi tiun strukturon: > [substantivo] li [verbo] Ekzemple, > mije li pali. - Viro laboras. Oni povas aldoni adjektivojn kaj al la substantivo kaj al la verbo. Se oni aldonas ĝin al verbo, la adjektivo rolas kiel adverbo. > jan wawa li pali pona. - Fortulo laboras bone. > %warning% > Ne estas maniero por distingi, ĉu vorto en ĉi tia frazo estas adjektivo ĉu > verbo. Ekzemple, la frazo "mi moku" povas signifi aŭ "mi manĝas" aŭ "mi estas > manĝaĵo." > %info% > Verboj ne havas informon pri tempo en si (Esperante: -is, -as, -os). Mi > klarigos manieron por specifi tempon poste en alia paĝo. Por aldoni objekton -- la akuzativa parto de la frazo -- uzu la partikulon "e" en ĉi tiu strukturo: > [subjekto] li [verbo] e [objekto] > jan wawa li pali e tomo. - Fortulo faras domon. Ankaŭ objekto povas ricevi adjektivon. > jan pali li pana e moku pona. - Laboranto donas bonan manĝaĵon. Jen kelkaj frazoj: > jan pona mi li pona e ilo lukin. - Mia amiko (plibonigas/riparas) rigardilon > (okulvitrojn, teleskopon, mikroskopon, ktp). > mi telo e moku. - Mi lavas la manĝaĵon. > mi olin e meli mi. - Mi amas mian edzinon. > %averto% > > Ĉar la vorto "lukin" mem priskribas la agon vidi, kaj ne la aspekton, > oni kutime faras komplimenton pri aspekto ĉi tiel: > > > sina pona lukin. - Vi aspektas bone ("Vi bonas vide / en vida maniero"). > ## Ekzercoj Penu nun kompreni ĉi tiujn frazojn. * jan lili li pana e telo lukin. * ona li lukin e lipu. * soweli ike li utala e meli. * jan utala li moku e kili suli. * soweli lili li moku e telo. * mi telo e ijo suli. Kaj penu traduki ĉi tiujn frazojn al Tokipono. * Ŝi amas ĉiujn ("ĉiujn homojn"). * La banĉambro ("akva domo") bonas. * Mi disdonas dokumentojn. * Malica soldato rigardas vian domon. * Miaj iloj funkcias ("laboras") bone. [Respondoj](eo_answers.html#p3) [Antaŭa paĝo](eo_2.html) [Ĉefpaĝo](eo_index.html) [Sekva paĝo](eo_4.html) \ No newline at end of file diff --git a/pages/tokipona/eo_4.md b/pages/tokipona/eo_4.md new file mode 100644 index 0000000..99bcabb --- /dev/null +++ b/pages/tokipona/eo_4.md @@ -0,0 +1 @@ +% Tokipono paĝo 4 - ho ve! pli da vortoj % /dev/urandom % julio 2022 La vortlisto de ĉi tiu paĝo: | vorto | signifo | |---------|--------------------------------------| | jo | havi, teni, porti, enhavi | | kala | fiŝo, akva besto, marbesto | | kasi | planto, herbo, (planta) folio | | pipi | insekto, araneo, eta besto | | sitelen | simbolo, bildo, skribi, desegni | | toki | paroli, komunikado, lingvo | | waso | birdo, fluganta besto | | ma | tero, lando, ekstera loko, teritorio | | kiwen | malmolaĵo, metalo, ŝtono, solida | | ko | argilo, pasto, pulvoro, duonsolidaĵo | Ĉi tiu paĝo traktas nur dek novajn vortojn kaj kelkajn simplajn konceptojn. > jan pali li telo e kasi. - La laboristo akvumas la plantojn. > jan wawa li jo e kiwen suli. - La fortulo portas grandajn ŝtonojn. > telo suli li jo e kala. - La maro/oceano ("granda akvo") enhavas fiŝojn. > mi sitelen e toki sina. - Mi skribas viajn diraĵojn. > waso lili li moku e pipi. - La malgranda birdo manĝas insektojn. > ma tomo mi li suli. - Mia urbo ("doma peco da tero") estas granda. ## Temoj de konversacio > %averto% > Ne estas interkonsento pri la plej ĝustaj dirmanieroj, > sed ĉiu havas avantaĝojn kaj malavantaĝojn. Ĉio en ĉi tiu sekcio temas > pri "dialektaj malsamaĵoj", kaj la opinioj de la aŭtoroj venos poste. Ekzistas du oftaj manieroj por specifi la temon de konversacio, kiam oni uzas la vorton "toki". La pli simpla maniero, instruita en la kurso "o kama sona e toki pona!", estas specifi la temon kiel adjektivon: > ona li toki meli. -- Ili parolas pri virinoj. ("Ili faras virinan paroladon.") Tamen, tio fariĝas malklara, kiam oni donas verajn adjektivojn al "toki". Ĉu "toki ike" signifas "paroli malbone" aŭ "paroli pri malbono"? La oficiala libro restas sufiĉe malklara pri ĉi tiu temo, sed ĝi uzas "toki e ijo" por signifi "komuniki aferojn" kaj "toki wawa" por "atesti" ("paroli forte") kaj ne "paroli pri forto". La plej vaste uzata metodo, kiu estas ankaŭ ofte trovata en la Tokipona komunumo, estas objektigo de la temo: > sina toki e kala. -- Vi parolas pri fiŝoj. Kvankam iuj konsideras tion kiel strangan uzon de la partikulo "e", ĉi tiu dirmaniero estas malpli ambigua kaj pli fleksebla. Por plia klareco, mi uzos ĉi tiun manieron dum la resto de la kurso. Sonja Lang uzas la prepozicion "lon" ĉi tiam: > mi toki lon ijo. -- Mi parolas pri io. ## Ekzemplaj frazoj Jen kelkaj frazoj, kiuj uzas interesajn esprimojn. > jan pali li toki utala e tomo mi. - La laboristo kritikas ("parolas batale") > pri mia domo. > ona li toki ike e jan pona mi. - Ili insultas mian amikon. ("Ili parolas > malbone pri mia amiko.") Eblas uzi plurajn verbojn kaj plurajn objektojn en unu frazo kiam oni aldonas partikulon "li" aŭ "e" antaŭ la sekvantaj verboj aŭ objektoj. > meli li toki e soweli, e waso. - Virino parolas pri terbestoj kaj birdoj. > jan pali li pona e ilo, li lukin e lipu. - Laboristo riparas la aparaton kaj > rigardas (legas) dokumenton. ## Esprimoj La vorto "toki", memstare uzata, estas ofta saluto: > toki! -- Saluton! ## Dialektaj malsamaĵoj > %info% > Ĉi tiu parto de la dokumento priskribos, kiel tokiponaj kursoj malsame klarigas > kelkajn ideojn. Se la subjekto estas "mi" aŭ "sina" (kaj tial ne havas la partikulon "li"), estas du manieroj por aldoni plian verbon. * La oficiala libro ("pu") proponas, ke oni simple uzu du frazojn: > mi pali. mi moku. - Mi laboras kaj manĝas. * La videa kurso "12 days of sona pi toki pona" tamen proponas, ke oni aldonu "li"-partikulon (same kiel la kurso "o kama sona e toki pona!"): > mi pali, li moku. - Mi laboras kaj manĝas. ## Ekzercoj Penu nun kompreni ĉi tiujn frazojn. * mi moku ala e soweli. * jan pona sina li toki e ma, e telo. * jan suli li lukin e ma tomo, li sitelen e ijo. * ma li jo e kasi ike. * pipi lili li suli, li pona. Kaj penu traduki ĉi tiujn frazojn en Tokiponon. * Via urbo ne havas laboristojn. * Mia edzo ne laboras, kaj (nur) manĝas kaj batalas. * My homeland ("devena lando") is large. * Via pentraĵo aspektas bone. * Mia amiko havas fiŝojn kaj fruktojn kaj faras bonajn manĝaĵojn. [Respondoj](eo_answers.html#p4) [Antaŭa paĝo](eo_3.html) [Ĉefpaĝo](eo_index.html) [Sekva paĝo](eo_5.html) \ No newline at end of file diff --git a/pages/tokipona/eo_5.md b/pages/tokipona/eo_5.md new file mode 100644 index 0000000..791e657 --- /dev/null +++ b/pages/tokipona/eo_5.md @@ -0,0 +1 @@ +% Tokipono paĝo 5 - jen tio ĉi % /dev/urandom % julio 2022 La vortlisto de ĉi tiu paĝo: | vorto | signifo | |---------|---------------------------------------| | ante | malsama, ŝanĝita, ŝanĝi | | awen | resti, daŭri, elteni, teni, protekti | | en | kaj (kombinas subjektojn) | | kalama | sono, bruo, soni | | kulupu | grupo, komunumo, socio | | lape | dormi, resti | | mute | multaj, pli, kvanto, tre | | ni | ĉi tio, ĉi tiu | | pakala | rompi, eraro, (ĝenerala sakraĵo) | | seli | fajro, varmo, ĥemia reago | Antaŭ ol aliri al tute novaj tipo de vortoj kaj gramatikaĵoj, ni plenigu iujn truetojn en via scio. Per la vorto "en" oni povas kombini plurajn subjektojn en unu frazo: > mi en sina li moku. -- Vi kaj mi manĝas. Sciu, ke oni _ne_ uzu ĝin por kombini plurajn verboj aŭ objektojn -- mi klarigos kiel ĝuste fari tion en la [paĝo 4](eo_4.html). Per la vorto "mute" oni povas specifi, ĉu la subjekto (aŭ objekto) estas singulara aŭ plurala. > jan utala mute -- multaj soldatoj > mi mute -- ni Jen kelkaj ekzemplofrazoj: > jan lili mute li lape. -- La infanoj dormas. > kiwen suli li pakala e tomo lipu. -- Granda ŝtono difektis la bibliotekon > ("libran domon"). > mi pakala lili. -- Mi eraretis. > ilo sina li kalama mute ike. -- Via ilo faras multe da aĉa bruo. ## La vorto "ni" La plej simpla maniero uzi la vorton "ni" estas por signifi "ĉi tio" aŭ "ĉi tiu": > kulupu ni li pona mute. -- Ĉi tiu komunumo estas bonega ("multe bona"). Tamen, ĝi havas multe pli da utilo ol nur tio. Oni povas uzi la vorton "ni" ankaŭ por fari pli komplikajn frazojn. Oni povas uzi ĝin por paroli pri tio, kion aliaj homoj diras (aŭ eĉ por citi ilin, depende de kunteksto): > jan lili li toki e ni: sina pona. -- La infano diris, ke vi estas bona. > ona li toki e ni: "toki! sina pona lukin." -- Ŝi/li diris: "Saluton! Vi > aspektas bele." Aŭ eblas uzi ĝin por doni eĉ pli detalajn priskribojn de subjektoj aŭ objektoj. > jan pali ni li pali e tomo mi: ona li jo e kiwen mute. -- La laboristo, kiu > havas multajn ŝtonojn, faris mian domon. ("Ĉi tiu laboristo faris mian domon: > ŝi/li havas multajn ŝtonojn.") ## Dialektaj malsamaĵoj > %info% > Ĉi tiu parto de la dokumento priskribos, kiel tokiponaj kursoj malsame klarigas > kelkajn ideojn. Ne estas interkonsento pri tio, ĉu eblas uzi "en" en frazpartoj, kiuj uzas la partikulon "pi" (kiun mi klarigos en [paĝo p](eo_9.html)). Krome, Sonja Lang mem diris, ke uzi "en" por kombini plurajn objektojn "ne estas tute malĝuste"([1][mapona_en]), sed por klarigi plu, tio estas nur maleleganta stilo. [mapona_en]: https://discord.com/channels/301377942062366741/301377942062366741/640764719614918656 ## Ekzercoj Penu nun kompreni ĉi tiujn frazojn. * kulupu sina li ante mute. * jan ike li pakala e ilo mi. * mi pali e tomo ni. * jan utala pona mute li awen e kulupu ni. * kulupu suli li awen, li suli e ona. Kaj penu traduki ĉi tiujn frazojn al Tokipono. * Varma manĝaĵo estas tre bona. * Dormantaj infanoj ne bruas. * La (multaj) laborantoj diris, ke ili estas fortaj kaj fortikaj. * Vi aspektas malsame. * Ĉi tiu domo tenas la varmon. [Respondoj](eo_answers.html#p5) [Antaŭa paĝo](eo_4.html) [Ĉefpaĝo](eo_index.html) [Sekva paĝo](eo_6.html) \ No newline at end of file diff --git a/pages/tokipona/eo_6.md b/pages/tokipona/eo_6.md new file mode 100644 index 0000000..2fd5eb5 --- /dev/null +++ b/pages/tokipona/eo_6.md @@ -0,0 +1 @@ +% Tokipono paĝo 6 - prepozicioj kaj lokoj % /dev/urandom % julio 2022 La vortlisto de ĉi tiu paĝo havos du grupojn. Prepozicioj: | vorto | signifo | |---------|----------------------------------| | kepeken | per, uzi | | lon | en, ĉe, sur, vera, nuna, ekzisti | | sama | sama, simila, kiel, frat(in)a | | tan | ekde, el, pro, kaŭzo, kialo | | tawa | al, por, mov(iĝ)anta, el vidpunkto de| Kaj normalaj vortoj (kiuj rilatas al lokoj ĉi-okaze): | vorto | signifo | |---------|----------------------------------| | sewi | supro, supra, ĉielo, dia, sankta | | noka | piedo, kruro, malsupra, suba | | poka | kokso, flanko, apud, proksima | | monsi | malantaŭo, dorso, pugo | | sinpin | vizaĝo, antaŭo, plej antaŭa, muro| Prepozicioj estas vortoj, kiuj rilatas al aliaj partoj de la frazo por esprimi lokon aŭ tempon (plia klarigo pri tio en posta leciono) aŭ specifan detalon pri la ago. En Tokipono, oni uzas la vortojn "kepeken", "lon", "sama", "tan" kaj "tawa" kiel prepoziciojn, kaj tiam oni metas ilin je la fino de frazo sen iu ajn alia partikulo. Jen kelkaj ekzemploj de ĉiuj el la kvin vortoj, uzataj kaj kiel prepozicioj kaj kiel normalaj vortoj: > mi pona e tomo kepeken ilo mi. -- Mi riparas la domon per miaj iloj. > mi toki kepeken toki pona. -- Mi parolas per Tokipono. > sina kepeken e ilo sitelen. -- Vi uzas skribilon/pentrilon. > mi lon tomo sina. -- Mi estas en via domo. > jan ike li kalama mute lon tomo lipu. -- Malbonulo multe bruas en la biblioteko. > ona li toki e ijo lon. -- Li/ŝi/ili parolas la veron ("parolas pri aferoj, > kiuj ekzistas"). > mi en sina li sama. -- Mi kaj vi estas similaj. > meli sama mi li pona. -- Mia fratino estas bona. > kiwen lili li sama lukin pipi. -- La ŝtoneto aspektas kiel insekto. > mi lape tan ni: mi jo ala e wawa. -- Mi dormas, ĉar mi ne havas energion. > mi tawa tan tomo mi. -- Mi foriras de mia domo. > ona li awen lon tomo lipu. -- Ili restis en la biblioteko. > tomo tawa mi li pona. -- Mia aŭto ("movanta ĉambro/konstruaĵo") estas bona. > mi tawa tomo moku. -- Mi iras al la restoracio ("manĝa domo, manĝejo"). Oni uzas la vorton "tawa" ankaŭ por esprimi vidpunkton. > sina pona tawa mi. -- Mi ŝatas vin. ("Vi plaĉas/bonas al mi.") > %averto% > Ĉar "tawa" povas esti aŭ adjektivo aŭ prepozicio, kelkaj frazoj povas > fariĝi dusencaj. Ekzemple, "tomo tawa mi" povas signifi "mia aŭto" kaj "domo, > laŭ mia vidpunkto". La dezirata signifo dependos de la kunteksto. Kaj jen kelkaj ekzemploj de la vortoj indikantaj lokon: > waso mute li lon sewi. -- Multaj birdoj estas en la ĉielo. > mi awen lon tomo mi. -- Mi restas en mia domo. > mi toki tawa jan sewi. -- Mi parolas al (dio/anĝelo/sankta individuo/(eble > laŭvorte) homo en la ĉielo). > mi tawa kepeken noka mi. -- Mi iras piede ("per miaj piedoj"). > kiwen lili li lon noka mi. -- Malgranda ŝtono estas sub mi. > mi tawa lon poka sina. -- Mi iras apud vi. > jan poka li ike tawa mi. -- La najbaro malplaĉas al mi. > poka mi li pakala. -- Mia kokso/flanko estas rompita. > ona li lon monsi sina. -- Ili estas malantaŭ vi. > jan utala mute li lon sinpin mi. -- Soldatoj staras antaŭ mi. > lipu suli li lon sinpin ni. -- Grava dokumento estas sur tiu muro. > sinpin ona li pona lukin. -- Ŝia/lia vizaĝo aspektas bone. ## Esprimoj Estas du malsamaj manieroj por ĝisi homojn. Se oni foriras, oni diras: > mi tawa! -- Ĝis! (laŭvorte "Mi iras.") Se iu alia foriras, oni diras: > tawa pona! -- Ĝis! ("Bonan iradon!") Fakte, multaj vortoj estas uzataj kiel salutoj. > moku pona! -- Bonan apetiton! ("Bonan manĝadon/manĝaĵon!") > lape pona! -- Bonan nokton! ("Bonan dormadon!") Estas ankaŭ esprimo, kiu rolas kiel multaj pozitivaj esprimoj, de "dankon" al "paco estu ĉe vi": > pona tawa sina! (laŭvorte "Bonon al vi!") ## Dialektaj malsamaĵoj > %info% > Ĉi tiu parto de la dokumento priskribos, kiel tokiponaj kursoj malsame klarigas > kelkajn ideojn. * La oficiala libro uzas pli vastan signifon de "lon", kiu inkluzivas ankaŭ "kun". Ekzemple, "Mi parolas en Tokipono" havas la tradukon "mi toki lon toki pona". Tio ne ŝajnas esti ofta uzado de la vorto. * La oficiala libro uzas "noka" por signifi kaj "piedo" kaj "malsupra". Tio estas relative nova uzmaniero, kaj multaj aliaj kursoj preferas "anpa" anstataŭ "noka" por diri "malsupra" (kaj uzas "noka" nur por "kruro/gambo" aŭ "piedo".) Mi klarigos la vorton "anpa" en [paĝo 7](eo_7.html). * Fojfoje, vortoj kiel "kepeken" kaj "tawa" povas esti uzataj kaj kiel prepozicioj ("per", "al") kaj kiel verboj ("uzi", "movi"). La oficiala libro donas ekzemplon de "kepeken", kie ĝi estas uzata kiel verbo: > o kepeken ala ilo ike. -- Ne uzu malbonajn ilojn. En la tokipona komunumo, oni ankoraŭ ofte aldonas la partikulon "e" kiam la vorto rolas kiel transitiva verbo anstataŭ kiel prepozicio: > mi kepeken e ilo. -- Mi uzas ilojn. (Ankaŭ la kurso "o kama sona e toki pona!" preferas ĉi tiun metodon.) La diferenco estas, ke en la antaŭa ekzemplo la objekto ("ilo ike") venas tuj post la esprimo "kepeken ala", kaj en la posta ekzemplo "kepeken" havas "e" post si, kiel ĉe transitivaj verboj. Tiu ĉi kurso uzos la duan metodon, ĉar ĝi estas malpli ambigua kaj ebligas pli da gramatikaĵoj (ekzemple, eblas pli klare aldoni modifilojn post "kepeken"). Sed en plej multaj tiaj frazoj, uzado aŭ neuzado de "e" ne kaŭzus ambiguecon. ## Ekzercoj Penu nun kompreni ĉi tiujn frazojn. * ona li toki tawa mama mije ona kepeken ilo toki. * moku suwi li ike tawa mi. * ma mama mi li utala e ma poka. * meli sama sina li jan pona mi. * pipi lili li lon sinpin sina. Kaj penu traduki ĉi tiujn frazojn al Tokipono. * Vi rompis mian aŭton. * La viro manĝigas ("donas manĝaĵon al") la infanojn. * Mi malŝatas ĉi tiun babilejon ("parolan ĉambron/konstruaĵon"). * Mi riparis la domon pro vi. * Ili legas librojn en la biblioteko. [Respondoj](eo_answers.html#p6) [Antaŭa paĝo](eo_5.html) [Ĉefpaĝo](eo_index.html) [Sekva paĝo](eo_7.html) \ No newline at end of file diff --git a/pages/tokipona/eo_7.md b/pages/tokipona/eo_7.md new file mode 100644 index 0000000..992479a --- /dev/null +++ b/pages/tokipona/eo_7.md @@ -0,0 +1 @@ +% Tokipono paĝo 7 - ekkrioj, demandoj, ordonoj kaj nomoj % /dev/urandom % julio 2022 La vortlisto de ĉi tiu paĝo: | vorto | signifo | |-------|----------------------------------| | a | (emocia ekkria vorteto) | | anu | aŭ | | mu | (iu ajn bleko de besto) | | o | (por alparoli kaj ordoni) | | seme | kio? (por demandoj) | | vorto | signifo | |-------|----------------------------------| | kute | aŭskulti, aŭdi, obei, orelo | | nimi | vorto, nomo | | lawa | kapo, gvidi, posedi, regi, ĉefa | | anpa | humila, modesta, dependa, konkeri/venki, klini malsupren | | insa | eno, interno, centro, ventro | ## Notoj pri la vortoj La verbaj signifoj de "anpa" ŝajnas rekte kontraŭaj, sed la praktika signifo ŝanĝiĝas depende de la vorto, kiu sekvas ĝin. Kiam oni uzas "anpa" kiel transitivan verbon per "e" antaŭ rekta objekto, tiam tio signifas "konkeri" aŭ "venki": * jan wawa li anpa e jan utala ike. -- La fortulo venkis la malbonan soldaton. Tamen, kiam oni uzas "anpa" netransitive, sen rekta objekto, aŭ kun prepozicio kiel "tawa", tiam tio signifas "klini sin": * jan pali li anpa tawa jan lawa. -- La laboranto klinis sin al la ĉefo. Sole, la vorto "anu" signifas "aŭ": > ona li pona mute anu ike mute. mi sona ala. -- Ĝi estas tre bona aŭ tre malbona. Mi ne scias. ## Ekkrioj kaj ordonoj La vorto "a" estas emocia interjekcio; ekkria vorteto uzata por emfazi aŭ por aldoni emocion al frazo. Kutime, oni metas ĝin je la fino de frazo, aŭ ĝi memstare rolas kiel frazo. > sina suwi a! -- Ho, vi tiel ĉarmas! Pli precize, oni indikas ridadon per la frazo "a a a!" (ha ha ha!). La vorto "mu" anstataŭas ĉian sonon faritan de ĉia besto. Oni uzas la vorton "o" por alparoli homojn kaj por doni ordonojn. Se ĝi staras sole je la komenco de frazo, la resto de la frazo fariĝas ordono. > o kute e mi! -- Aŭskultu min! Kiam oni uzas ĝin post substantiva frazparto, ĝi alparolas personon. > sina o! -- He, vi! > jan ale o! -- Ho, ĉiuj! Eblas kunigi ambaŭ uzojn. > jan pali o, kepeken e ilo awen! -- Laboranto, uzu protektilojn! ## Demandoj Ekzistas du manieroj fari demandojn en Tokipono. Por fari simplan ĉu-demandon, oni anstataŭigu la pridemandatan vorton per la strukturo "[vorto] ala [vorto]". > sina pona ala pona? -- Ĉu vi enordas? ("Ĉu vi bonas?") Ne ekzistas vortoj por "jes" kaj "ne", do por respondi pozitive oni ripetas la demandatan vorton, kaj por respondi negative, oni aldonas "ala". > pona. -- Jes. > pona ala. -- Ne. (Mi aŭdis, ke ĉi tiu strukturo estas simila al tiu de la mandarena.) > ona li pali ala pali? -- Ĉu ŝi/li laboras? > jan lili li moku ala moku? -- Ĉu la infanoj manĝas? Alternative, anstataŭ tio, oni povas aldoni "anu seme" ("aŭ kio?") je la fino de la frazo. > sina pona anu seme? -- Ĉu vi enordas? Por ne-ĉuaj demandoj, faru normalan frazon kaj metu "seme" tien, kie vi petas informon: > sina pali e seme? -- Kion vi faras? ("Vi faras kion?") > jan seme li pakala e ona? -- Kiu rompis ĝin? ("Kiu persono rompis ĝin?") > ijo ni li seme? -- Kio estas ĉi tiu objekto? ("Ĉi tiu objekto estas kio?") > sewi li laso tan seme? -- Kial la ĉielo estas blua? ("Ĉielo bluas pro kio?") ## Nomoj (propraj adjektivoj) Ĝis nun en ĉi tiuj paĝoj, nur Tokiponaj vortoj uziĝas por paroli pri aferoj kaj personoj. Sed ĉi tio ja ne sufiĉas por voki iun uzante ties nomo. Por personaj nomoj, Tokipono ofte uzas tiel nomate "neoficialajn vortojn." Plej ofte temas pri nomoj de personoj, urboj, landoj, ktp laŭ la devena lingvoj, adaptitaj al la elparolmaniero de Tokipono. Malkiel ĉiuj vortoj Tokiponaj, la unua litero estas majuskla. Neoficialaj vortoj ĉiam estas adjektivaj. Pro tio, ĉiam staras antaŭ ili substantivo aŭ substantiva frazo, kiu tipigas la nomon. > jan Mimi -- (la persono) Mimi > ma Kanata -- (la lando) Kanado > toki Inli -- (la lingvo) angla > ma tomo Napoli -- (la urbo) Napolo Plue, la neoficialaj vortoj povas servi por adjektivoj: > jan Kanata -- persono Kanada Estas pluraj manieroj adapti propralingvajn nomojn al la sonoj de Tokipono, do povas okazi, ke ekzistas pluraj tokiponigoj de la sama nomo de urbo aŭ lando. (Kvankam ekzistas vortaroj, kiuj enhavas listojn de tokiponaj nomoj de landoj, urboj kaj lingvoj.) Parolantoj de Tokipono rajtas libere elekti sian propran tokiponan nomon. Aŭ oni adaptas la nomon el sia propra denaska lingvo al Tokipono, aŭ oni elpensas ion novan. > %info% > Eble vi rimarkis, ke nomoj de homoj havas "jan" antaŭ si. Homoj el la tokipona > komunumo povus fojfoje referi al si per sia tokipona nomo, eĉ kiam ili uzas > alian lingvon. Tiuokaze ili daŭre metas "jan" je la komenco. > %info% > La [paĝo 7a](eo_7a.html) enhavas pli da informoj pri tio, kiel oni faru > proprajn adjektivojn. > %averto% > Kvankam ĉi tio ne estas la plej ĝusta eblo, oni povas senprobleme ne uzi > tokiponigitan nomon kaj simple elparoli aŭ literumi la nomon tiel, > kiel en la propra lingvo (aŭ la lingvo de la priparolata persono). > Ekzemple, se iu nomiĝas Robert, oni povas nomi tiun "jan Lope" _aŭ_ "jan > Robert". ## Ekzemploj > o toki ala a! -- Silentu! ("Ne parolu!") > sina pali ala pali e ni? -- Ĉu vi faris tion? > mi jan Antu. mi lon ma Mewika. -- Mi estas Andrew. Mi loĝas en Usono. > nimi sina li seme? -- Kio estas via nomo? > jan lawa mi li ike mute. -- (Mia ĉefo / nia gvidanto) estas tre malbona. > jan Lopin o, toki! -- Saluton, Robin! ## Ekzercoj Penu nun kompreni ĉi tiujn frazojn. * jan Lisa o, moku ala e kili ni a! * kulupu Kensa li anpa e kulupu ale ante. * o toki insa ala e ni: jan pali li anpa tawa jan lawa. * sina pali e ni tan seme? * insa mi li pakala. o pona e mi a! Kaj penu traduki ĉi tiujn frazojn al Tokipono. * Mi pensas, ke Dio ne ekzistas. * Ne bruu en la biblioteko. * Mia ĉefo diras, ke mi ne dormu en la laborejo. * Via frato aspektas ĝuste kiel vi. * Ne iru eksteren. [Respondoj](eo_answers.html#p7) [Antaŭa paĝo](eo_6.html) [Ĉefpaĝo](eo_index.html) [Sekva paĝo](eo_8.html) \ No newline at end of file diff --git a/pages/tokipona/eo_7a.md b/pages/tokipona/eo_7a.md new file mode 100644 index 0000000..054ef2c --- /dev/null +++ b/pages/tokipona/eo_7a.md @@ -0,0 +1 @@ +% paĝo 7a - farado de propraj adjektivoj en Tokipono % /dev/urandom % julio 2022 Antaŭ ol lerni kiel tokiponigi nomojn, unue oni sciu kiel funkcias la fonologio de Tokipono. La lingvo konsistas el serio de silaboj, kiuj sekvas la sistemon \(K\)V\(N\). Tio signifas, ke ĉiu silabo konsistas el nedeviga konsonanto, poste vokalo, kaj post tio nedeviga nazalo (la sono "n"). Krome, la sinsekvoj "ji", "ti", "wo" kaj "wu" iĝas "i", "si", "o" kaj "u". Jen tabelo de ĉiuj eblaj silaboj. | a | e | i | o | u | an| en| in| on| un| |:-:|:-:|:-:|:-:|:-:|:-:|:-:|:-:|:-:|:-:| | a | e | i | o | u | an| en| in| on| un| |ja |je | |jo |ju |jan|jen| |jon|jun| |ka |ke |ki |ko |ku |kan|ken|kin|kon|kun| |la |le |li |lo |lu |lan|len|lin|lon|lun| |ma |me |mi |mo |mu |man|men|min|mon|mun| |na |ne |ni |no |nu |nan|nen|nin|non|nun| |pa |pe |pi |po |pu |pan|pen|pin|pon|pun| |sa |se |si |so |su |san|sen|sin|son|sun| |ta |te | |to |tu |tan|ten| |ton|tun| |wa |we |wi | | |wan|wen|win| | | Alia regulo estas, ke vokalo ne sekvu alian vokalon, kaj ke ne estu "n"-sono antaŭ "m" aŭ alia "n". > %info% > La regulo, kiu malpermesas "n" antaŭ "m" aŭ "n", ne estas menciita en la > oficiala libro, sed ĉiuj landonomoj proponitaj en ĝi sekvas ĉi tiun regulon > (ekzemple Birmo/Mjanmao estas "ma Mijama", ne "ma Mijanma"). Oni anstataŭigas konsontantojn, kiuj ne ekzistas en Tokipono, per similaj sonoj. Ekzemple, Romo (Roma) iĝas "ma tomo Loma" kaj Ĝakarto (Jakarta) iĝas "ma tomo Sakata". | konsonanto | tokiponen | |:----------:|:--------------------------------| | j | y | | k | k, g, fojfoje h, franca r | | l | l, r | | m | m | | n | n, silabfina m | | p | p, b, f, fojfoje v | | s | s, z, ĝ, ĉ, ĉ, ĵ, c, ks | | t | t, d | | w | v, ŭ, fojfoje r | Kiam estas pluraj sekvaj konsonantoj aŭ vokaloj, oni plej bone forigu unu el ili, sed alternative, oni povas aldoni kroman silabon. Se vi aldonas silabon por vokala sono, kutime aperas "j" aŭ "w" konsonanto, ĉar ili havas subtilan sonon. (ekzemploj: la kontinento de Azio estas "ma Asija" kaj la lando de Eritrea estas "ma Eliteja"). Se vi aldonas silabon por konsonanto, la vokalo estas aŭ tiu de la lasta silabo aŭ "u" (ekzemploj: Islando (Ísland) estas "ma Isilan" kaj Skotlando estas "ma Sukosi"). Por nomoj de urboj, plej bone estas, se oni elparolas ĝin same kiel homoj _en_ tiu urbo. Ekzemple, la urbo de Toronto, Kanado estas skribita en la oficiala libro kiel "ma tomo Towano", ne "ma tomo Tolonto". Nomojn por landoj oni povas derivi per la genitivo kazo aŭ la formoj uzataj por aludi la homojn de ilia lando aŭ la lingvo. Ekzemple, la nomon denaskan por Japanio oni elparolas kiel "Nippon", sed la nomo por Japanoj kaj la lingvo estas "Nihonjin" kaj "Nihongo" respektive. La postaj du estas uzataj por krei la neoficialan vorton "Nijon". Simile, la nomo por Svedio estas "Wensa", de "svenska" ("Swedish"). Se lando aŭ urbo havas ofte uzatan mallongigon aŭ inicial-nomon, neoficiala vorto povas deveni de tio. Ekzemple, Los Angeles (L.A.) estas "ma tomo Ele" kaj la Unuiĝinta Reĝlando (U.K.) estas "ma Juke". Ĉi tiu regulo taŭgas ankaŭ por aliaj lingvoj -- ekzemple, la Sovetunio (СССР,"es-es-es-er") estus "ma Sesesele". Regulo sekvata de iuj estas tio, se la rezulta neoficiala vorto ŝajnas ekzakte kiel denaska tokipona vorto, la neoficiala vorto estas ŝanĝita. Ekzemple, la nomo "Mary" (de kiu "meli" estas jam derivita) estas kutime ŝanĝita al "jan Mewi" anstataŭe por eviti konfuzon. Estas aliaj reguloj, kaj iliaj interpretoj malsimilas. La oficiala libro havas propran liston, kiu estas malpli longa, sed malpli kompleta. [Reen al paĝo 7](eo_7.html) [Ĉefpaĝo](eo_index.html) \ No newline at end of file diff --git a/pages/tokipona/eo_8.md b/pages/tokipona/eo_8.md new file mode 100644 index 0000000..f6c45f5 --- /dev/null +++ b/pages/tokipona/eo_8.md @@ -0,0 +1 @@ +% toki pona paĝo 8 - lingvo bunta % /dev/urandom % julio 2022 La vortprovizo por ĉi tiu paĝo: | vorto | signifo | |-------|----------------------------------| | kule | koloro, bunta | | jelo | flava (kaj ĝia nuancoj) | | laso | blua, verda (kaj ilia nuancoj) | | loje | ruĝa (kaj ĝia nuancoj) | | pimeja| nigra, malhela | | walo | blanka, hela | | nasa | nekutima, stranga, freneza, ebria| | jaki | malpura, aĉa, venena | | moli | morto, morti | | unpa | seksa (aŭ geedziĝa) rilatoj | ## Koloroj En Tokipono, estas kvin bazaj koloraj vortoj: "loje" (ruĝa), "jelo" (flava), "laso" (blua kaj verda), "pimeja" (nigra) kaj "walo" (blanka). Ĉi tiuj vortoj povas kombiniĝi reciproke, aŭ vortoj kiuj rilatas al natura aferoj, por fariĝi aliaj nuancoj: > laso sewi -- blua ("ĉiela verda/blua") > laso kasi -- verda ("planta verda/blua") > loje jelo -- oranĝkolora ("flava ruĝa") > jelo pimeja -- bruna ("malhela flava") > walo pimeja -- griza ("malhela blanka") > loje walo -- rozkolora ("hela ruĝa") ## Ekzemplaj frazoj > kili loje lili li pona tawa mi. -- Mi ŝatas malgrandaj ruĝaj fruktoj (fragoj/framboj?). > jan lili li pana e ko jaki tan monsi ona. -- La infano kakis sin. > jan Simu o, mije li moli. -- Li estas morta, Ĝim. > tomo ni li jo e jaki mute. ni li ike tawa mi a! -- Ĉi tiu ĉambro estas kovrita per > materialaĉoj. Mi ne ŝatas ĝin. > mije mi li unpa ala e jan ante. -- Mia edzo estas fida ("ne amoras kun aliaj homoj"). ## Komparaj frazoj Dum estas vortoj tokiponaj por "bona" aŭ "malbona", ne estas "pli bona" aŭ "pli malbona". Dum estas vortoj por "multo" kaj "malmulto", ne estas "pli multe" aŭ "pli malmulte". Por fari komparan frazon, vi anstataŭ dividas ĝin en du frazojn: > mi wawa. sina wawa lili. -- Mi estas pli forta ol vi. (Mi estas forta. > Vi estas iomete forta.) Kompreneble, la grado de komparo povas esti alĝustigita por ŝanĝi la amplekson de la adjektivoj. > mi wawa mute. sina wawa ala. -- Mi estas multe pli forta ol vi. (Mi estas tre forta. > Vi estas malforta.) ## Ekzercoj Nun, penu solvi la signifon de ĉi tiuj frazoj. * kule loje li pona tawa mi. * o pana e telo kili jelo tawa mi. * kasi kule sina li pona lukin tawa mi. * mi moku ala e telo nasa. * o moli ala e ona a! Kaj penu traduki la sekvajn frazojn en Tokiponon. * Via domo estas pli granda ol mia. * Mi ŝatas bluajn florojn pli ol ruĝajn florojn. * Ho, aĉa! Ĉi tiu manĝaĵo estas terura! * Mi estas en la ruĝa domo. * La ebria homo ne aŭskultas min. [Respondoj](answers.html#p8) [Antaŭa paĝo](7.html) [Unua paĝo](index.html) [Sekva paĝo](9.html) \ No newline at end of file diff --git a/pages/tokipona/eo_9.md b/pages/tokipona/eo_9.md new file mode 100644 index 0000000..73d5257 --- /dev/null +++ b/pages/tokipona/eo_9.md @@ -0,0 +1 @@ +% toki pona page 9 - kompleksa adjektivoj kaj kuntekstoj % /dev/urandom % julio 2022 La vortprovizo por ĉi tiu paĝo: | vorto | signifo | |-------|----------------------------------| | pi | "de" (regrupigas adjektivojn/adverbojn) | | la | "se/kiam" (prezentas kuntekston) | | luka | mano, brako | | linja | longa fleksebla objekto, ŝnuro, haro | | palisa| longa solida objekto, branĉo, bastono | | selo | ekstera formo, ŝelo, haŭto, limo | | sijelo| korpo, fisika stato, torso | | len | ŝtofo, vestaĵo, tavolo de privateco | | lete | malvarma, kruda | | musi | amuzanta, arta, amuza, ludo | Nun estas tempo por prezenti du aliajn partiklojn en ĉi tiu lingvo: "pi" kaj "la". ## pi La vorto "pi" servas por kunigi plurajn adjektivojn aŭ adverbojn. Normale, ĉiuj modifiloj en frazo rilatas al la unua vorto. Ekzemple: > jan wawa -- forta homo > jan wawa ala -- neniuj fortaj homoj Se vi bezonas diri "malfortaj homoj", vi bezonas neigi "wawa", sed ne "jan". Tie estas kie "pi" fariĝas utila: > jan pi wawa ala -- malforta(j) homo(j) ("de nenia forteco") Ĉi tio eblas ankaŭ por aliaj vortoj: > jan wawa mute -- multaj fortaj homoj > jan pi wawa mute -- tre forta(j) homo(j) Ĝi estas utila por oftaj frazoj: > jan toki utala -- parolanta soldato > jan pi toki utala -- kritikisto > %informo% > Se vi preferus uzi la "toki [adjective]" strukturon por priskribi temojn de > konversacio (vidu [paĝo 4](4.html) por tio), tial "pi" estus taŭga por > klarigi temojn de pluraj vortoj: > > > sina toki pi ma tomo mama sina. -- Vi parolas pri via hejmurbo. > ### pi kun koloroj Ankaŭ, "pi" ofte estas uzata por plurvortaj koloroj (ĉi tiuj estas priskribitaj en la [paĝo 8](8.html)): > sewi pi pimeja walo li ike tawa mi. -- Mi ne ŝatas grizajn ĉielojn. Mi kredas, ke estas bone ellasi "pi", sed tio povas esti dusenca: > sewi pimeja walo li ike tawa mi. -- Mi ne ŝatas grizajn ĉielojn. Kelkaj homoj povas kompreni tiun lastan alie kiel "ĉieloj, kiuj havas ambaŭ blanka kaj nigra". ### pi kun neoficialaj vortoj La vorto "pi" ankaŭ estas uzata por frazoj, kiuj uzas neoficialajn vortojn. > ma tomo Wasintan li ma tomo lawa pi ma Mewika. -- (la urbeto de) Vaŝingtono estas > la ĉefurbo ("ĉefa urbo") de Usono. > %averto% > Kvankam "pi" ofte estas definita kiel simila al la angla vorto "of", ĝia uzo estas > malsama. Ĝi nur estas necesa kiam vi grupigas plurajn vortojn. > Do, ekzemple, "la lingvo de bono" estas ankoraŭ "toki pona", anstataŭ > "toki pi pona". ## la La vorta "la" kunigas du frazojn por montri kondiĉon kaj kuntekston. > [frazo A] la [frazo B]. > Kuntekste [frazo A], [frazo B]. Plej ofte, la traduko estas simila al: > Se/kiam [frazo A], tiel [sentence B]. Ekzemple: > moku ni li pona la mi pana e ona tawa sina. -- Se ĉi tiu manĝaĵo estus bona, mi donus > ĝin al vi. > ona li moli la ni li ike tawa jan ale. -- Se ili mortus, ĝi estus malbona por > ĉiu. Sed estas aliaj uzoj. Ĝi povas anstataŭi "lon [frazo]" rilate lokon aŭ tempon (pli da informo en la [sekva paĝo](10.html)): > o kalama ala lon tomo lipu. -- Estu trankvila en la biblioteko. > tomo lipu la o kalama ala. -- En la biblioteko, estu trankvila. Ĝi povas prezenti perspektivon, kiel "tawa": > ni li pona tawa mi. -- Ĉi tio estas bona por mi / Mi ŝatas ĝin. > mi la ni li pona. -- (De mia vidpunkto / Laŭ mia opinio), ĉi tio estas bona. Aŭ esti uzata por grupigi plurajn frazojn: > tan ni la... -- Pro tio, ... > ni la... -- En kunteksto de ĉio, ... > %informo% > La uzo de "la" estas tre fleksebla, kaj kelkaj homoj uzas ĝin en okazoj krom > tiuj, kiuj estas menciitaj ĉi-supre. Ĉar Tokipono dependas multe de la > kunteksto, la plej grava regulo estas nur "penu paroli klare". ## Dialektaj diferencoj > %informo% > Ĉi tiu parto de la dokumento priskribas kiel certaj tokiponaj kursoj klarigas > malsame certajn ideojn, aŭ kiel komunumoj malsame uzas ilin. La oficiala libro, diversaj retaj kursoj kaj mia propra stilo malsame metas interpunkciojn en frazoj, kiuj uzas "la". La oficiala libro uzas komon antaŭ "la" kiam ĝi kombinas du frazojn kaj uzas neniun interpunkciojn alie. La "12 days of sona pi toki pona" videoserio uzas nulo interpunkcio en ĉiuj kazoj (kaj la "o kama sona e toki pona!" kurso uzas tiel ankaŭ). Mi persone preferas uzi la komon post "la" pro estetikaj kialoj, sed en ĉi tiu serio, neniu interpunkcio estas uzata. Ĉiuokaze, la ĉeesto aŭ foresto de komoj en Tokipono estas grande estetika, ĉar iliajn funkciojn en la angla kaj aliaj lingvoj (t.e., apartigi subfrazojn, listigi aferojn) oni faras alimaniere en Tokipono, per apartaj frazoj aŭ pliaj partikuloj. ## Ekzercoj Nun, penu kompreni la signifo de tiuj frazoj. * kulupu pi jan mute li ike tawa mi. * tomo ni la mi toki kepeken toki pona, mi toki kepeken toki Inli. * sina moku e soweli lete la ona li ike tawa sijelo sina. * kalama musi ona li pona mute. * sina kepeken ike e ilo la ona li pakala. Kaj penu traduki la sekvajn frazojn en Tokiponon. * Mi ŝatas bluan ĉielon pli ol grizan ĉielon. * Se estas malhele ekstere, restu hejme. * Li estas en la drinkejo ("domo pi freneza akvo"). * La laŭta homo ("homo de grandaj sonoj") diras stranĝajn aferojn. * Tiu blondulino ("virino de blanka haroj") estas bela. * Se vi ne parolus kun homoj, vi ne havus amikojn. [Respondojn](answers.html#p9) [Antaŭa paĝo](8.html) [Unua paĝo](index.html) [Sekva paĝo](10.html) \ No newline at end of file diff --git a/pages/tokipona/eo_answers.md b/pages/tokipona/eo_answers.md new file mode 100644 index 0000000..e3a44ca --- /dev/null +++ b/pages/tokipona/eo_answers.md @@ -0,0 +1 @@ +% Tokipono respondoj % /dev/urandom % julio 2022

paĝo 1

> * ona li lili. > * soweli li suli. > * mi suli. > * ona li soweli. > * sina ike.

paĝo 2

> * Mia edzino estas bona. > * Via edzo estas (granda/grava). > * Mia patro estas forta. > * Ĉiuj bestoj estas bonaj. > * Fruktoj estas gravaj manĝaĵoj. > * meli mi li suwi. > * jan utala ale li ike. > * jan pona mi li jan pona sina. > * jan lili mije sina li wawa. > * kili lili li suwi.

paĝo 3

> * Infano ploras (ellasas okulan akvon). > * (Li/ŝi/ili) rigardas dokumenton. > * La malbona besto atakas virinon. > * La soldato manĝas grandan (frukton/legomon/fungon). > * Etaj bestoj trinkas akvon. > * Mi (akvumas/lavas) ion grandan. > * ona li olin e jan ale. > * tomo telo li pona. > * mi pana e lipu. > * jan utala ike li lukin e tomo sina. > * ilo mi li pali pona.

paĝo 4

> * Mi ne manĝas bestojn. (aŭ: Mi ne manĝas viandon.) > * Via amiko parolas pri tero kaj akvo. > * Gravulo rigardas la urbon kaj skribas aferojn. > * La tero havas trudherbojn ("malbonajn plantojn"). > * Etaj insektoj estas gravaj kaj bonaj. > * ma tomo sina li jo ala e jan pali. > * mije mi li pali ala, li moku, li utala. > * ma mama mi li suli. > * sitelen sina li pona lukin. > * jan pona mi li jo e kala e kili li pali e moku pona.

paĝo 5

> * Via komunumo estas tre malsama. > * Malbonulo rompis miajn ilojn. > * Mi faris ĉi tiun domon. > * La (multaj) bonaj soldatoj protektas ĉi tiun komunumon. > * La granda komunumo eltenas kaj pligrandigas sin. > * moku seli li pona mute. > * jan lili lape li kalama ala. > * jan pali mute li toki e ni: ona li wawa, li kiwen. > * sina ante lukin. > * tomo ni li awen e seli.

paĝo 6

> * Li/ŝi/ili parolas al sia patro per telefono. > * Mi malŝatas dolĉajn manĝaĵojn / Dolĉaj manĝaĵoj malbonas por mi. > * Mia gepatra lando/patrujo batalas najbaran landon. > * Via fratino estas mia amiko. > * Eta insekto estas sur via vizaĝo. > * sina pakala e tomo tawa mi. > * (jan) mije li pana e moku tawa jan lili. > * tomo toki ni li ike tawa mi. > * mi pona e tomo tan sina. > * ona li lukin e lipu lon tomo lipu.

paĝo 7

> * Ne manĝu ĉi tiun frukton/legomon/funkon, Lisa! > * La Kansas-a teamo venkis ĉiujn aliajn teamojn. > * Ne pensu, ke laboristoj estas humilaj al la gvidantoj. > * Kial vi faris tion? > * Mia(j) (stomako / enaj organoj) estas vunditaj. Helpu min! > * mi toki insa e ni: jan sewi li lon ala. > * o kalama ala lon tomo lipu. > * jan lawa mi li toki e ni: o lape ala lon tomo pali. > * jan sama mije sina li sama mute lukin sina. > * o tawa ala lon ma.

paĝo 8

> * La ruĝa koloro plaĉas al mi. > * Donu al mi la flavan sukon. > * Viaj floroj aspektas bone al mi. > * Mi ne trinkas alkoholaĵon. > * Ne mortigu ilin! > * tomo sina li suli. tomo mi li lili. > * kasi kule laso li pona mute tawa mi. kasi kule loje li pona lili tawa mi. > * jaki a! moku ni li ike mute a! > * mi lon tomo loje. > * jan nasa li kute ala e mi.

paĝo 9

> * Al mi ne plaĉas komunumoj kun multaj personoj. > * En ĉi tiu domo, mi parolas Tokiponon kaj la anglan. > * Se vi manĝos ruĝan viandon, estos malsane por via korpo. > * Ilia muziko ("amuzaj sonoj") estas tre bona. > * Se vi misuzos ("uzi malbone") la ilojn, ili rompiĝos ("esti rompitaj"). > * sewi laso li pona mute tawa mi. sewi pi pimeja walo li pona lili tawa mi. > * sewi li pimeja la o awen lon tomo. > * ona li lon tomo pi telo nasa. > * jan pi kalama suli li toki e ijo nasa. > * meli ni pi linja walo li pona lukin. > * sina toki ala tawa jan la sina jo ala e jan pona.

paĝo 10

> * Malfermu la pordon. > * Post momento, mi venos al vi. > * Mi volas iri al aliaj landoj. > * Ĉu vi povas veni al mia domo? > * Se vi venos al mia domo, iru laŭ la Strato Linkolno. > * Se vi estas sur monto, vi povas vidi multajn aferojn. > * sina sona ala sona pali e ona? / sina sona pali e ona anu seme? > * ale li ken. > * sina ken ala ken open e lupa? / sina ken open e lupa anu seme? > * sina kute ala e jan sona la pali sina li ike. > * tenpo suli la mi pali e ni. / mi pali e ni lon tenpo suli. > * mi awen kama sona e toki pona.

paĝo 11

> * Mi volas interŝanĝi ĉi tiujn tri grandajn bestojn. > * Hieraŭ, mi estis en la lernejo/universitato ("domo de scio"). > * Antaŭ unu monato, estis malvarme. > * Vi plej plaĉas al mi. > * La pluvo daŭris 40 tagojn. > * mi lon tomo nanpa mute luka tu pi nasin Wasintan. > * ilo pi sitelen tawa li toki e ni: tenpo suno kama la suno li lon. > * tenpo pimeja ni la lete li lon. > * (tenpo mun / tenpo sike mun) nanpa luka li (pona / suwi). > * sina jo e ilo mute pi kalama musi a!

paĝo 12

> * Se vi deziras lerni Tokiponon, la oficiala libro estas la plej bona rimedo. > * Hodiaŭ, mi sentas min tre bona. > * Ĉu vi volus manĝi picon? > * Mia lito ("surfaco dorma") estas rompita. Mi ne povas dormi pro tio. > * Marie Kondo diras, ke ni forigu nenecesaĵojn. > * Estas tri tipoj de materio. Ĉi tiuj estas: solidoj, likvoj, kaj gasoj. > * Sed la princino estas en alia kastelo. > * mi lukin e akesi seli laso suli a! > * toki! sina pilin seme? > * jan alasa li pana e moku soweli mute e kili mute tawa mi mute. > * mi lukin e lipu. tenpo lili la ona li pini. > * mi ken toki pi pona mute kepeken toki pona.

paĝo 13

> * La lavurso estas mirinda besto. > * La komunumo transgenra/nedugenra estas sentima. > * La kuracisto donis al mi medikamenton. > * Se vi volas scii pli, ("pliigi vian scion"), legu la vortaron Tokiponan. > * Ĉi tiu filmo / elsendo ("moviĝanta bildo") estas malboneta. > * seli li monsuta e mi. / mi pilin monsuta tan seli. / mi pilin ike tan seli. > * sina kokosila tan seme? / sina toki kepeken toki pona ala tan seme? > * sina wile ala e ni: oko sina li pakala. o pana e len oko tawa sina. / sina wile ala e ni: lukin sina li pakala. o pana e len lukin tawa sina. > * o pana e namako walo suwi tawa mi. / o pana e sin moku walo suwi tawa mi. > * sina wile e ni: mi kipisi e sike pan kepeken nasin seme? / sina wile e ni: mi tu e sike pan kepeken nasin seme?

la paĝo pri Sitelen-Pona

> Ĉi tiu parto de la dokumento estas skribita per Sitelen-Pona. Ĉu vi povas kompreni ĝin? > > Tokipono havas malgrandan stokon de vortoj. Pro tio, oni povas > krei skribsistemon po unu signon vorte, kaj ĉiuj signoj similas al siaj signifoj. [Reen al la ĉefa paĝo](index.html) \ No newline at end of file diff --git a/pages/tokipona/eo_dictionary.md b/pages/tokipona/eo_dictionary.md new file mode 100644 index 0000000..d490bc9 --- /dev/null +++ b/pages/tokipona/eo_dictionary.md @@ -0,0 +1 @@ +% toki pona dictionary % /dev/urandom % 2020-07-28 Ĉi tiu estas listo de ĉiuj oficialaj vortoj en Tokipono inkluzivitaj en la paĝoj 1 al 12, alfabete ordigitaj. Vi povas alklaki la vortojn por iri al la leciono, en kiu ili estas prezentitaj. Ĉiu vorto en la listo havas variajn signifojn depende de sia gramatika rolo. La adjektiva difino taŭgas kaj por adjektivoj kaj por adverboj, ĉar la nura distingo inter ili en Tokipono estas tio, ĉu ili sekvas substantivon aŭ verbon. Substantivan vorton oni ĉiam povas uzi kiel adjektivon kun la signifo "de [substantivo]". Ekzemple, "moku soweli" povas signifi "besta manĝaĵo" aŭ "viando", depende de kunteksto. > %noto% > Ĉi tio ne estas kopio de la vortaro difinita en la oficiala libro aŭ iu ajn > alia kurso. Iujn vortojn oni povas uzi kiel partikulojn, krom tiujn en ĉi tiu listo. > Ĝi ankaŭ listigas iujn nekonvenciajn uzojn de vortoj, kiuj povas > utili nur kun aliaj vortoj. > > Tokipone, vi povas fari viajn proprajn frazojn kaj alternativajn > signifojn de vortoj, depende de kunteksto. La plej importa regulo estas > tio, ke oni komprenu vin. > --- #### [a](7.html) * partikulo: (emocia interjekcio, emfazo aŭ konfirmo) #### [akesi](12.html) * substantivo: lacerto, reptilio > %averto% > La vorto "akesi" signifis "'malbela' besto" ankaŭ, sed la dua > oficiala Tokipona libro forigis ĉi tiun signifon. #### [ala](2.html) * substantivo: nenio * adjektivo: ne, malplena * nombro: nulo #### [alasa](12.html) * verbo: ĉasi, kolekti * verbo (nekonvencia): serĉi * antaŭverbo (nekonvencia): provi, peni (fari ion) #### [ale/ali](2.html) * substantivo: ĉio, universo * adjektivo: ĉiu, abunda * nombro: ĉio/senfino (simpla sistemo), 100 (malsimpla sistemo) #### [anpa](7.html) * substantivo (malnova/ne-pu): malsupra parto * adjektivo: kliniĝanta, malsupra, humila, dependa * verbo sen objekto: kliniĝi * verbo kun objekto: konkeri, venki #### [ante](5.html) * substantivo: diferenco, ŝanĝo, (nekonvencia) versio * adjektivo: diferenca, alia, ŝanĝita * verbo: ŝanĝi, ŝanĝiĝi #### [anu](7.html) * partikulo: aŭ #### [awen](5.html) * substantivo (nekonvencia): stabileco, sekureco, atendo * adjektivo: konservita, sekura, eltenanta, rezistema, atenda, resta * verbo: konservi, atendi, rezisti, protekti * antaŭverbo: daŭrigi, plu (fari ion) #### [e](3.html) * partikulo: (specifi objekton) #### [en](5.html) * partikulo: kaj (kombinas subjektojn) #### [esun](11.html) * substantivo: komerco, transakcio, interŝanĝo * adjektivo: pri komerco/interŝanĝo, komerca * verbo: komerci, interŝanĝi #### [ijo](3.html) * substantivo: aĵo, objekto, afero * adjektivo: materiala, fizika #### [ike](1.html) * substantivo: malbono * adjektivo: malbona, kompleksa, nenecesa * verbo (nekonvencia): malbonigi #### [ilo](3.html) * substantivo: ilo, maŝino, aparato * adjektivo: utila, (nekonvencia) elektronika, metala #### [insa](7.html) * substantivo: internoj, enhavoj, centro, stomako * adjektivo: centra, interna, inter #### [jaki](8.html) * substantivo: malpuraĵo, malŝparo * adjektivo: malpura, aĉa, venena, malsana * verbo: malpurigi #### [jan](2.html) * substantivo: homo, homoj, homaro, iu * adjektivo: homa, personala #### [jelo](8.html) * substantivo/adjektivo: (la koloro) flava (kaj ĝiaj nuancoj) * verbo: flavigi #### [jo](4.html) * substantivo: (nekonvencia) posedo, posedaĵo * verbo: havi, porti, enhavi, teni #### [kala](4.html) * substantivo: fiŝo, mara besto, mara estaĵo #### [kalama](5.html) * substantivo: sono, bruo * adjektivo: laŭta, brua, sonfarada * verbo: fari bruon, deklami, ludi (instrumenton) #### [kama](10.html) * substantivo: evento, alveno * adjektivo: alvena, venanta, estonteco, alvokis * antaŭverbo: fariĝi, estiĝi (io), sukcesi #### [kasi](4.html) * substantivo: planto, herbo, folio #### [ken](10.html) * substantivo: ebleco, (nekonvencia) rajto, libereco * adjektivo (nekonvencia): ebla * antaŭverbo: povi (fari ion), rajti (fari ion) #### [kepeken](6.html) * substantivo: uzo, (nekonvencia) praktiko * verbo w/ obj: uzi ion * prepozicio: (fari ion) per, kun la helpo de #### [kili](1.html) * substantivo: frukto, legomo, fungo #### [kiwen](4.html) * substantivo: malmolaĵo, metalo, ŝtono, solido * adjektivo: malmola, metala, solida #### [ko](4.html) * substantivo: pulvoro, argilo, pasto, duonsolida #### [kon](12.html) * substantivo: aero, esenco, spirito, (nekonvencia) gaso * adjektivo: nevidebla, efemera, (nekonvencia) gasa #### [kule](8.html) * substantivo: koloro, (malofta) genro * adjektivo: bunta, pentrita * verbo: farbi, kolorigi #### [kulupu](5.html) * substantivo: grupo, komunumo, firmao, socio, nacio, tribo * adjektivo: komunuma, socia #### [kute](7.html) * substantivo: orela, aŭdeblo * adjektivo: ...-sonante * verbo: aŭdi, aŭskulti, obei #### [la](9.html) * partikulo: "se/kiam" (prezenti kuntekston) #### [lape](5.html) * substantivo: dormo, ripozo * adjektivo: dorma, dormema * verbo: dormi, ripozi #### [laso](8.html) * substantivo/adjektivo: (la koloro) blua, verda (kaj ĝiaj nuancoj) * verbo: bluigi, verdigi #### [lawa](7.html) * substantivo: kapo, menso * adjektivo: ĉefa, primara, kontrolanta, rega * verbo: kontroli, direkti, gvidi, posedi, regi #### [len](9.html) * substantivo: ŝtofo, vestaĵo, tavolo de privateco * adjektivo: vestita, el ŝtofo * verbo: vesti, havigi tavolon de privateco #### [lete](9.html) * substantivo: malvarmeco * adjektivo: malvarma, malvarmeta, kruda, nekuirita * verbo: malvarmigi #### [li](1.html) * partikulo: (inter subjekto kaj verbo/adjektivo) #### [lili](1.html) * substantivo: malgrandeco * adjektivo: malgranda, malmultaj, juna * verbo: malgrandigi #### [linja](9.html) * substantivo: longa fleksebla objekto, ŝnuro, haroj #### [lipu](3.html) * substantivo: plata objekto, libro, dokumento, papero, paĝo, rekordo, retpaĝo * adjektivo: plata, uzata kiel lipu, lipu-simila, de lipu #### [loje](8.html) * substantivo/adjektivo: (la koloro) ruĝa (kaj ĝiaj nuancoj) * verbo: ruĝigi #### [lon](6.html) * substantivo: vero, vivo, ekzistado * adjektivo: reala, vera, aktuala, ekzistanta * verbo w/o object: veri, ekzisti * prepozicio: en, ĉe, sur #### [luka](9.html) * substantivo: mano, brako * nombro: 5 (malsimpla sistemo) #### [lukin](3.html) * substantivo: okulo, vizio * adjektivo: ...-aspekta, vida * verbo: rigardi, vidi, legi * antaŭverbo: serĉi (fari ion) #### [lupa](10.html) * substantivo: truo, pordo, orifico, fenestro #### [ma](4.html) * substantivo: tero, ekstero, teritorio, lando #### [mama](2.html) * substantivo: gepatro, prapatro, kreinto, origino, prizorganto * verbo: krei, gepatri, prizorgi #### [mani](11.html) * substantivo: mono, granda malsovaĝigita besto * adjektivo: (nekonvencia) riĉa #### [meli](2.html) * substantivo: virino, ino, edzino * adjektivo: ina #### [mi](1.html) * substantivo: mi, min, ni, nin * adjektivo: mia, nia #### [mije](2.html) * substantivo: viro, iĉo, edzo * adjektivo: iĉa #### [moku](2.html) * substantivo: manĝaĵo * adjektivo: manĝebla, de manĝaĵo * verbo: manĝi, trinki, gluti #### [moli](8.html) * substantivo: morto * adjektivo: mortita, mortanta * verbo: morti, mortigi #### [monsi](6.html) * substantivo: dorso, malantaŭo, pugo * adjektivo: malantaŭa #### [mu](7.html) * (iu ajn besta sono) #### [mun](11.html) * substantivo: luno, stelo, nokta ĉiela objekto * adjektivo: luna, stela #### [musi](9.html) * substantivo: ludo, arto * adjektivo: amuzanta, arta * verbo: amuzi, ludi, amuziĝi #### [mute](5.html) * substantivo: kvanto * adjektivo: multa, pli * nombro: 3 aŭ pli (simpla sistemo), 20 (malsimpla sistemo) #### [nanpa](11.html) * substantivo: nombro * adjektivo: -a (ordinala indikilo), matematika, nombra (nekonvencia) cifereca #### [nasa](8.html) * adjektivo: stranga, malofta, ebria #### [nasin](10.html) * substantivo: vojo, strato, direktivo, maniero, kutimo * adjektivo: strat-, kutima * verbo (nekonvencia): gvidi, montri la vojon #### [nena](10.html) * substantivo: monteto, monto, butono, nazo * adjektivo: monteta, monta #### [ni](5.html) * substantivo/adjektivo: ĉi tiu, tiu #### [nimi](7.html) * substantivo: vorto, nomo #### [noka](6.html) * substantivo: piedo, kruro, fundo, malsupra parto, subo #### [o](7.html) * partikulo: (voki al homoj, komandoj) #### [olin](3.html) * substantivo: amo, kompato, korinklino, respekto * adjektivo: amata, ŝatata, respektata * verbo: ami, respekti #### [ona](1.html) * substantivo: li, ŝi, ili, ĝi * adjektivo: lia, ŝia, ilia, ĝia #### [open](10.html) * substantivo: komenco * adjektivo: komenca * verbo: komenci, ŝalti * antaŭverbo: komenci (fari ion) #### [pakala](5.html) * substantivo: domaĝo, eraro * adjektivo: rompita, malĝusta * verbo: rompi, fari erarojn * partikulo: (ĝenerala sakraĵo) #### [pali](3.html) * substantivo: laboro * adjektivo: laboranta * verbo: (pri)labori, fari #### [palisa](9.html) * substantivo: longa solida objekto, branĉo, bastono, (nekonvencia) longeco * adjektivo: longa #### [pan](12.html) * substantivo: pano, greno, maizo, rizo, pico #### [pana](3.html) * adjektivo: (nekonvencia) donita, sendita, ellasita * verbo: doni, sendi, elsendi, lasi #### [pi](9.html) * partikulo: "de" (regrupigas du aŭ pli modifilojn) #### [pilin](12.html) * substantivo: koro, sento, tuŝo, senco * adjektivo: sentanta, tuŝbazita * verbo: tuŝi, pensi, senti #### [pimeja](8.html) * substantivo: (la koloro) nigra (kaj ĝiaj nuancoj), ombro * adjektivo: nigra, malhela * verbo: nigrigi, malheligi #### [pini](10.html) * substantivo: fino * adjektivo: fina, farita, finita, pasinteco (kun tenpo) * verbo: fini, fermi * antaŭverbo: fini/halti ion #### [pipi](4.html) * substantivo: insekto, cimo #### [poka](6.html) * substantivo: kokso, flanko, proksima areo * adjektivo: najbara, proksima, apuda, flanka #### [poki](11.html) * substantivo: skatolo, ujo, bovlo, taso, tirkesto * verbo (nekonvencia): meti en skatolon #### [pona](1.html) * substantivo: bono, simpleco * adjektivo: bona, simpla, amika, paca * verbo: plibonigi, ripari #### [pu](12.html) * substantivo: la oficiala Tokipona libro * adjektivo: kiel dirita en la oficiala Tokipona libro * verbo: interagi kun la oficiala Tokipona libro > %noto% > La oficiala Tokipona libro nur difinas la verban signifon de la vorto "pu". > (Kvankam la frazo "pu la" estas uzita por signifi "en ĉi tiu libro".) > Iuj personoj en la Tokipona komunumo preferas nur uzi ĝin laŭ la verba > signifo, dum aliaj uzas ĝin ankaŭ laŭ aliaj signifoj. #### [sama](6.html) * substantivo: simileco, (ies) gefrato * adjektivo: simila, egala, gefrata * prepozicio: kiel #### [seli](5.html) * substantivo: varmo, varmeto, kemia reakcio, fonto de varmo * adjektivo: varma, varmeta * verbo: varmigi #### [selo](9.html) * substantivo: ekstera formo, ekstera tavolo, ŝelo, haŭto, limo * adjektivo: ekstera #### [seme](7.html) * partikulo: kio? kiu? (por demandoj) #### [sewi](6.html) * substantivo: area supra, supro, plej alta parto, ĉielo, dio * adjektivo: alta, supra, dia, sankta #### [sijelo](9.html) * substantivo: korpo, fizika stato, torso * adjektivo: fizika, korpa #### [sike](11.html) * substantivo: rondo, pilko, ciklo, rado, (kun tenpo) jaro * adjektivo: ronda, cirkla, sfera, de jaro * verbo: rondigi, ĉirkaŭi #### [sin](11.html) * substantivo: noveco, aldono, (nekonvencia) ĝisdatigo, spico * adjektivo: nova, aldona, freŝa, ekstra * verbo: aldoni, ĝisdatigi #### [sina](1.html) * substantivo: vi * adjektivo: via #### [sinpin](6.html) * substantivo: vizaĝo, antaŭa parto, fronto, muro * adjektivo: vizaĝa, antaŭa #### [sitelen](4.html) * substantivo: simbolo, bildo, skribado * adjektivo: simbola, skribita, registrita * verbo: skribi, desegni, registri #### [sona](10.html) * substantivo: scio, informo * adjektivo: sciita * verbo: scii * antaŭverbo: scipovi #### [soweli](1.html) * substantivo: termamulo, besto #### [suli](1.html) * substantivo: grandeco * adjektivo: granda, peza, alta, grava, plenkreskula * verbo: kreski, grandigi, grandiĝi #### [suno](11.html) * substantivo: suno, lumo, brilo, fonto de lumo * adjektivo: suna, hela * verbo: lumigi, brili #### [supa](12.html) * substantivo: horizontala surfaco #### [suwi](2.html) * substantivo: (nekonvencia) dolĉaĵoj, aromoj * adjektivo: dolĉa, aroma, bela, adorinda #### [tan](6.html) * substantivo: kaŭzo, kialo, origino * adjektivo: origina * verbo kun objekto (nekonvencia): kaŭzi * prepozicio: de, pro #### [taso](12.html) * partikulo (ĉe la komenco de frazo): sed, tamen * adjektivo: nur #### [tawa](6.html) * substantivo: movado * adjektivo: movanta * verbo: movi * prepozicio: al, por, laŭ, opinie de #### [telo](3.html) * substantivo/adjektivo: akvo, fluido, likvo * adjektivo: malseka, fluida, likva * verbo: akvumi, purigi #### [tenpo](10.html) * substantivo: tempo, momento, okazo * adjektivo: tempa #### [toki](4.html) * substantivo: parolado, konversacio, lingvo * adjektivo: parola, konversacia * verbo: paroli, diri, uzi lingvon, pensi #### [tomo](3.html) * substantivo: domo, konstruaĵo, strukturo, endoma spaco, ĉambro * adjektivo: endoma #### [tonsi](x1.html) * substantivo: nebinara homo, transgenrulo * adjektivo: genra nekonformata, transgenra > %averto% > "tonsi" estas la nura neoficiala vorto en ĉi tiu listo. Ĝin kreis la komunumo > post kiam la oficiala libro eldoniĝis kaj ĝi estas la plej akceptita neoficiala vorto. #### [tu](11.html) * nombro: 2 * substantivo: divido * adjektivo: dividita * verbo: dividi > %averto% > Uzi "tu" ĉe la fino de substantiva frazo ĝenerale rilatas al la nombro > 2\. Oni precizigas la sencon "dividita" per la partikulo "li": > > kulupu tu -- du komunumoj > > kulupu li tu. -- la komunumo estas dividita. #### [unpa](8.html) * substantivo: sekso * adjektivo: seksa * verbo: seksumi #### [uta](12.html) * substantivo: buŝo, lipoj * adjektivo: buŝa #### [utala](2.html) * substantivo: batalo, defio, milito * adjektivo: agresema, militema * verbo: batali, defii #### [walo](8.html) * substantivo: la koloro blanka (kaj ĝiaj nuancoj) * adjektivo: blanka, hela * verbo: blankigi #### [wan](11.html) * nombro: 1 * substantivo: parto (de io) * adjektivo: unuiĝinta, edziĝinta * verbo: kunigi, edziĝi > %averto% > Uzi "wan" ĉe la fino de substantiva frazo ĝenerale rilatas al la nombro > 1\. Oni kutime precizigas la sencon "unuiĝinta" per la partikulo "li": > > kulupu wan -- unu komunumo > > kulupu li wan. -- la komunumo estas unuiĝinta. > > kulupu mute wan -- 21 komunumoj (malsimpla nombra sistemo) > > kulupu mute li wan -- multaj (aŭ 20) komunumoj estas unuiĝintaj. #### [waso](4.html) * substantivo: birdo, fluganta estaĵo #### [wawa](2.html) * substantivo: forteco, potenco, energio * adjektivo: forta, potenca, vigla #### [weka](12.html) * substantivo: foresto, malproksimeco * adjektivo: foresta, fora, malproksima * verbo: forigi #### [wile](10.html) * substantivo: deziro, volo, bezono * adjektivo: dezirata, bezonata, postulata * verbo: voli ion * antaŭverbo: voli fari ion --- [Unua paĝo](index.html) \ No newline at end of file diff --git a/pages/tokipona/eo_index.md b/pages/tokipona/eo_index.md new file mode 100644 index 0000000..2a3e0de --- /dev/null +++ b/pages/tokipona/eo_index.md @@ -0,0 +1 @@ +% lipu sona pona (Tokipona kurso) % /dev/urandom % julio 2022 | Tradukoj / ante toki | Farinto / jan pali | Lasta ŝanĝo / tenpo pi ante sin | |--------------------------------------|-------------------|---------------------------------| | [Deutsch / toki Tosi](de_index.html) | [Ret "jan Ke Tami" Samys](https://janketami.wordpress.com) | 2021-07-29 | | [Polski / toki Posuka](pl_index.html) | Maksymilian Król (jan Otele) | 2021-05-15 | | [Русский / toki Losi](ru_index.html) | jan Lentan | 2021-07-29 | Ĉi tio estas aro de paĝoj cele al prezento de neoficiala lingvokurso pri Tokipono, planlingvo origine kreita en la jaro 2001 kaj iom-post-iom reviziita dum pluraj jaroj de Sonja Lang. La lingvo baziĝas sur ideoj pri minimumisma strukturo kaj simpligo de pensmanieroj, kiuj aliformigas komplikajn ideojn en pli bazajn erojn. Ĝi uzas nur 120 "oficialajn vortojn" (kun kelkaj pliaj vortoj foje uzataj de la komunumo). Ĝi havas treege simplan gramatikon kaj uzas malmultajn sonojn, kiuj estas facile distingeblaj unu de la alia. Tial, oni taksas la lingvon treege facila lerni. Certaj personoj asertas scipovon pri legado post nur kelkaj tagoj, kaj altan scipovon post nur unu-du semajnoj. Malgraŭ tio, limigoj akompanas simplecon. Multaj vortoj havas plurajn sencojn, kaj kelkaj frazoj estas plursencaj sen kunteksto. Por esprimi multajn konceptojn kaj ideojn en Tokipono, oni devos krei novajn dirmanierojn aŭ eĉ tute aliformigi ilin. Kiel jam menciite, tio ĉi rilatas al la koncepto de la lingvo. Kunteksto estas tre grava en Tokipono. Estas eble, ke pluraj personoj priskribos simplajn ideojn tute malsimile. Ankaŭ ĉi tio rilatas al la koncepto de la lingvo. Eĉ kelkajn regulojn de la lingvo oni interpretas en diversaj manieroj, pro ties denaska lingvo aŭ ties opinioj pri tio, kiel plej bone diri ion. Plue, Tokipono estas kreita por esti facila uzi, sendepende de la denaska lingvo. La sonoj kaj silaboj en Tokipono estas klaraj kaj apartaj. Ili troviĝas en multaj nacilingvoj. Ankaŭ la vortaro inspiriĝas el multaj lingvoj de la tuta mondo. # Pri ĉi tiu kurso Hodiaŭ, estas multaj bonaj rimedoj por lerni Tokiponon. La plej gravaj (kaj plej bonaj miaopinie), estas la [**oficiala Tokipona libro**](https://Tokipona.org/) (ankaŭ nomata "pu") eldonita en 2014 de Sonja Lang mem. Ĝi ne estas senpaga, sed ĝi estas bone skribita libro kun aldono de tekstoj legindaj, kaj ĝi tre bone klarigas la lingvon. Amuza videa kurso estas tiu de jan Misali, ["12 days of sona pi toki pona"](https://www.youtube.com/watch?v=4L-dvvng4Zc) en Jutubo. Ĝi traktas la tutan lingvon per 12 mallongaj videoj, kiuj ĉiuj havas 10 vortojn de la oficiala vortaro (he: la strukturo de miaj paĝoj inspiriĝis el ĝi.) Antaŭe, la retkurso "o kama sona e toki pona!" ("lernu Tokiponon!") de Bryant Knight (aŭ "jan Pije") estis plia grava kurso. Ĝi estis unu el la plej fruaj Tokiponaj paĝoj interrete, antaŭ ol ĝia kreinto ĉesis ĝisdatigi ĝin. Tiel ĉi, tiu kurso enhavis malsamajn uzojn de certaj vortoj. La pli fruaj eldonoj de la kurso ankaŭ instigis disputadon pro inkluzivo de kelkaj frazoj kaj tekstoj iom maltoleremaj. Ĉi tie, mi intencas prezenti eldonon, kiu konsideras la multajn diversajn manierojn skribi kaj paroli Tokiponon, inkluzive nuntempan uzadon. Certaj paĝoj enhavos rubrikojn de "Dialektaj diferencoj", en kiu oni pritraktos ĉi tiujn diferencojn. Iuj el la pli gravaj diferencoj estos tuj priskribitaj. Mi proponos mian personan opinion pri iuj diferencoj. Tial, kvankam mi celas plene ampleksigi la kurson, ĝi ne estas senopinia. La paĝo je cifero 0 enhavos bazajn informojn pri la literumo de la lingvo kaj ĝia elparolo, kaj ĉiu sekva paĝo prezentos 10 vortojn el la 120 en la vortaro de la lingvo. ## Enhavo ### Paĝoj * [paĝo 0 - literumo kaj elparolo](eo_0.html) [(普通话)](zh_0.html) * [paĝo 1 - simplaj frazoj](eo_1.html) * [paĝo 2 - adjektivoj](eo_2.html) * [paĝo 3 - verboj kaj akuzativo](eo_3.html) * [paĝo 4 - ho ve! pli da vortoj](eo_4.html) * [paĝo 5 - jen tio ĉi](eo_5.html) * [paĝo 6 - prepozicioj kaj lokoj](eo_6.html) * [paĝo 7 - ekkrioj, demandoj, ordonoj kaj nomoj](eo_7.html) * * [paĝo 7a - pli pri farado de propraj adjektivoj](eo_7a.html) * [paĝo 8 - kolora lingvo](eo_8.html) * [paĝo 9 - malsimplaj adjektivoj kaj kuntekstoj](eo_9.html) * [paĝo 10 - antaŭverboj kaj tempo](eo_10.html) * [paĝo 11 - nombroj](eo_11.html) * [paĝo 12 - la finiĝo](eo_12.html) * [paĝo 13 - speciala eldono de la vortaro](eo_13.html) **NOVA** ### Kromaj paĝoj * [aldona paĝo 1 - malnovaj kaj novaj vortoj](eo_x1.html) * * [description of some of these words in toki pona](nimi_pi_pu_ala.html) * [aldona paĝo 2 - aliaj skribsistemoj](eo_x2.html) * * [sitelen pona](eo_sitelen_pona.html) * [vortaro](eo_dictionary.html) * [mia persona stilo](personal_style.html) * [dankoj kaj laŭdoj](credits.html) ### Originala enhavo * [fonetika alfabeto (EN/RU)](phonetic_alphabet.html) * [dispozicio de klavaro](keyboard.html) * [musi pi jan lawa moli (reguloj de ŝako)](chess.html) * * [musi Soki (rules of shogi) (wip)](shogi.html) * [lipu nasin pi musi Lisi Masan (Riichi Mahjong) (WIP)](riichi_mahjong.html) * ["insa pi supa lape" -- originala tiparo de Sitelenpono](supalape.html) * [ante toki tawa musi pi sitelen tawa (tradukoj de videoludoj)](game_patches.html) * * ["jan lawa pi linja ilo" ("LAN Master")](jan_lawa_pi_linja_ilo.html) * * [ante toki pi jan Pije (tradukoj de jan Pije)](game_patches_jp.html) * [listo de urbnomoj en Rusio/Ukranio/Belarusio](city_names.html) * ["nasin Juni pi ilo kon"](nasin_juni.html), mallonga paĝo pri "la Vojo Unix" * ["o lawa e sona sina!"](o_lawa_e_sona_sina.html), mallonga artikolo pri la centralizigo de la Interreto ## Programoj Jen ligiloj al programoj, kiujn mi persone opinias utilaj. * [vortarilo "ding"](http://www-user.tu-chemnitz.de/~fri/ding/) estas simplaspekta kaj facila vortarilo kiu, defaŭlte, inkluzivas vortarojn germana-al-anglajn, sed ankaŭ disponeblas dosieroj Tokipono-al-anglaj [en ĉi tiu paĝo](https://jan-lope.github.io/Toki_Pona_lessons_English/). * [klavaro Tokipono](https://github.com/timeopochin/Tokiponakeyboard) por poŝtelefonoj Androidoj. Ĝi ebligas la latinan kaj emoĝiojn Sitelenponajn, kun kelkaj pliaj kapabloj de Sitelenpono. (ankoraŭ laborata) ## Aliaj retaj kursoj * [La lecionoj de Jonathan Gabel](https://jonathangabel.com/toki-pona) instruas Tokiponon kaj kiel lingvon, kaj kiel Sitelensitelenon, iom ornamplena kaj iom malofta skribsistemo por Tokipono. ## Utilaj iloj Krom la ĉi-menciitaj libro kaj kursoj, jen pliaj bonaj paĝaroj kaj ligiloj por tiuj dezirantaj lerni aŭ utiligi Tokiponon: * [Tokipona.net](http://Tokipona.net) (averto: se via kromprogramo "HTTPS Everywhere" havas la agordon "Ĉifru ĉiujn eblajn paĝojn", malŝaltu tion por Tokipona.net, aŭ ĝi rekondukos vin al tute alia paĝo. * ["lipu lili pona", priskribo de la reguloj kaj vortoj de Tokipono en du paĝoj](https://neocities.org/site/lipu-lili-pona) * [Plia priskribo de la reguloj/vortoj de Tokipono en du paĝoj](https://morr.cc/toki-pona-cheat-sheet/) * [Tokipona vortaro kun Sitelenponaj signoj](https://theotherwebsite.com/Tokipona/) de "The Other Website" * [Tokipona vortkartaro por Anki](https://ankiweb.net/shared/decks/toki%20pona) * * [vortkartaro bazita sur ĉi tiu retpaĝaro](https://ankiweb.net/shared/info/204928497), de u/parentis\_shotgun * [la priskribo de jan Sotan pri lia propra stilo, inkluzive la solenan dialekton "tok' apona"](https://github.com/ae-dschorsaanjo/lipu-lili-pi-toki-pona) ## La originalaj verkoj de aliaj * ["musi lili"](https://musilili.net/), paĝo de jan Same * [lipu kule, blogo kun afiŝoj en Tokipono de pluraj personoj](https://lipukule.org/) * ["lipu tenpo", Tokipona gazeto](https://liputenpo.org/) * [lipu Wikipesija, freŝa projekto por starigi Tokiponan Vikipedion](https://wikipesija.org) **NOVA** * [Rusa TV: "Art Revolution" pri planlingvoj](art_revolution.html) ### Konversaciaj grupoj kaj babilejoj * [subredito /r/Tokipona](https://reddit.com/r/Tokipona) * [servilo Diskorda "ma pona pi toki pona"](https://discord.gg/XKzj3ex) * [Telegrama grupo Tokipona](https://telegram.me/joinchat/BLVsYz92zHUp2h2TYp9kTA) * * [kanalo IRC #Tokipona sur Freenode, pontigita al la Telegrama grupo](ircs://freenode.org:6697/#Tokipona) * [Telegrama grupo "kulupu pi toki pona"](https://t.me/kulupupiTokipona) (ĉi tie, oni pli ofte parolas _pri_ Tokipono) --- Creative Commons License
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 Unported License. Creative Commons License
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-ShareAlike 4.0 International License. \ No newline at end of file diff --git a/pages/tokipona/eo_sitelen_pona.md b/pages/tokipona/eo_sitelen_pona.md new file mode 100644 index 0000000..e1fa7c0 --- /dev/null +++ b/pages/tokipona/eo_sitelen_pona.md @@ -0,0 +1 @@ +% priskribo kaj ekzemploj de Sitelen-pona % /dev/urandom % julio 2022 ## sitelen pona "sitelen pona" ("simpla skribado" aŭ "bona skribado") estas ideografia skriba sistemo kreita por Tokipono de ĝia kreinto, Sonja Lang. > %informo% > La parto de la oficiala libro, kiu priskribas Sitelenponon, eldoniĝis per > nekomerciala [CC-BY-NC 4.0](https://creativecommons.org/licenses/by-nc/4.0/) > permesilo. Do, ĝi estas facile disponebla rete en aliaj kursoj, > kiel la [paĝo de jan Pije](http://Tokipona.net/tp/janpije/hieroglyphs.php) > pri la sistemo, kiu priskribas ĝin preskaŭ tutsame kiel la oficiala > libro. > ### ideografiaj sistemoj En ideografia sistemo, **ĉiu ideografiaĵo ĝenerale reprezentas unu vorton** (aŭ kelkfoje eĉ frazon). La plej vaste konata ekzemplo de ideografia sistemo estas la hana signoj, kiujn oni uzas en Ĉinio kaj (aldone al iliaj propraj skribsistemoj) la japana kaj la korea. > %informo% > Ideografiaj sistemoj estas bonaj por lingvoj, en kiu vortoj havas malmultajn aŭ > neniujn fleksiojn (t.e. ili ŝanĝiĝas tre malmulte), kaj > la gramatiko anstataŭe baziĝas sur kunmeto de jamaj vortoj (tia lingvo > nomiĝas "analiza"). La ĉinaj lingvoj tre bone montras tiun ideon, > kiel Tokipono. > Sed ĉar la baza vortaro de Tokipono uzas nur **120 vortojn** (kaj kelkaj aldonitaj de la komunumo), la ideografia sistemo por Tokipono ankaŭ fariĝas **signife pli facila lerni** kaj uzi ol tiu de la ĉina, kiu postulas scion de pli ol 1500 signoj por flua legado. Krome, la plejparto de la signoj en Sitelenpono videble reprezentas la vortojn kaj iliajn signifojn -- ekzemple, "lawa", kiu signifas "kapon", laŭvide estas simbolo de kapo kun ĉapelo. "nanpa", kiu signifas "nombron", devenas de la cifera signo "\#", kaj tiel plu. (Iagrade, ĉi tio estas vera ankaŭ por iuj hanaj signoj.) ### Sitelenpona diagramo ![diagramo de Sitelenponaj signoj](/Tokipona/sitelen_pona.gif) > Ĉi tiu diagramo montras ĉiujn Sitelenponajn signojn de la 120 oficialaj > vortoj, la gravajn vortojn en la dua oficiala libro ("nimi ku suli"), kaj > iujn el la signoj ofte uzataj por novaj vortoj ("nimi sin") kaj > alternativaj formoj ("nasin lukin ante"). Iuj el la alternativaj > signoj estas miaj originalaj kreitaĵoj -- ĉi tiuj havas indikilon de malgranda ruĝa > triangulo en la malsupra, dekstra angulo. Tre simila al la latina alfabeto, ĝi estas skribita demaldekstre dekstren kaj desupre malsupren. Ĉiu Tokipona vorto skribiĝas per sia signo, sen kromaj spacetoj intervorte. Adjektiva signo povas uziĝi kaj sur substantiva signo kaj sub ĝi por fari substantivan frazon. Tia signo ĝenerale nomiĝas "kunmetita signo". > %informo% > Vi eble rimarkis, ke la "emblemo" de Tokipono, uzita sur la kovrilo de la oficiala > libro kaj en la plejparto de retpaĝoj por prezenti ĝin (inklusive ĉi tiun), fakte estas > la signoj Sitelenponaj por "toki pona". "pona" staras ene de la simbolo "toki". Neoficialaj vortoj skribiĝas en kartuŝo (ronda formo, kiu ĉirkaŭas ĉiun signon). La unua sono de ĉiu signo literumas la nomon. Ekzemple, en la paĝo alligita ĉe la komenco (kaj uzita en la oficiala libro), "ma Kanata" oni skribas kiel "ma [kasi alasa nasin awen telo a]". (En iuj tiparoj, la kartuŝo povas anstataŭiĝi per krampoj.) ### Sitelenpono laŭ ofta uzado > %informo% > La informo en ĉi tiu parto ne estas parto de la oficiala strukturo de Sitelenpono. > Ĝi entute baziĝas sur la uzo de Sitelenpono en la Tokipona komunumo. Frazoj apartiĝas aŭ per punkto aŭ per spaco. Ĉiu alia interpunkcio (komoj, dupunktoj, ktp.) estas aŭ ellasita aŭ skribita per sia kutimaj signoj (ĉar en preskaŭ ĉiu okazo, ties ĉeesto aŭ foresto ne ŝanĝas la signifon de frazo). Vortoj, aldonitaj de la Tokipona komunumo, kutime havas proprajn apartajn signojn kaj ne estas skribitaj kiel oficialaj vortoj. Ĉar la demandosigno estas la signo por "seme", demandaj frazoj povas finiĝi per punkto aŭ pli malgranda demandosigno. Iuj uzas kunmetitajn signojn inter kartuŝoj por skribi tutajn silabojn en unu spaco. Ekzemple, [ĉi tiu tvito](https://twitter.com/qvarie/status/1291755067851251712) montras la neoficialan vorton "Nijon" ("Japanio") skribita kiel tri signoj: "nena-ilo", "jan-oko" and "nena". ### Ekzemploj Jen bazaj tekstoj skribitaj Sitelenpone. ![wan ni pi lipu ni li sitelen kepeken sitelen pona. sina ken ala ken sona e ni. / toki pona li jo e nimi pi mute lili. tan ni nasin sitelen ni li ken: sitelen wan li toki e nimi wan. sitelen ale li lukin sama kon ona.](/Tokipona/sitelen_pona_example.png) [Traduko](answers.html#sp) Por pliaj tekstoj skribitaj Sitelenpone, inkluzive paĝon kiu instruas legadon de Sitelenpono per la signoj mem, rigardu la retpaĝon ["tomo pi sitelen pona"](https://davidar.github.io/tp/) de jan Tepu. ### Tiparo La teksto supra montriĝas per tiparo nomita "linja pimeja". Tamen, por montri Sitelenponon interrete, estas multaj aliaj ebloj. Jen la plej oftaj. * Tiparo nomita "[linja pona](musilili.net/linja-pona/)" estas konata pro siaj simpla estetiko kaj kapablo kunmeti multajn signojn. Ĝi estas la plej populara elekto. * "[sitelen pona pona](https://jackhumbert.github.io/sitelen-pona-pona/)" estas tiparo, kiu traktas iujn signojn tre malsimile al kutime en Sitelenpono, sed kiu aspektas bele en variaj grandecoj de la tiparo, kaj kiu ne postulas ian aliigon de Tokipona teksto por aspekti bele. Precipe, ĉi tiu estas mia plej ŝatata tiparo. > %informo% > Iuj paĝoj en ĉi tiu retpaĝo ebligas la interŝanĝon de teksto inter la latina kaj > Sitelenpono. La sekva agordo uzos la tiparon "sitelen pona pona", ĉar ĝi funkcias > la plej bone je nemodifitaj Tokiponaj tekstoj, kaj ĝi funkcias bone je tekstoj, > kiuj uzas vortojn ne-pu-ajn, neoficialajn, aŭ eĉ ne-Tokiponajn. > * "[linja suwi](https://linjasuwi.ap5.dev/)" estas freŝe kreita tiparo de alienpirate5. Ĝi oferas belaspektajn signojn kaj multe da komunume kreitaj vortoj. * Mi ambaŭ kreis tiparon por Sitelenpono, nomitan "[insa pi supa lape](supalape.html)". Ĝi baziĝas sur la tiparo "Bedstead" (tial, la nomo) kaj uzas la saman algoritmon por konverti malgrandajn bitmapojn de diversaj signoj en vektoran tiparon plene funkciantan. #### Ekzemploj de malsamaj tiparoj > > sitelen ni li sitelen kepeken sitelen pona. > > sina ken ala ken sona e ona. > > ma Kanata li suli. > > jan pi sona mute li pali pona. > * linja pona: ![](/Tokipona/lpona.png) * linja pona (silaboj per kunmetitaj signoj): ![](/Tokipona/lpona2.png) * linja pimeja: ![](/Tokipona/lpimeja.png) * sitelen pona pona: ![](/Tokipona/spp.png) * insa pi supa lape: ![](/Tokipona/insa.png) ### sitelen emoji / sitelen pilin Sistemo nomita "sitelen emoĝio" (aŭ "sitelen pilin") adaptas ĉiun eblan signon de Sitelenponon al emoĝiaj signoj. Pro tio, oni povas uzi ĝin en multaj retpaĝoj kaj mesaĝiloj. * [Oficiala paĝo](https://sites.google.com/view/sitelenemoji) * [Priskribo de la sistemo, kaj diagramo de Vindozaj emoĝioj kun ekzempla teksto](https://omniglot.com/conscripts/sitelenemoji.htm) --- [Paĝo pri aliaj skribsistemoj](x2.html) [Unua paĝo](index.html) \ No newline at end of file diff --git a/pages/tokipona/eo_x1.md b/pages/tokipona/eo_x1.md new file mode 100644 index 0000000..46cd7ba --- /dev/null +++ b/pages/tokipona/eo_x1.md @@ -0,0 +1 @@ +% Tokipona ĉefa paĝo 1 - malnovaj kaj novaj vortoj % /dev/urandom % julio 2022 Ĉiuj vortoj traktitaj en paĝoj 1 ĝis 12 ankaŭ estas en la oficiala Tokipona libro. Vortoj en [paĝo 13](13.html) estas taksitaj gravaj en la dua oficiala Tokipona libro. Tamen, estas iom da aldonitaj vortoj, kiujn oni aŭ uzis sed kiuj ne aperas en la libro, kaj iuj vortoj poste kreitaj de la Tokipona komunumo. Malsame al "neoficialaj vortoj" uzataj por propraj nomoj (vidu la [paĝon 7](7.html)), ĉi tiujn oni ĝenerale traktas kiel denaske Tokiponaj vortoj kiuj ne havas majusklon. Pli kompleta listo de ĉiuj vortoj Tokiponaj, kiuj iam estis uzitaj, estas en la dokumento ["nimi ale pona"][nap]. [nap]:https://docs.google.com/spreadsheets/d/1t-pjAgZDyKPXcCRnEdATFQOxGbQFMjZm-8EvXiQd2Po Ĉi tiu paĝo, tamen, priskribos ĉiujn vortojn, kiuj laŭ mia vidpunkto, aperas sufiĉe ofte en interreta uzo, kaj la kromajn uzojn de iuj el la oficialaj 120 vortoj en la komunumo. Kompreneble, ĉar la ideo de Tokipona estas malpliigo de la kvanto de vortoj kaj la forigo de nenecesaj ideoj, tiaj uzoj rezultigas iom da diskutado. Mi penos prezenti miajn proprajn opiniojn pri la vortoj en ĉi tiu listo. ## Kunfandiĝintaj vortoj: kin, namako, kaj oko Antaŭ ol la oficiala Tokipona libro estis eldonita, certaj vortoj estis ofte uzataj, sed ili havis signifojn tro similajn aŭ nenecesajn. Sed anstataŭ forigi ilin, ĉi tiuj vortoj fariĝis sinonimoj de aliaj vortoj. La vorto "kin" estas laŭkurse sinonimo por "a". Kvankam "a" estas pli ĝenera esprimo de emocio, "kin" estas uzata kiel emfazo simila al "ankaŭ", "vere" or "fakte" -- ĝi substrekas la laŭvortan signifon de la frazo, anstataŭ la emocian. Mi kredas, ke ĉi tiun signifon jam bone ekzistas en la vortoj "a" (kiel emocia indikilo) kaj "mute" (kiel ia emfazo). La vorton "namako" oni antaŭe uzis por "aldono" aŭ "spico". En la oficiala libro, ĝi listiĝis kiel sinonimo por "sin", kiu signifas "nova", "ekstra" aŭ "aldona". Kvankam la du vortoj ja havas apartajn signifojn, mi personale pensas, ke "sin", precipe kiam ĝi estas uzita kiel substantivo aŭ en substantiva frazo "sin moku" (manĝaĵa aldono), povas esti uzata por esprimi la saman tre bone. La vorto "oko" estas laŭkurse sinonimo por "lukin". Kiam ĉi tiuj estas du apartaj vortoj, "oko" precipe signifis "okulo", kvankam "lukin" signifis "vido" aŭ "vidpovo". Ĉar "kute" signifas ambaŭ "aŭdo" kaj "orelo", ĉi tiu ŝajnas al mi esti la ĝusta decido. (*lipu ku* prezentas ĉi tiujn vortojn kiel konvenajn Tokiponajn vortojn.) ## Forigitaj vortoj Estas ankaŭ iuj vortoj okaze uzitaj en la komunumo, kvankam ili tute foriĝis de la vortaro je la eldono de la oficiala libro. Ni komencu per la pli oftaj vortoj: La vorto "apeja" iam signifis "fio" aŭ "kulpo". Priskribi tiun koncepton nur per la vortoj de la oficiala libro estas iom malfacile, do iuj ankoraŭ uzas ĝin. La vorto "kipisi" havas la signifon "dividi, tranĉi, raboti". Ĉi tiuj signifoj poste unuiĝis en la vortojn "tu" (dividi) kaj "wan" (parto, ero), sed ĝi ankoraŭ ofte estas uzata de la komunumo, kaj ideoj por ĝia signo Sitelenpona estas haveblaj (la plej ofta similas al `%`). La vorto "leko" (verŝajne de la nomo de fabrikanto de ludiloj) signifas "bloko", "kvadrato" aŭ iam "ŝtuparo". Ne estas vorto aŭ frazo, kiu facile anstataŭas ĝin, do ĝin oni ankoraŭ uzas laŭbezone. La vorto "monsuta" signifas "monstro" aŭ "timo". Kiel "apeja", jen plia vorto malfacile priskribita (precipe ĉar oni bezonas multajn vortojn), do nova vorto fariĝis. Kaj jen iuj vortoj kiuj plejparte forgesiĝis nun, sed eble troviĝas en pli malnovaj tekstoj: La vorto "kapa" estis frua vorto por "monto, monteto" kiu poste anstataŭiĝis de "nena". La vorto "kapesi" estis alia kolora vorto por la koloro griza, bruna kaj kelkfoje kafa, sed ĝi foriĝis, ĉar frazoj "pimeja walo" kaj "pimeja jelo" povas signifi grizon kaj brunon facile. La vorto "majuna", kiu signifas "malnova aŭ maljuna", estis alia frua vorto poste foriĝinta. Ĉar oni povas sufiĉe priskribi ĝin per vortoj rilate tempon, oni verŝajne ne plu ofte uzas ĝin. Ekzemple: > ona mute li majuna. -- Ili estas maljunaj. > tenpo mute la ona mute li lon. -- Ili ekzistas dum multe da tempo. La vorto "misikeke" signifas "medikamento" aŭ "kuraci". La vorto "pasila" estis aparta vorto por "facila", sed ĝi foriĝis de la vortprovizo de Tokipono antaŭ ol la unua publika reta versio eldoniĝis en 2001. La vorto "pake" estis verbo, kiu signifas "halti, ĉesi" kaj devenas el la Akadia-franca vorto "barrer" (kiu signifas "ŝlosi"), sed ĝi foriĝis, verŝajne ĉar ĝian signifon jam esprimas "pini" (halti, fini) aŭ "awen" (konservi, resti). La vorto "pata" signifis "gefrato", sed nun oni ofte anstataŭ diras "jan sama". La vorto "powe", kiu signifas "malvera" aŭ "falsa", foriĝis, ĉar oni povas facile montri ĝian signifon per frazoj kiel "lon ala" ("ne ekzistas") aŭ "sona ike" ("malbona scio, malprava informo"). Estis vortoj "tuli" kaj "po", kiuj estis la nombrovortoj por 3 kaj 4. Ili anstataŭiĝis per frazoj "tu wan" kaj "tu tu". (*lipu ku* signifas "kipisi", "leko", "monsuta" kaj "misikeke".) ## Direkto Kvankam Tokipono havas vortojn por "supro", "malsupro", "antaŭo" kaj "malantaŭo", ĝi ne havas vortojn por "maldekstro" aŭ "dekstro". Anstataŭe, ĝi havas nur unu vorton por "flanko". Iuj inventis frazojn laŭ la ideoj, ke la plejparto de homoj skribas per la dekstra mano ("poka pi luka sitelen" = dekstro, "poka pi luka sitelen ala" = maldekstro), ke homoj havas koron maldekstre en la korpo ("poka pilin" = maldekstro, "poka pilin ala" = dekstro), ke multaj skribas tekston dekstren ("poka open" = maldekstro, "poka pini" = dekstro). Ĉi ĉiuj, kompreneble, ne estas tute prava en ĉiu situacio: estas maldekstruloj, estas homoj kun la koro en la dekstra flanko de la korpo (dekstrocardio), kaj estas homoj, kiuj skribas maldekstren. (Tamen, ĉiujn el la ĉefaj skribsistemoj *por Tokipono* -- la latinan alfabeton, Sitelenponon kaj Sitelensitelenon -- oni skribas dekstren.) La dokumento "nimi ale pona" listas du vortojn "post-pu"-ajn, kiuj onidire estas pli precizaj: "soto" por maldekstra kaj "teje" (antaŭe "te") por dekstra. Mi personale pensas, ke ĉi tiuj vortoj estas foje necesaj por distingi inter maldekstra kaj dekstra, sed plej ofte, oni pli bone evitu uzi ilin. ## Sekso kaj sekseco Estas vortoj "mije" kaj "meli", kiuj signifas "viro" kaj "virino" respektive. Tamen, estas iom da homoj kiuj ne estas ekskluzive viroj aŭ ekskluzive virinoj, aŭ biologie naskiĝis nek vire nek virine. La vorto "tonsi" estis kreita por priskribi tiajn homojn, aŭ, en iuj kuntekstoj, transuloj aŭ iu ajn en la GLATa komunumo. Aldone, la vorto "kule" (koloro) iam havas aldonan signifon -- kelkfoje "sekso", kelkfoje "GLAT". Unue, ĉi tio povas krei demandojn, kiel "kio pri frazoj kiel 'homoj de koloro'?", sed en la Tokipona komunumo, ies raso aŭ koloro de haŭto ofte estas menciita rekte (e.g. "blanka homo" estas "jan pi selo walo", "homo de blanka haŭto"). Aldone, vi povas vidi la vortojn "mijomi" kaj "melome". Ĉi tiuj estas mallongigoj de "mije olin mije" (viroj amas virojn) kaj "meli olin meli" (virinoj amas virinojn) kaj havas la samajn signifojn, kiel la anglaj mallongigoj "mlm" kaj "wlw". ## Diversaj vortoj Aliajn vortojn oni inventis por priskribi konceptojn, pro trolongeco de aliaj dirmanieroj. La vorto "linluwi", ekzemple, signifas "interreto" aŭ "la reto". La vorto "kili" kolektive priskribas fruktojn, legomojn, kaj fungojn, sed por fungoj specife, la vorto "soko" foje uziĝas. Estas vorto por "doni", sed ne estas vorto por "akiri" (kiun vi povas diri per "kama jo"). La vorto "lanpan" provizas tiun signifon (ankaŭ kun "kapti" kaj "konkeri"). La populareco de la vorto eble rilatas al la dokumento ["lanpan pan"](https://docs.google.com/document/d/1Pz7rvn7LXPJmJZ6AJxEWa6WuOJys8KHioXLtYkj0k-Q/edit) [(discorda ligilo al pdf)](https://discord.com/channels/301377942062366741/301380012156911616/584171157448687628) , kiu estas mallonga traduko/resumo de *"The Conquest of Bread"* de Peter Kropotkin. ## Ŝercaj vortoj Aldone, estas iom da vortoj kreitaj kiel ŝercoj de Sonja Lang mem. En la "nimi ale pona" dokumento, ili troviĝas en la listo "w.o.g. Sonja". La pli ofta estas "kijetesantakalu", kiu aludas lavursojn kaj aliajn bestojn de la familio de Procionedoj. Aliaj ŝercaj vortoj estas "mulapisu" por pico kaj "yupekosi" por "revizii vian malnovan laboron plimalbonigante ĝin"; notu, ke Tokipono ne uzas la literon "y" kaj tial, neniu efektive scias, kiel elparoli ĉi tiun vorton. ## Vortproviza tabelo por la plej oftaj aldonaj vortoj Ĉi tiu listo devenas de la [kalkultabelo de ne-pu vortaj frekvencoj](https://docs.google.com/spreadsheets/d/1dGd4do1Jk2L2NwW5l7tLgSajAVkUqO0z2UHGu4_Sq_M) de la Reddit-uzanto `qwertyter`, kun iom da ŝanĝoj pro mia sperto personala. La "alternativoj" kolumno listas tiujn vortojn kaj frazojn, kiujn oni eble uzas por esprimi similajn ideojn per nur oficialaj vortoj. Ne ĉiuj povas esti uzataj same en la frazo. (Ekzemple, uzi "tu" kiel adjektivon sen "li" partikulo por "dividi" facile miksiĝas kun la nombro "du".) | vorto | signifo | alternativoj | |---------|------------------------------------|-----------------------| | kin | emfazo ("vere", "tre", "ambaŭ") | a, mute | | monsuta | timo, monstro | | | lanpan | preni, akiri, ricevi | kama jo (kama jo utala) | | oko | okulo | lukin | | tonsi | nebinara / transgenra, GLAT | | | kipisi | dividi, tranĉi | tu | | namako | aldona, spico | sin | | kijetesantakalu | lavurso | | | leko | kvadrato, briko, ŝtuparoj | | | powe | malvera | sona ike, ... li lon ala | | apeja | honto, kulpo | | | majuna | malnova, maljuna | pi tenpo mute pini | | pake | halti, bari | pini, pali ala | | linluwi | interreto | | | soko | fungo | kili | ## "nimi pi pu ala" Sur la paĝo "[nimi pi pu ala](nimi_pi_pu_ala.html)" vi povas vidi miajn provojn priskribi iujn el ĉi tiuj vortoj nur per la oficiala Tokipona vortprovizo. Ĉi tio estas foje facila, foje malfacila. Legante ĉi tiun liston, vi mem povas decidi, ĉu ĉi tiuj vortoj estas uzindaj aŭ ne. [Unua paĝo](index.html) \ No newline at end of file diff --git a/pages/tokipona/eo_x2.md b/pages/tokipona/eo_x2.md new file mode 100644 index 0000000..3e7f1e7 --- /dev/null +++ b/pages/tokipona/eo_x2.md @@ -0,0 +1 @@ +% Tokipona ekstra paĝo 2 - aliaj skribsistemoj % /dev/urandom % julio 2022 Kvankam la plej ofta skribsistemo por Tokipono estas sendube la latina alfabeto, ankaŭ estas aliaj adaptitaj sistemoj, kelkaj speciale por Tokipono. ## Adaptitaj skribsistemoj Tokipono nur uzas 5 vokalojn kaj 9 konsonantajn sonojn. Ĉi tiu signifas, ke adaptigo de alfabeto por Tokipono nur bezonos 14 literojn (aŭ vicon de literoj), kiuj korespondu al la samaj aŭ similaj sonoj. Ekzemple, ĉi tie estas la maniero, en kiu vi povas aliigi ilin al la greka kaj la cirila: | la latina | la greka | la cirila | |:-----:|:-----:|:--------:| | a | α | а | | e | ε | е | | i | ι | и | | j | γ | й | | k | κ | к | | l | λ | л | | m | μ | м | | n | ν | н | | o | ο | о | | p | π | п | | s | σ | с | | t | τ | т | | u | υ | у | | w | β | в | %noto% > Ĉi tiuj alfabetoj ne estas tute kongruaj fonetike kun la grekaj kaj la rusiaj > sonoj. Iuj literoj Tokiponaj havas elparolon alian ol tiun de la korespondanta litero. Estas iomete pli malfacile adapti Tokiponon al abugido aŭ abĝado -- skribsistemo kun apartaj literoj por konsonantaj sonoj, la vokaloj montrataj per supersignoj aŭ aliaj simboloj. La plej fama abĝado estas la araba skribsistemo, kaj la plej fama abugido estas la devanagara (kiu uziĝas por multaj lingvoj en Barato). * ["ARABI PONA - Arabic Script for Toki Pona | sitelen musi" video][arablingva] * ["Toki Pona in Devanāgarī" (enarĥivigita)][devanagari] [arabic]:https://www.youtube.com/watch?v=Mh9Wypm6pXs [devanagari]:https://web.archive.org/web/20060727115116/http://www.deadlybrain.org/projects/Tokipona/deva_guja.php La lingvo ankaŭ havas nur 92 eblajn silabojn (47 se "-n" estas aparta silabo). Ĉi tiu signifas, ke ĝi havas adaptojn ankaŭ por multaj silabaj skribsistemoj. Ekzemple, jen iuj sugestoj por skribi Tokiponon per la hangulo, la skribsistemo de la korea. (Kvankam simboloj montras individuajn sonojn tre simile al alfabeto, sed ili estas aranĝitaj en silabajn blokojn.) * ["Writing Toki Pona with Korean Hangul" (enarĥivigita)][hangularch] * ["Hangul for Toki Pona" en Reddit][hangulred] [hangularch]:https://web.archive.org/web/20070313181500/http://www.Tokipona.bravehost.com/korean.html [hangulred]:https://www.reddit.com/r/Tokipona/comments/8mx951/hangul_for_toki_pona/ Kun iuj tre malgrandaj sonaj ŝanĝoj, ĝin oni povas skribi ankaŭ per la japana hiragana sistemo, kiel proponita ĉi tie: * ["Hiragana for Toki Pona"][hiragana1] * ["sitelen Hiragana (ひらがな)" en Reddit][hiragana_red] [hiragana1]:https://www.deviantart.com/derroflcopter/journal/Hiragana-for-Toki-Pona-339541633 [hiragana_red]:https://www.reddit.com/r/Tokipona/comments/e7g91u/sitelen_hiragana_%E3%81%B2%E3%82%89%E3%81%8C%E3%81%AA/ ## sitelen pona, Sitelenpono La plej ofta skribsistemo kreita por Tokipono estas la ideografia *sitelen pona* ("simpla skribado"), instruita de Sonja Lang mem en la eldono de la oficiala libro. Tre simila al la latina alfabeto, oni ĝin skribas demaldekstre dekstren, kaj desupre malsupren, sed ĉiu signo signifas tutan vorton anstataŭ nur unu sonon (aŭ eĉ pliajn se "kunmetitaj signoj" uziĝas). Neoficialaj vortoj skribiĝas en kartuŝoj (longaj formoj, kiuj ĉirkaŭas aron da signoj), kun signo por ĉiu litero aldonita interne. * **[Plena priskribo, tiparoj kaj ekzemploj](sitelen_pona.html)** ## sitelen sitelen, Sitelensiteleno ["sitelen sitelen"](https://jonathangabel.com/toki-pona/) de Jonathan Gabel estas skribsistemo, kiun li kreis kiel estetikan manieron skribi tekstojn en Tokipono. Ĝi estas nelineara sistemo, kiu videble inspiriĝis de la majaa skribo. Kompare kun la skribo de Tokipono en la latina alfabeto aŭ Sitelenpono, Sitelensiteleno estas multe pli malfacila kompreni, kaj tial, ĝin oni uzas nur malofte en la komunumo. Tamen, la okulfrapa vida stilo de tekstoj skribitaj en ĝi -- kiel [ĉi tiu kontrakto](https://www.jonathangabel.com/archive/2012/artworks_lipu-lawa-pi-esun-kama.html) aŭ la Tokipona [proverboj](https://jonathangabel.com/toki-pona/dictionaries/gallery/) -- el kiuj multaj aperas en la oficiala libro -- ja estas impona. ## sitelen telo, Sitelentelo La sistemo ["sitelen telo"](https://twitter.com/aarontoponce/status/1316350094598459392?lang=en) estas alia skribsistemo kreita de la komunumo por Tokipono. Ĝia stilo similas al la kanaj kaj kanĝiaj skribsistemoj en la japana, signoj skribitaj per rektaj strekoj kaj glataj kurbaj formoj. Ĝi konsistas el "linja telo", ideografia skripto en kiu ĉiuj oficialaj vortoj (kaj iuj popularaj komunume kreitaj vortoj) havas signon, kaj el "linja sin", hangul-simila silabaro por neoficialaj vortoj. ![tabelo de sitelen telo signoj](/Tokipona/sitelen_telo.gif) ![tabelo de linja sin silabaj signoj](/Tokipona/sitelen_telo_2.gif) [Ĉefa paĝo](index.html) \ No newline at end of file