diff --git a/pages/tokipona/city_names.md b/pages/tokipona/city_names.md new file mode 100644 index 0000000..d2bcfe7 --- /dev/null +++ b/pages/tokipona/city_names.md @@ -0,0 +1,76 @@ +% city names +% /dev/urandom +% april 2020 + +Here's an attempt to give toki pona names to cities/areas in Russia, Ukraine and +Belarus, which don't have stated "unofficial words" in the official book or +anywhere else. Sometimes, these will be based on the version of the name used by +the local population or the most common ethnic group, as opposed to an official +name. + +На этой странице я пытаюсь написать на языке токи пона имена самых крупных +городов России, Украины и Беларуси, для которых в офциальной книге или на других +ресурсах "неофициальных слов" нет. В некоторых случаях они основаны не на +официальном их названии, а на имени, используемом местным населением или самой +многочисленной этнической группой. + +| nimi pi toki mama | nimi pi toki Inli | nimi pi toki pona | +|:-------------------|:-------------------|:----------------------------------| +| Москва | Moscow | ma tomo Makuwa | +| Московская область | Moscow Region | ma Makuwa | +| Санкт-Петербург | Saint Petersburg | ma tomo Pite (Питер) | +| Ленинградская обл. | Leningrad Region | ma Leninka | +| Новосибирск | Novosibirsk | ma tomo Nawasipi | +| Екатеринбург | Yekaterinburg | ma tomo Jekatelinpu | +| Свердловская обл. | Sverdlovsk Region | ma Weteloka | +| Нижний Новгород | Nizhny Novgorod | ma tomo Nisini (Нижний) | +| Нижегородская обл. | N. Novgorod Region | ma Nisekolo | +| Челябинск | Chelyabinsk | ma tomo Selapin | +| Самара | Samara | ma tomo Samala | +| Омск | Omsk | ma tomo Omoka | +| Ростов-на-Дону | Rostov on Don | ma tomo Lotowe (pi linja telo Ton)| +| Уфа | Ufa | ma tomo Uwa | +| Красноярск | Krasnoyarsk | ma tomo Kanojala | +| Воронеж | Voronezh | ma tomo Walonesu | +| Пермь | Perm' | ma tomo Peme | +| Волгоград | Volgograd | ma tomo Wakoka | +| Краснодар | Krasnodar | ma tomo Kanota | +| Саратов | Saratov | ma tomo Salato | +| Тюмень | Tyumen' | ma tomo Tumen | +| Тольятти | Tolyatti/Togliatti | ma tomo Tojasi | +| Ижевск | Izhevsk | ma tomo Iseku | +| Барнаул | Barnaul | ma tomo Panalu | +| Ульяновск | Ulyanovsk | ma tomo Ujano | +| Иркутск | Irkutsk | ma tomo Ikusu | +| Хабаровск | Khabarovsk | ma tomo Kapalo | +| Владивосток | Vladivostok | ma tomo Wasiwato | +| Махачкала | Makhachkala | ma tomo Makasikala | +| Ярославль | Yaroslavl' | ma tomo Jalosali | +| Оренбург | Orenburg | ma tomo Alenpu | +| Томск | Tomsk | ma tomo Tonsuki | +| Кемерово | Kemerovo | ma tomo Kemelawa | +| Новокузнецк | Novokuznetsk | ma tomo Nawakuse | +| Рязань | Ryazan' | ma tomo Lasan | +| Набережные Челны / Яр Чаллы | Naberezhnye Chelny | ma tomo Jala Sali | +| Астрахань | Astrakhan' | ma tomo Asakan | +| Пенза | Penza | ma tomo Pensa | +| Киров | Kirov | ma tomo Kilawi | +| Липецк | Lipetsk | ma tomo Lipe | +| Балашиха | Balashikha | ma tomo Palasika | +| Чебоксары / Шупашкар | Cheboksary | ma tomo Supakalu | +| Калининград | Kaliningrad | ma tomo Kalininka | +| Kиїв | Kyiv | ma tomo Kije | +| Харків | Kharkiv | ma tomo Kakiwi | +| Одеса | Odesa | ma tomo Otesa | +| Дніпро | Dnipro | ma tomo Nipolo | +| Донецьк | Donetsk | ma tomo Toneki | +| Запоріжжя | Zaporizhzhia | ma tomo Sapolisa | +| Львів | Lviv | ma tomo Liwiwi | +| Кривий Ріг | Kryvyi Rih | ma tomo Kiwi Li | +| Миколаїв | Mykolaiv | ma tomo Mikolawi | +| Маріуполь | Mariupol | ma tomo Malijupo | +| Севастополь | Sevastopol | ma tomo Sewatopo | +| Луганськ | Luhansk | ma tomo Lukanki | +| Мінск | Minsk | ma tomo Minku | +| Барысаў | Barysaŭ / Borisov | ma tomo Palisu | +| Салігорск | Salihorsk / Soligorsk | ma tomo Salikosu | diff --git a/pages/tokipona/index.md b/pages/tokipona/index.md index 3744a17..2ee8614 100644 --- a/pages/tokipona/index.md +++ b/pages/tokipona/index.md @@ -5,6 +5,7 @@ | Translations / ante toki | Author / jan pali | |--------------------------------------|-------------------| | [Deutsch / toki Tosi](de_index.html) | [Ret "jan Ke Tami" Samys](https://janketami.wordpress.com) | +| [Polski / toki Posuka](pl_index.html) | Maksymilian Król (jan Otele) | | [Русский / toki Losi](ru_index.html) | jan Lentan | This is the a series of pages comprising an attempt at an unofficial educational @@ -137,6 +138,8 @@ language's 120 word dictionary. * * [ante toki pi jan Pije (jan Pije's translations)](game_patches_jp.html) +* [list of Russian/Ukrainian/Belarusian city names](city_names.html) + ## Software Here are links to some software that I personally found useful: diff --git a/pages/tokipona/pl_0.md b/pages/tokipona/pl_0.md new file mode 100644 index 0000000..0116704 --- /dev/null +++ b/pages/tokipona/pl_0.md @@ -0,0 +1,45 @@ +% toki pona: strona 0 – pisownia i wymowa +% /dev/urandom +% marzec 2020 + +Język *toki pona* używa tylko czternastu liter alfabetu łacińskiego. Wszystkie +z nich mają logiczną i spójną wymowę. + +Oto alfabet toki pony: a, e, i, j, k, l, m, n, o, p, s, t, u, w. + +Wszystkie słowa w toki ponie zapisywane są małymi literami, nawet na początku zdania. + +Większość słów toki pony czytana jest podobnie, jak w języku polskim. Jedynym wyjątkiem +jest „w” wymawiane jak polskie „ł”. + +> %info% +> Międzynarodowy Alfabet Fonetyczny (IPA lub spolszczone MAF) jest popularnym wśród lingwistów +> sposobem zapisu brzmienia słów. Jest on oparty na alfabecie łacińskim, ale zawiera +> wiele zmodyfikowanych lub dodatkowych znaków opisujących wszystkie rodzaje dźwięków. +> Na przykład słowo „język” w IPA zapisuje się jako /ˈjɛ̃.zɨk/. W toki ponie zapis +> każdego słowa odpowiada jego wymowie w IPA! Stąd „toki pona” wymawia się /toki pona/. + +Jako że głosek jest w toki ponie niewiele, każda litera może zostać wymówiona +w różny sposób. Na przykład litery „p”, „t” i „k” można wymówić jako /b/, /d/ i /g/. +Taki manewr spowodowałby niemały zamęt w innych językach, ale zasób głosek +toki pony został dobrany tak, aby każda z nich była pospolita i łatwa w odróżnieniu. + +We wszystkich słowach w języku toki pona akcent pada na pierwszą sylabę. + +## Ćwiczenia + +Część słownictwa toki pony została zaczerpnięta z chorwackiego. Język ten +jest spokrewniony z polskim, dlatego niektóre wyrazy toki pony będą brzmieć znajomo. +Oto kilka z nich: + +| toki pona | chorwacki | polski | +|----------|------------------------|------------| +| ona | ona | ona | +| sijelo | tijelo | ciało | +| noka | noga | noga | +| luka | ruka | ręka | +| lawa | glava | głowa | +| oko | oko | oko | +| poka | boka _(dopełniacz od „bok”)_ | boku _(od „bok”)_| + +[Strona początkowa](pl_index.html) [Następna strona](pl_1.html) diff --git a/pages/tokipona/pl_1.md b/pages/tokipona/pl_1.md new file mode 100644 index 0000000..b153e8a --- /dev/null +++ b/pages/tokipona/pl_1.md @@ -0,0 +1,64 @@ +% toki pona: strona 1 – podstawowe zdania +% /dev/urandom +% marzec 2020 + +Nowe słownictwo na tej lekcji: + +| słowo | znaczenie | +|----|----| +| mi | ja, mnie, my, nas | +| sina | ty, ciebie, wy, was | +| ona | on, ona, ono, go, ją | +| li | (oddziela podm. od czas./przym.) | +| pona | dobry, łatwy, ulepszać, naprawić | +| ike | zły, zawiły, zbędny | +| suli | duży, ważny, rosnąć, powiększyć | +| lili | mały, mało, młody, pomniejszyć | +| kili | owoc, warzywo, grzyb | +| soweli | ssak lądowy, zwierzę | + +Zacznijmy od zdania o najprostszej strukturze w toki ponie: + +> [rzeczownik] li [rzeczownik / przymiotnik]. + +W języku polskim takie zdanie oznaczałoby: + +> [Rzeczownik] jest [rzeczownik]. + +albo + +> [Rzeczownik] jest [przymiotnik]. + +Przykładowo: + +> ona li suli. — On (ona, ono, oni, one) jest (są) duży (wielka, ważne). + +Jak widać, słowa „ona” i „suli” mogą mieć kilka powiązanych znaczeń. W praktyce +znaczenia tych wyrazów będą bardziej zrozumiałe, gdy poznamy ich kontekst. + +> kili li pona — Owoc (warzywo, grzyb) jest dobry. + +W tym wypadku słowo „pona” ma jedno sensowne znaczenie — „dobry”. + +Istnieje jednak wyjątek. Jeżeli podmiot to „mi” lub „sina”, nie używamy +słowa „li”. A więc, zamiast + +> sina li suli. — Jesteś ważna. + +mówimy + +> sina suli. — Jesteś ważna. + +## Ćwiczenia + +A więc, jak przetłumaczysz poniższe zdania? + +* Zwierzęta są ważne. +* On jest mały. +* Jestem wielki. +* To jest pies. +* Jesteś zły. + +[Odpowiedzi](pl_answers.html#p1) + +[Poprzednia strona](pl_0.html) [Strona początkowa](pl_index.html) [Następna strona](pl_2.html) diff --git a/pages/tokipona/pl_10.md b/pages/tokipona/pl_10.md new file mode 100644 index 0000000..8dfd63f --- /dev/null +++ b/pages/tokipona/pl_10.md @@ -0,0 +1,157 @@ +% toki pona: strona 10 – czasowniki posiłkowe, czas i miejsce +% /dev/urandom +% marzec 2020 + +Słownictwo na tej stronie — czasowniki posiłkowe: + +| słowo | znaczenie | +|----|----| +| kama | nadchodzący, przyszłość, przyszły, zdarzenie | +| ken | móc, możliwość | +| open | rozpocząć, otworzyć, otwarty | +| pini | skończyć, koniec, zamknąć | +| sona | wiedza, wiedzieć, umieć | +| wile | chcieć, potrzeba, pragnienie | + +...i zwykłe słowa: + +| słowo | znaczenie | +|----|----| +| lupa | dziura, drzwi, okno | +| nasin | ścieżka, droga, reguła, sposób | +| nena | wzgórze, góra, przycisk, wypukłość, nos | +| tenpo | czas, moment, raz (np. dwa razy) | + +## Czasowniki posiłkowe + +Została nam tylko jedna cecha gramatyczna toki pony — czasowniki posiłkowe. +Są to wyrazy, które stawia się przed innymi czasownikami w celu zmodyfikowania +ich znaczenia. + +Słowa „kama” można użyć zarówno jako czasownika oznaczającego „przyjść”, jak +i rzeczownika oznaczającego trwającą czynność: + +> mi jo e moku. — Mam jedzenie. +> +> mi kama jo e moku. — Otrzymałam/otrzymuję jedzenie. + +> mi kama tan ma Losi. — Pochodzę z Rosji. + +Jako czasownik posiłkowy, słowo „ken” działa podobnie do polskiego „móc”: + +> mi pali e tomo. — Buduję dom. +> +> mi ken pali e tomo. — Mogę budować dom. + +Można go też użyć w znaczeniu „możliwość”. + +> ni li ken. — To jest możliwe. + +> ken la ale li pona. — Może wszystko gra. + +Wyrazy „open” i „pini” wyrażają początek i koniec. + +> mi open pali e tomo. — Zaczęłam budować dom. + +> mi pini pali e tomo. — Skończyłam budować dom. + +Słowo „sona” można przetłumaczyć jako „wiedza” albo „wiedzieć”, ale jako +czasownik posiłkowy oznacza on „umieć”: + +> mi sona pali e tomo. — Umiem zbudować dom. + +> mi sona e ni. — Wiem to. + +> mi sona sitelen. — Umiem pisać/rysować. + +> mi sona e sitelen. — Znam napis/obraz. + +> ona li sona ala sona e toki Inli? — Czy oni znają angielski? + +Jeśli umieścimy „kama” przed „sona”, otrzymamy „uczyć się”. + +> jan lili li kama sona toki. — Dziecko uczy się mówić. + +> mi kama sona e toki pona. — Uczę się toki pony. + +Ewentualnie można powiedzieć: + +> mi kama sona toki kepeken toki pona. — Uczę się mówić w toki ponie. + +Słowa „wile” używa się w celu wyrażenia chęci lub potrzeby. + +> jan lili li wile moku. — Dziecko jest głodne / chce jeść. + +> jan lili li wile e ijo musi. — Dziecko chce zabawkę („przedmiot zabawy”). + +> wile sina li suli mute. — Twoje potrzeby są bardzo ważne. + +Oprócz wyżej wymienionych wyrazów, niektórzy również używają „awen” i „lukin” +jako czasowników posiłkowych. „awen” w takich wypadkach oznacza „nadal [coś robić]”, a „lukin” znaczy „szukać, próbować [coś zrobić] + +> ona li lukin e lipu. — Oni czytają książkę. + +> ona li awen lukin e lipu. — Oni nadal czytają książkę. + +> mi jo e tomo. — Mam dom. + +> mi lukin jo e tomo. — Szukam domu, (który mogę posiąść). + +## Czasowniki + +Wyraz „tenpo” przydaje się, ponieważ w wielu zdaniach pomaga określić czas +wykonywania danej czynności. Jako że toki pona nie ma czasu gramatycznego, można go +nadal określić, dołączając do zdania dodatkowe wyrażenie: + +> tenpo ni la mi moku. — (Teraz) jem. + +albo + +> mi moku lon tenpo ni. — Jem (w tej chwili). + +(Jak zostało to wyjaśnione na [stronie 9](pl_9.html), słów „lon” i „la” można często +używać naprzemiennie). + +Wyrażenia „tenpo pini” i „tenpo kama” używa się do przedstawienia kolejno czasu +przeszłego i przyszłego. + +> tenpo pini la mi pali e ijo ike mute. — Zrobiłam dużo złych rzeczy w przeszłości. + +> tenpo kama la o moku ala e kasi ni. — Na przyszłość nie jedz tej rośliny. + +Oczywiście o czas można również pytać. Wtedy używamy konstrukcji „tenpo seme”: + +> tenpo seme la sina pini e pali sina? — Kiedy skończyłaś swoją pracę? + +## Różnice dialektalne + +> %info% +> W tej części wyjaśniono, jak różne kursy toki pony różnią się +> sposobem wyrażania pewnych idei. + +Ze słów „open” i „pini” korzysta się czasem jak z czasowników posiłkowych +w społeczności toki pony, ale użycie to nie zostało opisane ani w oficjalnej książce +toki pony, ani w kursie „o kama sona e toki pona!”. + +## Ćwiczenia + +A teraz spróbuj określić znaczenie poniższych zdań. + +* o open e lupa. +* tenpo lili la mi kama tawa sina. +* mi wile tawa ma ante. +* sina ken ala ken kama tawa tomo mi? +* sina kama tawa tomo mi la o kepeken e nasin Seloka. +* sina lon nena la sina ken lukin e ijo mute. + +I przetłumacz następujące zdania na toki ponę: + +* Czy wiesz jak to zrobić? +* Wszystko jest możliwe. +* Czy możesz otworzyć te drzwi? +* Jeżeli nie posłuchasz ekspertów, twoja praca będzie zła. +* Nadal uczę się toki pony. + +[Odpowiedzi](pl_answers.html#p10) + +[Poprzednia strona](pl_9.html) [Strona początkowa](pl_index.html) [Następna strona](pl_11.html) diff --git a/pages/tokipona/pl_11.md b/pages/tokipona/pl_11.md new file mode 100644 index 0000000..126d61d --- /dev/null +++ b/pages/tokipona/pl_11.md @@ -0,0 +1,159 @@ +% toki pona: strona 11 — liczebniki +% /dev/urandom +% marzec 2020 + +Słownictwo na tej lekcji: + +| słowo | znaczenie | +|----|----| +| wan | jeden, część, zjednoczony | +| tu | dwa, dzielić, podzielony | +| sike | koło, okrągły, piłka, rok | +| mani | pieniądz; duże, udomowione zwierzę | +| esun | handel, rynek, sklep, wymiana | +| mun | księżyc, gwiazda, obiekt na nocnym niebie | +| nanpa | liczba, (oznaczenie liczebnika porządkowego) | +| poki | pudełko, zbiornik, miska, filiżanka, szuflada | +| sin | nowy, dodatkowy, świeży, dodatkowy | +| suno | słońce, światło, jasność, błysk | + +## Liczebniki + +Oto najbardziej podstawowe liczebniki w toki ponie: + +* ala — zero, nic +* wan — jeden +* tu — dwa +* mute (wiele) — trzy lub więcej +* ale — wszystko, nieskończoność + +System ten jest oczywiście bardzo ograniczony. Ale nie jest to nic nowego — języki +z plemion łowiecko-zbierackich nie używają liczb większych niż 3, 2, a czasem +nawet 1. (Język pirahã, na przykład, ma tylko słowa na „mało” i „dużo”, a ich wartości +zmieniają się w zależności od kontekstu). + +Jednakże istnieje również drugi, dodatkowy system, który jest oficjalnie zdefiniowany +i powszechnie używany do opisywania większych liczb. Wykorzystuje on już istniejące +słowa toki pony jako dodatkowe liczebniki: + +* ala — zero +* wan — jeden +* tu — dwa +* luka (ręka) — pięć +* mute (wiele) — dwadzieścia +* ale (wszystko) — sto + +W tym systemie liczebniki mogą być wyrażane za pomocą zestawienia wielu słów. +Przykładowo, 42 to „mute mute tu” (20+20+2), a 18 to „luka luka luka tu wan” +(5+5+5+2+1). + +Jak widać, jest to wciąż dość ograniczony system. Aby nazwać rok, w którym ta strona +została napisana (2020), trzeba by powtórzyć słowo „ale” dwadzieścia razy i dodać +jedno „mute” na końcu. + +Wszystkie te ograniczenia są częścią filozofii języka toki pona, polegającej +na upraszczaniu myśli i unikaniu zbędnych szczegółów. Istniały próby stworzenia +innych systemów liczbowych, ale żaden z nich się powszechnie nie przyjął. + +## Używanie liczebników + +Niezależnie od systemu, liczebniki są traktowane jak przymiotniki i dodawane na końcu +rzeczowników lub fraz nominalnych: + +> soweli wan — jedno zwierzę + +> waso lili tu — dwa małe ptaki + +By utworzyć liczebnik porządkowy (pierwszy, drugi...), używamy słowa „nanpa”. + +> jan nanpa wan — pierwsza osoba + +> tomo nanpa mute luka luka wan — 31\. dom (lub dom nr 31) + +Wyrażenie „nanpa wan” jest czasem używane jako przymiotnik, aby utworzyć +stopień najwyższy: + +> nena Ewelesu/Somoluma li nena suli nanpa wan lon ma ale. — Mount Everent/Czomolungma +jest największą górą na całym świecie. + +## Kalendarz + +W połączeniu z wyrazem „tenpo”, słowa „suno”, „mun” i „sike” mogą oznaczać +odcinki czasu: + +> tenpo suno — dzień („czas słońca”) + +> tenpo pimeja — noc („ciemny czas”) + +> tenpo mun / tenpo sike mun — miesiąc („czas księżyca / cykl księżyca”) + +> tenpo sike / tenpo suno sike — rok („czas okrążenia / czas okrążenia słońca”). + +## nanpa + +Słowo „nanpa” można użyć nie tylko jako znacznik liczby porządkowej, ale też jako +tłumaczenie słowa „liczba” albo „cyfra”. Na przykład: + +> ilo nanpa — kalkulator („urządzenie liczbowe”) + +> nanpa pona — wynik/punktacja („dobre liczby”) + +Przy konstruowaniu takich wyrażeń należy uważać, żeby nie zbudować czegoś +niejasnego. Na przykład nie wiadomo, czy „ilo nanpa tu” oznacza oznacza „drugie +narzędzie” czy „dwa kalkulatory”. W tym drugim przykładzie wystarczy uporządkować +wyrazy w ten sposób: „ilo tu nanpa”. + +## Pogoda + +Kiedy rozmawiamy o pogodzie, najczęściej używanym zdaniem jest „[rzeczownik] li lon” +i dosłownie oznacza „[rzeczownik] istnieje”. Używamy go w sytuacji, kiedy chcemy +określić, jaka pogoda panuje obecnie: + +> suno li lon. — Świeci słońce. + +> telo sewi li lon. — Pada deszcz. („istnieje woda nieba”) + +> seli li lon. — Jest ciepło. + +> lete li lon. — Jest zimno. + +## Różnice dialektalne + +> %info% +> W tej części wyjaśniono, jak różne kursy toki pony różnią się +> sposobem wyrażania pewnych idei. + +Opinie na temat zapisywania liczebników porządkowych różnią się między kursami. + +Oficjalna książka i seria filmów „12 days of sona pi toki pona” mówią, że wystarczy +dodać „nanpa”, a następnie liczbę. Z kolei kurs „o kama sona e toki pona!” zaleca +dodać „pi nanpa” i liczbę. + +> jan nanpa wan — pierwsza osoba + +> jan pi nanpa wan — pierwsza osoba + +W społeczeństwie toki pony częściej używa się tego pierwszego sposobu i z takiego +też korzysta ten kurs. + +## Ćwiczenia + +Teraz spróbuj przetłumaczyć podane zdania na polski: + +* mi wile esun e soweli suli tu wan ni. +* tenpo suno pini la mi lon tomo sona. +* tenpo mun wan pini la lete li lon. +* sina pona nanpa wan tawa mi. +* tenpo suno mute mute la telo sewi li awen. + +A poniższe na toki ponę: + +* Mieszkam w domu (pod) nr 27 na ulicy Lipowej. +* Telewizor („urządzenie ruchomych obrazków”) powiedział, że jutro będzie słonecznie. +* Jutro będzie zimno. +* Maj („piąty miesiąc”) jest urokliwy („dobry” / „słodki”) +* Posiadasz dużo instrumentów muzycznych! + +[Odpowiedzi](pl_answers.html#p11) + +[Poprzednia strona](pl_10.html) [Strona początkowa](pl_index.html) [Następna strona](pl_12.html) diff --git a/pages/tokipona/pl_12.md b/pages/tokipona/pl_12.md new file mode 100644 index 0000000..6fc7d48 --- /dev/null +++ b/pages/tokipona/pl_12.md @@ -0,0 +1,81 @@ +% toki pona: strona 12 – to już jest koniec +% /dev/urandom +% kwiecień 2020 + +Słownictwo na tej lekcji: + +| słowo | znaczenie | +|----|----| +| akesi | „niesłodkie” zwierzę, jaszczurka | +| alasa | polować, zbierać | +| kon | powietrze, esencja, dusza, eteryczny | +| pan | chleb, ziarno, kukurydza, ryż, pizza | +| pilin | serce, uczucie, dotyk, zmysł | +| pu | oficjalna książka toki pony; coś, co na nią oddziałuje | +| supa | powierzchnia pozioma | +| taso | ale, jednak, tylko | +| uta | usta, wargi | +| weka | nieobecny, daleki, odsunąć, pozbyć się | + +Powyżej wypisane zostało ostatnie dziesięć oficjalnych słów toki pony. Choć większość +z nich działa na tej samej zasadzie, co wyrazy wspomniane na poprzednich lekcjach, +to jest jedno ale. + +## taso + +Słowo „taso” może zostać wykorzystane jako zwykły przymiotnik — „tylko”: + +> mi lon tomo ni. — Jestem w tym domu. + +> mi taso li lon tomo ni. — Tylko ja jestem w tym domu. + +> kulupu ona li jo e jan tu taso. — Ich społeczność mieści tylko dwie osoby. + +> mi pali taso. — Tylko pracowałem. + +Jednakże ten sam wyraz użyty na samym początku zdania oznacza „ale” lub „jednak”: + +> taso, tenpo kama li wile ala ante. — Ale przyszłość nie chciała się zmienić. + +## Różnice dialektalne + +> %info% +> W tej części wyjaśniono, jak różne kursy toki pony różnią się +> sposobem wyrażania pewnych idei. + +W oficjalnym słowniku wyraz „pu” został przetłumaczony jako „oddziałujący na oficjalną +książkę toki pony”. Wśród społeczności użycie tego słowa jako rzeczownika jest +powszechne, choć nieoficjalne. Sonja Lang oficjalną książkę za to nazywa „lipu pu”. + +## Ćwiczenia + +A teraz postaraj się ustalić, co oznaczają poniższe zdania. + +* sina wile kama sona e toki pona la pu li nasin pona nanpa wan tawa ni. +* tenpo suno ni la mi pilin pona mute. +* sina wile ala wile moku e pan sike? +* supa lape mi li pakala. mi ken ala lape tan ni. +* jan Malila Lotowi li toki e kalama musi ni: o weka e wile seli sina. +* kulupu ijo tu wan li lon. ona li kulupu kiwen, li kulupu telo, li kulupu kon. +* taso, meli lili pi jan lawa li lon tomo awen ante. + +A poniższe zdania przetłumacz na toki ponę. + +* Widziałem smoka („duży, zielony, ognisty smok”)! +* Cześć! Jak się masz? („Jak się czujesz?”) +* Łowca dał nam dużo mięsa i owoców. +* Czytam dokument. Wkrótce („w krótkim czasie”) się skończy. +* Umiem dobrze mówić w toki ponie. + +[Odpowiedzi](pl_answers.html#p12) + +## To by było na tyle! + +Kurs toki pony dobiegł końca! Omówiliśmy wszystkie 120 oficjalnych słów toki pony, +a także każdą zasadę tego języka. Jeżeli jeszcze chcesz podszlifować swój język, +porozmawiaj z innymi. Zapraszam również do przejrzenia dodatkowych stron oraz +listy zasobów dostępnych na dole [strony początkowej](pl_index.html). + +~ jan Lentan (/dev/urandom) + +[Poprzednia strona](pl_11.html) [Strona początkowa](pl_index.html) diff --git a/pages/tokipona/pl_2.md b/pages/tokipona/pl_2.md new file mode 100644 index 0000000..d5c60ab --- /dev/null +++ b/pages/tokipona/pl_2.md @@ -0,0 +1,99 @@ +% toki pona: strona 2 – przymiotniki +% /dev/urandom +% march 2020 + +Nowe słownictwo na tej lekcji: + +| słwo | znaczenie | +|--------|-------------------------------| +| ala | nie, zero | +| ale/ali | wszystko, każdy, wszechświat | +| utala | wojna, walczyć, wyzwanie | +| wawa | mocny, silny | +| suwi | słodki, uroczy | +| jan | osoba, ludzie, ludzkość | +| mama | rodzic, przodek, twórca, źródło | +| meli | kobieta, żeński, żona | +| mije | mężczyzna, męski, mąż | +| moku | jedzenie, danie, jeść | + +> %warning% +> Słowa na tej stronie opisane są za pomocą podstawowych wyrazów, ponieważ +> każde słowo w toki ponie może przyjąć formę dowolnej części mowy. Na przykład +> słowo „utala” może oznaczać „wojowniczy”, „agresywny” lub „rywalizować”, +> a „jan” — „ludność”, „ludowy”, „naród” bądź „narodowy”. + +Dodatkowe przymiotniki mogą zostać dodane w celu dokładniejszego zdefiniowania +podmiotów. W toki ponie przymiotnik stawia się po określanym rzeczowniku. +W niektórych przypadkach dzieje się tak też w polszczyźnie — na przykład +w wyrażeniu „chleb razowy” przymiotnik jest na drugim miejscu. W toki ponie +wygląda to tak: + +> jan wawa — silny człowiek + +Wiele wspomnianych wcześniej rzeczowników może zostać użytych jako przymiotniki. +Na przykład wyrazy „mi”, „sina” oraz „ona” mogą posłużyć jako zaimki dzierżawcze. + +> mama mi — mój rodzic + +> soweli sina — twój zwierzak + +> moku ona — jego/jej/ich jedzenie + +Dodatkowo przymiotników można użyć jako rzeczowników. + +> wawa sina — twoja potęga + +> suli ona — jego/jej/ich rozmiar + +> %info% +> Warto zwrócić uwagę na wyrażenie „jan pona”. Dosłownie znaczy ono +> „dobry człowiek”, ale oficjanie oznacza przyjaciela. + +Do rzeczownika doczepić można kilka przymiotników: + +> soweli lili suwi — uroczy pupil („małe zwierzę”) + +A oto przykładowe zdania: + +> mama mi li pona. — Moi rodzice są dobrzy. + +> kili suwi li moku pona. — Słodkie owoce to dobre jedzenie. + +> jan utala li wawa. — Wojownik („walczący człowiek”) jest silny. + +> jan lili mi li suwi. — Moje dzieci („mali ludzie”) są urocze. + +> soweli lili li wawa ala. — Małe zwierzątka nie są silne. + +> %warning% +> Należy zauważyć, że cząstka „li” jest usuwana tylko wtedy, gdy podmiotem +> jest słowo „mi” lub „sina”. Jeśli dodamy do niego jakiekolwiek inne przymiotniki, +> partykuła „li” pozostanie. + +> %info% +> Oprócz „mije” i „meli”, używa się również wyrazu „tonsi”, odnoszącego się +> do osób niebinarnych i nieuważających się za mężczyznę czy kobietę. +> Patrz: [strona dodatkowa 1](pl_x1.html), aby dowiedzieć się więcej. + +## Ćwiczenia + +A teraz spróbuj zrozumieć, co oznaczają te zdania: + +* meli mi li pona. +* mije sina li suli. +* mama mije mi li wawa. +* soweli ale li pona. +* kili li moku suli. + +I przetłumacz poniższe na toki ponę: + +* Moja żona jest urocza. +* Wszyscy wojownicy są źli. +* Moi przyjaciele są twoimi przyjaciółmi. +* Twój syn jest silny. +* Mały owoc jest słodki. + +[Odpowiedzi](pl_answers.html#p2) + +[Poprzednia strona](pl_1.html) [Strona początkowa](pl_index.html) [Następna strona](pl_3.html) diff --git a/pages/tokipona/pl_3.md b/pages/tokipona/pl_3.md new file mode 100644 index 0000000..31891e1 --- /dev/null +++ b/pages/tokipona/pl_3.md @@ -0,0 +1,92 @@ +% toki pona: strona 3 – czasowniki i dopełnienie +% /dev/urandom +% marzec 2020 + +Nowe słownictwo na tej lekcji: + +| strona | znaczenie | +|----|----| +| e | (wskazuje obiekt/dopełnienie) | +| ijo | rzecz | +| ilo | narzędzie, przyrząd, maszyna, urządzenie | +| lipu | książka, dokument, papier | +| lukin | oko, patrzeć, widzieć, szukać | +| olin | miłość, kochać, współczucie, sympatia | +| pali | robić, pracować, działać, praca | +| pana | dawać, wysyłać, emitować, nadawać | +| telo | woda, ciecz, nawadniać, czyścić | +| tomo | dom, pokój, budowla | + +Najprostsza budowa zdania z czasownikiem wygląda następująco: + +> [rzeczownik] li [czasownik] + +Przykładowo: + +> mije li pali. — Mężczyzna pracuje. + +Przymiotniki mogą zostać umieszczone zarówno po rzeczownikach, +jak i czasownikach. W tym drugim przypadku obejmują funkcję przysłówka. + +> jan wawa li pali pona. – Silna osoba pracuje dobrze. + +> %warning% +> Ponieważ przymiotniki i czasowniki używają tej samej struktury, +> mogą zaistnieć sytuacje, w których będą trudne do odróżnienia. +> Na przykład wyrażenie „mi moku” może oznaczać „jem” lub „jestem jedzeniem”. + +> %info% +> Czasowniki nie odmieniają się przez czas, dlatego zdanie „sina pali” +> może oznaczać „pracuję” bądź „pracowałem”. Istnieje sposób na określenie +> czasu, ale o tym na przyszłej lekcji. + +Dopełnienie zdania, czyli to, na czym wykonywana jest czynność, wymaga +dodania partykuły „e” i użycia następującej struktury: + +> [podmiot] li [czasownik] e [dopełnienie] + +> jan wawa li pali e tomo. — Silna osoba buduje/tworzy dom. + +Do dopełnienia również można doczepić przymiotnik. + +> jan pali li pana e moku pona. — Pracownik podaje dobre jedzenie. + +Oto przykładowe zdania: + +> jan pona mi li pona e ilo lukin. — Mój przyjaciel naprawia narzędzie +> do patrzenia (okulary, lornetka, mikroskop, itd.). + +> mi telo e moku. — Ja myję jedzenie. + +> mi olin e meli mi. — Kocham moją żonę. + +> %warning% +> +> Słowo „lukin” nie opisuje wyglądu, a samą czynność patrzenia, dlatego +> by prawić komuś komplementy na temat tego pierwszego, używa się +> +> > sina pona lukin. — Wyglądasz dobrze. („Jesteś dobry/-a wizualnie”.) +> + +## Ćwiczenia + +A teraz spróbuj przetłumaczyć podane zdania na polski: + +* jan lili li pana e telo lukin. +* ona li lukin e lipu. +* soweli ike li utala e meli. +* jan utala li moku e kili suli. +* soweli lili li moku e telo. +* mi telo e ijo suli. + +A następujące zdania na toki ponę: + +* Ona kocha wszystkich ludzi. +* Łazienka („pokój wody”) jest dobra. +* Wydaję dokumenty. +* Zły wojownik patrzy na twój dom. +* Moje narzędzia działają dobrze. + +[Odpowiedzi](pl_answers.html#p3) + +[Poprzednia strona](pl_2.html) [Strona początkowa](pl_index.html) [Następna strona](pl_4.html) diff --git a/pages/tokipona/pl_4.md b/pages/tokipona/pl_4.md new file mode 100644 index 0000000..873ba2f --- /dev/null +++ b/pages/tokipona/pl_4.md @@ -0,0 +1,131 @@ +% toki pona: strona 4 – o nie! więcej słownictwa +% /dev/urandom +% marzec 2020 + +Nowe słownictwo na tej lekcji: + +| słowo | znaczenie | +|----|----| +| jo | mieć, zawierać, trzymać, nieść | +| kala | ryba, zwierzę morskie | +| kasi | roślina, trawa, zioło, liść, kwiat | +| pipi | owad, robak, insekt | +| sitelen | obraz, symbol, napis, rysować | +| toki | mówić, mowa, język | +| waso | ptak, latające stworzenie | +| ma | ziemia, grunt, na dworze, terytorium | +| kiwen | twardy przedmiot, metal, kamień, ciało stałe | +| ko | proszek, glina, półlity | + +Na tej stronie w większości przedstawione będą powyższe słowa. + +> jan pali li telo e kasi. — Pracownik podlewa rośliny. + +> jan wawa li jo e kiwen suli. — Silna osoba niesie duże kamienie. + +> telo suli li jo e kala. — W morzu/oceanie („dużej wodzie”) są ryby. + +> mi sitelen e toki sina. — Zapisuję twoje przemówienie. + +> waso lili li moku e pipi. — Mały ptak je robaki. + +> ma tomo mi li suli. — Moje miasto („teren zabudowany”) jest duże. + +## Tematy rozmów + +> %warning% +> W społeczności toki pony nie ma zgody co do tego, która z tych metod +> jest bardziej poprawna. Wszystko, co następuje pod tym nagłówkiem, +> jest opinią autora. + +Istnieją dwa powszechnie używane sposoby wskazania tematu rozmowy +przy użyciu czasownika „toki”. + +Najprościej wskazać temat, używając go jako przymiotnika. +Taki sposób pokazano w „o kama sona e toki pona!”. + +> ona li toki meli. — Rozmawiają o kobietach. + +Niestety taka konstrukcja bywa niejasna, na przykład wtedy, gdy do wyrazu +„toki” rzeczywiście chcemy dołączyć przymiotnik. Czy „toki ike” oznacza +„źle mówić (o kimś)”, czy „mówić o złu”? + +W oficjalnej książce nie zawarto jasnego wyjaśnienia, ale wyrażenie "toki e ijo" +jest tłumaczone jako „komunikować coś”, a „toki wawa” — jako „zeznawać”, +a nie „mówić o mocy”. + +Rozszerzona wersja tego podejścia — powszechnie stosowana +wśród społeczności toki pona — polega na wykorzystaniu tematu jako dopełnienia: + +> sina toki e kala. — Rozmawiacie o rybach. + +Według niektórych takie użycie partykuły „e” jest uważane za niekonwencjonalne, +ale za to mniej ogólnikowe. Dla zachowania jasności wariant ten będzie +stosowany na przestrzeni całego kursu. + +W takich przypadkach Sonja Lang używa przyimka „lon”: +> mi toki lon ijo. — Rozmawiam o czymś. + +## Przykładowe zdania + +Oto przykłady zdań korzystających z interesujących wyrażeń: + +> jan pali li toki utala e tomo mi. — Pracownik krytykuje („agresywnie mówi”) +> mój dom. + +> ona li toki ike e jan pona mi. — Oni obrażają/obgadują moich przyjaciół. + +Do jednego zdania wstawić można kilka czasowników i dopełnień. Wystarczy +przed każdym z nich umieścić „li” albo „e”. + +> meli li toki e soweli, e waso. — Kobieta rozmawia o zwierzętach lądowych +> i ptakach. + +> jan pali li pona e ilo, li lukin e lipu. — Pracownik naprawia urządzenie, +> czytając (patrząc na) dokument. + +## Wyrażenia + +Słowo „toki” samo w sobie jest powitaniem: + +> toki! — Cześć! + +## Różnice dialektalne + +> %info% +> W tej części wyjaśniono, jak różne kursy toki pony różnią się +> sposobem wyrażania pewnych idei. + +Jeżeli podmiotem jest „mi” lub „sina”, a zatem nie zostaje użyta partykuła +„li”, można: + +* Powielić zdanie, jak sugeruje oficjalna książka toki pony („pu”): + +> mi pali. mi moku. — Pracuję i jem. + +* Dodać „li” przed drugim czasownikiem, jak zaleca seria filmików +„12 days of sona pi toki pona”: + +> mi pali, li moku. — Pracuję i jem. + +## Ćwiczenia + +Teraz spróbuj przetłumaczyć poniższe zdania na polski: + +* mi moku ala e soweli. +* jan pona sina li toki e ma, e telo. +* jan suli li lukin e ma tomo, li sitelen e ijo. +* ma li jo e kasi ike. +* pipi lili li suli, li pona. + +Oraz poniższe na toki ponę: + +* Twoje miasto nie ma pracowników. +* Mój mąż nie pracuje, a je i walczy. +* Moja ojczyzna („miejsce źródłowe”) jest duża. +* Twój obraz jest ładny. +* Mój przyjaciel ma rybę oraz owoc i robi dobre jedzenie. + +[Odpowiedzi](pl_answers.html#p4) + +[Poprzednia strona](pl_3.html) [Strona początkowa](pl_index.html) [Następna strona](pl_5.html) diff --git a/pages/tokipona/pl_5.md b/pages/tokipona/pl_5.md new file mode 100644 index 0000000..8b2a64f --- /dev/null +++ b/pages/tokipona/pl_5.md @@ -0,0 +1,100 @@ +% toki pona: strona 5 – to i owo +% /dev/urandom +% march 2020 + +Nowe słownictwo na tej lekcji: + +| słowo | znaczenie | +|----|----| +| ante | inny, różny, zmienić | +| awen | zachować, zostać, pielęgnować, chronić, kontynuować | +| en | i (łączy podmioty) | +| kalama | dźwięk, hałas, czytać na głos, wydawać dźwięk | +| lape | sen, spać, odpoczynek | +| mute | wiele, dużo, ilość | +| ni | to, tamto | +| pakala | niszczyć, psuć, pomyłka, (pospolite przekleństwo) | +| seli | ciepło, żar, reakcja chemiczna | + +Zanim poznamy nowe słownictwo i gramatykę, wypełnijmy niektóre luki. + +Słowo „en” pozwala na wcielenie kilku podmiotów w jedno zdanie. + +> mi en sina li moku. – Ja i ty jemy. + +Należy zauważyć, że słowo to nie może zostać użyte do łączenia +czasowników ani dopełnień. Istnieje na to inny sposób i został on +już wytłumaczony na [stronie 4](pl_4.html). + +Wyraz „mute” pozwala określić liczbę podmiotu i dopełnienia. + +> jan utala mute. – Wielu żołnierzy. + +> mi mute – my + +Oto przykładowe zdania: + +> jan lili mute li lape. – Dzieci śpią. + +> kiwen suli li pakala e tomo lipu. – Wielki kamień zniszczył bibliotekę +> („dom książek”). + +> mi pakala lili. – Popełniłem drobny błąd. + +> ilo sina li kalama mute ike. – Twój instrument wydaje wiele złych dźwięków. + +## Słowo „ni” + +Najprostszym użyciem słowa „ni” jest użycie go w znaczeniu „to” lub „tamto”: + +> kulupu ni li pona mute. – Ta społeczność jest bardzo dobra. + +Jednak to słowo jest znacznie potężniejsze. +Może być wykorzystane do tworzenia zdań złożonych. + +Na przykład można go użyć, by przytoczyć czyjąś wypowiedź: + +> jan lili li toki e ni: sina pona. – Dziecko powiedziało, że jesteś dobra. + +> ona li toki e ni: "toki! sina pona lukin." – On powiedział: „Cześć! +> Wyglądasz dobrze.” + +Używa się go również, by dokładniej opisać dany podmiot lub dopełnienie. + +> jan pali ni li pali e tomo mi: ona li jo e kiwen mute. – Pracownik, +który ma dużo kamieni, zbudował mój dom. („Ten pracownik zbudował mój dom: +ma dużo kamieni”.) + +## Różnice dialektalne + +> %info% +> W tej części wyjaśniono, jak różne kursy toki pony różnią się +> sposobem wyrażania pewnych idei. + +Nie ma żadnego konsensusu na temat tego, czy słowo „en” może zostać +użyte wśród wyrażeń korzystających z partykuły „pi” (dowiemy się +o niej na [stronie 9](9.html)). Ponadto, sama Sonja Lang przyznała, +że użycie wyrazu „en” w ten sposób nie jest „całkowicie niepoprawne", +ale nieeleganckie stylistycznie. + +## Ćwiczenia + +A teraz spróbuj przełumaczyć poniższe zdania na polski. + +* kulupu sina li ante mute. +* jan ike li pakala e ilo mi. +* mi pali e tomo ni. +* jan utala pona mute li awen e kulupu ni. +* kulupu suli li awen, li suli e ona. + +A poniższe na toki ponę. + +* Ciepłe jedzenie jest bardzo dobre. +* Śpiące dzieci nie hałasują. +* Pracownicy powiedzieli, że są silni i twardzi. +* Wyglądasz inaczej. +* Ten dom zachowuje ciepło. + +[Odpowiedzi](pl_answers.html#p5) + +[Poprzednia strona](pl_4.html) [Strona początkowa](pl_index.html) [Następna strona](pl_6.html) diff --git a/pages/tokipona/pl_6.md b/pages/tokipona/pl_6.md new file mode 100644 index 0000000..84d78ac --- /dev/null +++ b/pages/tokipona/pl_6.md @@ -0,0 +1,184 @@ +% toki pona: strona 6 – przyimki i miejsca +% /dev/urandom +% marzec 2020 + +Słownictwo na tej lekcji zostanie podzielone na dwie kategorie. Przyimki: + +| słowo | znaczenie | +|----|----| +| kepeken | używać, używając, przy pomocy | +| lon | w, przy, na, u, prawdziwy, istniejący, istnieć | +| sama | taki sam, podobny, rodzeństwo | +| tan | z, ponieważ, powód, przyczyna | +| tawa | do, ku, dla, ruch | + +I zwykłe słowa, (które w tym przypadku opisują miejsca): + +| słowo | znaczenie | +|----|----| +| sewi | u góry, niebo, boski, święty | +| noka | noga, stopa, dół, spód, pod | +| poka | biodro, bok, obok, w pobliżu, koło | +| monsi | tył, plecy, tyłek | +| sinpin | twarz, przód, ściana | + +Przyimki to słowa przymocowane do innych części zdania. Używa się ich +w celu określenia położenia lub czasu, (więcej na ten temat dowiesz +się później), lub doprecyzowania informacji na temat danej czynności. + +W toki ponie słowa „kepeken”, „lon”, „sama”, „tan” i „tawa” pełnią rolę +przyimków. Dodaje się je na końcu zdania, nie dokładając do tego żadnych +partykuł. + +W poniższych przykładach użyto te pięć słów zarówno jako przyimki, +jak i zwykłe słowa. + +> mi pona e tomo kepeken ilo mi. – Naprawiam dom, używając swoich narzędzi. + +> mi toki kepeken toki pona. – Mówię, posługując się toki poną. + +> sina kepeken e ilo sitelen. – Używasz narzędzia do malowania/rysowania +> (długopis, ołówek, pędzel). + +> mi lon tomo sina. – Jestem w twoim domu. + +> jan ike li kalama mute lon tomo lipu. – Zły człowiek dużo hałasuje +> w bibliotece. + +> ona li toki e ijo lon. – On/ona/oni/one mówią prawdę („mówią o istniejących +> rzeczach”). + +> mi en sina li sama. – Ja i ty jesteśmy podobni. + +> meli sama mi li pona. – Moja siostra jest dobra. + +> kiwen lili li sama lukin pipi. – Kamyczek wygląda jak robak. + +> mi lape tan ni: mi jo ala e wawa. – Śpię, ponieważ nie mam energii. + +> mi tawa tan tomo mi. – Wychodzę z domu. + +> ona li awen lon tomo lipu. – Zostali w bibliotece. + +> tomo tawa mi li pona. – Mój samochód („ruchomy dom”) jest dobry. + +> mi tawa tomo moku. – Idę do restauracji („dom jedzenia”). + +Za pomocą słowa „tawa” można również wyrazić perspektywę. + +> sina pona tawa mi. – Lubię cię. („Jesteś dobry/-a według mnie”.) + +> %warning% +> „tawa” może funkcjonować zarówno jako przymiotnik i przyimek, wskutek +czego może dojść do niejasności. Na przykład „tomo tawa mi” może znaczyć +„moje auto” albo „według mnie dom”. Znaczenie zależy tu od kontekstu. + +Oto przykłady słów związanych z miejscem: + +> waso mute li lon sewi. – Wiele ptaków jest na niebie. + +> mi awen lon tomo mi. – Zostaję w moim domu. + +> mi toki tawa jan sewi. – Mówię do boga/anioła/istoty boskiej/(dosłownie) osoby na/w niebie. + +> mi tawa kepeken noka mi. – Idę pieszo („używając moich nóg”). + +> kiwen lili li lon noka mi. – Pode mną jest mały kamyk. + +> mi tawa lon poka sina. – Idę obok ciebie („u twojego boku”). + +> jan poka li ike tawa mi. – Nie lubię swojego sąsiada. + +> poka mi li pakala. – Mam złamane biodro. + +> ona li lon monsi sina. – Oni stoją za tobą. + +> jan utala mute li lon sinpin. – Wojownicy stoją przede mną. + +> lipu suli li lon sinpin ni. – Ważny dokument wisi/jest na tej ścianie. + +> sinpin ona li pona lukin. – Jego twarz wygląda dobrze. + +## Wyrażenia + +W toki ponie można pożegnać się na dwojaki sposób. Jeżeli to ty wychodzisz, +użyjesz tego wyrażenia: + +> mi tawa! – Do widzenia! (dosłownie: „idę!”) + +Jeżeli wychodzi ktoś inny, pożegnasz go tak: + +> tawa pona! – Do widzenia! (dosłownie: „dobrej podróży!”) + +W rzeczywistości istnieje wiele słów, które zmieniają się we frazy, +gdy dodamy wyraz „pona”. + +> moku pona! – Smacznego! (dosłownie: „dobrego posiłku!”) + +> lape pona! – Dobranoc! (dosłownie: „dobrego snu!”) + +Istnieje również pewne wyrażenie, które może posłużyć jako uniwersalne +pozdrowienie. Do takich zaliczają się między innymi „dziękuję” czy +„pokój z tobą”: + +> pona tawa sina! (dosłownie: „dobro ku tobie!”) + +## Różnice dialektalne + +> %info% +> W tej części wyjaśniono, jak różne kursy toki pony różnią się +> sposobem wyrażania pewnych idei. + +* W oficjalnej książce słowo „lon” ma szersze znaczenie, w tym „z” i „po”. +Na przykład „Mówię w języku toki pona” tłumaczy się jako „mi toki lon toki pona”. +Jednakże takiego użycia tego słowa nie spotyka się zbyt często. + +* Według oficjalnej książki słowo „noka” może oznaczać zarówno „stopa” jak i +„poniżej”. Drugie znaczenie tego wyrazu jest stosunkowo nowe. W innych kursach +to samo znaczenie osiąga się przy użyciu słowa „anpa”, podczas gdy „noka” +oznacza tylko stopę lub nogę. Wyraz „anpa” omówimy na [stronie 7](pl_7.html). + +* Czasami słowa „kepeken” i „tawa” są używane zarówno jako przyimki (kolejno +„przy użyciu” i „w kierunku”) oraz czasowniki („używać”, „poruszać się”). +Oficjalna książka podaje przykład użycia wyrazu „kepeken” jako czasownik: + +> o kepeken ala ilo ike. – Nie używaj złych narzędzi. + +Ale w społeczności toki pony nadal dodaje się partykułę „e”, jako że „kepeken” +jest czasownikiem przechodnym, a nie przyimkiem. + +> mi kepeken e ilo. – Używam narzędzi. + +(Metody tej użyto również w kursie "o kama sona e toki pona!") + +Różnica polega na tym, że we wcześniejszym przykładzie dopełnienie („ilo ike”) +jest poprzedzone wyrażeniem „kepeken ala”. W późniejszym przykładzie po „kepeken” +bezpośrednio następuje słówko „e”, jak w przypadku każdego innego czasownika. + +W tym kursie stosować będziemy tej drugiej konwencji, jako że jest ona bardziej +precyzyjna i pozwala na użycie większej ilości technik gramatycznych (przykładowo +jaśniej można korzystać z przydawek następujących po wyrazie „kepeken”). +Jednakże w większości zdań obecność partykuły „e” lub jej brak nie powinien +powodować zamieszania. + +## Ćwiczenia + +A teraz spróbuj przetłumaczyć poniższe zdania na polski. + +* ona li toki tawa mama mije ona kepeken ilo toki. +* moku suwi li ike tawa mi. +* ma mama mi li utala e ma poka. +* meli sama sina li jan pona mi. +* pipi lili li lon sinpin sina. + +A następnie przetłumacz następujące zdania na toki ponę: + +* Zniszczyłeś mój samochód. +* Mężczyzna karmi dzieci („daje dzieciom jeść”). +* Nie podoba mi się ten czat („pokój rozmów”). +* Naprawiłem dom dzięki tobie. +* Oni czytają książki w bibliotece. + +[Odpowiedzi](pl_answers.html#p6) + +[Poprzednia strona](pl_5.html) [Strona początkowa](pl_index.html) [Następna strona](pl_7.html) diff --git a/pages/tokipona/pl_7.md b/pages/tokipona/pl_7.md new file mode 100644 index 0000000..6c95834 --- /dev/null +++ b/pages/tokipona/pl_7.md @@ -0,0 +1,188 @@ +% toki pona: strona 7 – zdania wykrzyknikowe, pytające, rozkazujące i imiona +% /dev/urandom +% marzec 2020 + +Nowe słownictwo na tej lekcji: + +| słowo | znaczenie | +|----|----| +| a | (ogólny wykrzyknik wyrażający emocję) | +| anu | lub, albo | +| mu | (dowolny dźwięk wydawany przez zwierzę)| +| o | (zwrot do kogoś lub wydanie polecenia) | +| seme | co? (do tworzenia pytań)| + +| słowo | znaczenie | +|----|----| +| kute | słuchać, słyszeć, ucho | +| nimi | słowo, wyraz, imię | +| lawa | głowa, kontrolować, rządzić, główny | +| anpa | nisko, skromny, zależny, podbić/pokonać, schylać się | +| insa | wnętrze, środek, zawartość, brzuch | + +## Uwagi na temat słownictwa + +Różne znaczenia słowa „anpa” wydają się wzajemnie wykluczać, ale w praktyce +znaczenie tego wyrazu zależy od tego, co następuje zaraz po nim. + +Słowo „anpa” jako czasownik przechodni z „e” oznacza „zwalczyć” albo „pokonać”: + +* jan wawa li anpa e jan utala ike. — Silny człowiek pokonał złego wojownika. + +Jeśli jednak wyraz „anpa” nie ma dopełnienia czy przyimka, jak „tawa”, +oznacza on „kłonić się”: + +* jan pali li anpa tawa jan lawa. — Pracownik ukłonił się szefowi. + +Słowo „anu” samo w sobie oznacza „lub”: + +> ona li pona mute anu ike mute. mi sona ala. — Jest (albo) bardzo dobry, albo bardzo zły. Nie wiem. + +## Zdania wykrzyknikowe i rozkazujące + +Słówko „a” służy jako uniwersalny wykrzyknik, używany do wyrażenia emocji +w zdaniu lub wzmocnienia go. Dodaje się go zazwyczaj na końcu zdania lub używa +jako samodzielne wyrażenie. + +> sina suwi a! — Jesteś taki słodki! + +Poza tym „a a a!” oznacza śmiech (Ha, ha, ha!). + +Wyraz „mu” oznacza jakikolwiek dźwięk wydawany przez zwierzę. + +Słowa „o” używa się, by zwrócić się do kogoś lub wydać mu polecenie. + +Jeżeli użyjemy je na początku zdania, reszta zdania zostanie zamieniona +w zdanie rozkazujące. + +> o kute e mi! — Wysłuchaj mnie! + +Natomiast na końcu frazy nominalnej słówko to pełni funkcję wołacza. + +> sina o! — Ej, ty! + +> jan pona o! — Przyjacielu! + +Oba sposoby można łączyć. + +> jan pali o, kepeken e ilo awen! — Pracowniku, używaj sprzętu ochronnego! + +## Pytania + +W toki ponie pytania można formułować na dwa sposoby. + +Pytania typu tak/nie buduje się zaczynając zdanie w zwykły sposób, ale +zastępując słowo, o które pytamy, konstrukcją „[słowo] ala [słowo]”. + +> sina pona ala pona? — Wszystko gra? + +W toki ponie nie ma słów na „tak” lub „nie”. Jeżeli chcemy odpowiedzieć +twierdząco, powtarzamy użyte słowo, a jeśli przecząco — dodajemy do niego „ala”. + +> pona. — Tak. + +> pona ala. — Nie. + +(Z tego, co rozumiem, struktura ta jest podobna tej w języku mandaryńskim). + +> ona li pali ala pali? — Czy oni pracują? + +> jan lili li moku ala moku? — Czy dzieci jedzą? + +Zamiast tego dodać można „anu seme” na końcu zdania. + +> sina pona anu seme? — Wszystko gra? + +Pytania otwarte mogą zostać sformułowane, zaczynając zdanie jak zawsze, +ale zastępując słowo, o które pytamy, wyrazem „seme”: + +> sina pali e seme? — Co robisz? / Nad czym pracujesz? + +> jen same li pakala e ona? — Kto to zepsuł? („Jaka osoba to zepsuła?”) + +> ijo ni li seme? — Co to jest? + +> sewi li laso tan seme? — Dlaczego niebo jest niebieskie? („Niebo jest niebieskie, +ponieważ co?") + +## Imiona (nieoficjalne słowa) + +Jak dotąd, wszystko tutaj nazywaliśmy posługując się rodzimymi wyrazami toki pony. +Ale to nie wystarcza, jeżeli na przykład chcesz zwrócić się do kogoś po imieniu. +Nazwy własne lub „nieoficjalne słowa”, bo tak w toki ponie się je nazywa, to imiona, +nazwy miast, państw, itd. Zostały one zaczerpnięte z narodowego języka, jakiego +używa się w danym miejscu, i dostosowane pod kątem fonologii toki pony. +W przeciwieństwie do oficjalnych słów tego języka, te pisze się dużą literą. + +Nieoficjalne słowa są zawsze traktowane jak przymiotniki. To oznacza, że muszą być +one doczepione do jakiegoś rzeczownika. + +> jan Mimi — Mimi (jako osoba) + +> ma Kanata — Kanada (jako państwo) + +> toki Posuka — język polski + +> ma tomo Napoli — Neapol (jako miasto) + +Nieoficjalnych słów można też użyć jako przymiotników: + +> jan Kanata — Kanadyjczyk + +Nazwy i imiona można przełożyć na toki ponę w różnoraki sposób. Dlatego jedno miasto +czy państwo może posiadać kilka nieoficjalnych nazw. (Istnieją jednak darmowe słowniki +skupiające nazwy państw, miast i języków). + +Ponadto użytkownicy toki pony mają wolną rękę w kwestii wyboru swojego +tokipońskiego imienia. Może być ono stokiponizowaną wersją własnego imienia +albo czymś zupełnie nowym. + +> %info% +> Imienia ludzi w toki ponie zaczynają się od „jan”. Członkowie społeczności +> toki pony często używają swojego tokipońskiego imienia nawet, gdy mówią +> innym języku. Słowo „jan” pozostaje mimo to. + +> %info% +> Na [stronie 7a] znajdują się informacje na temat tworzenia nieoficjalnych słów. + +> %warning% +> Choć nie jest to idealne rozwiązanie, to czasem dopuszczalne jest użycie rodzimego +> słowa bez dostosowywania go do zasad toki pony. +> Na przykład osoba do osoby o imieniu Robert można zwrócić się „jan Lope” +> albo „jan Robert”. + +# Przykłady + +> o toki ala a! — Zamknij się! („Nie mów!”) + +> sina pali ala pali e ni? — Ty to zrobiłeś? + +> mi jan San. mi lon ma Mewika. — Jestem John. Mieszkam w USA. + +> nimi sina li seme? — Jak się nazywasz? + +> jan lawa mi li ike mute. — (Mój szef / nasz przywódca) jest bardzo zły. + +> jan Kami o, toki! — Cześć, Kamil! + +## Ćwiczenia + +A teraz spróbuj zrozumieć poniższe zdania. + +> * jan Lisa o, moku ala e kili ni a! +> * kulupu Katowise li anpa e kulupu ale ante. +> * o toki insa ala e ni: jan pali li anpa tawa jan lawa. +> * sina pali e ni tan seme? +> * insa mi li pakala. o pona e mi a! + +I przetłumacz następujące na toki ponę. + +> * Myślę, że bogowie nie istnieją. +> * Nie hałasuj w bibliotece. +> * Mój szef powiedział, żebym nie spał w biurze. +> * Twój brat jest bardzo podobny do ciebie. +> * Nie wychodź na dwór / na pole. + +[Odpowiedzi](pl_answers.html#p7) + +[Poprzednia strona](pl_6.html) [Strona początkowa](pl_index.html) [Następna strona](pl_8.html) diff --git a/pages/tokipona/pl_7a.md b/pages/tokipona/pl_7a.md new file mode 100644 index 0000000..47d8483 --- /dev/null +++ b/pages/tokipona/pl_7a.md @@ -0,0 +1,87 @@ +% strona 7a – więcej na temat budowania nieoficjalnych słów +% /dev/urandom +% marzec 2020 + +By dowiedzieć się, jak tworzone są nieoficjalne słowa, najpierw musisz +nauczyć się zasad działania fonologii toki pony. Słowa w tym języku są konstruowane +według systemu \(C\)V\(N\). To oznacza, że każda sylaba składa się z opcjonalnej +dowolnej spółgłoski, samogłoski i opcjonalnej spółgłoski nosowej (czyli „n”). + +W dodatku sekwencje „ji”, „ti”, „wo” i „wu” są zabronione, przez co muszą +zostać zastąpione kolejno przez „i”, „si”, „o” i „u”. + +Oto spis wszystkich dozwolonych sylab: + +| a | e | i | o | u | an| en| in| on| un| +|:-:|:-:|:-:|:-:|:-:|:-:|:-:|:-:|:-:|:-:| +| a | e | i | o | u | an| en| in| on| un| +|ja |je | |jo |ju |jan|jen| |jon|jun| +|ka |ke |ki |ko |ku |kan|ken|kin|kon|kun| +|la |le |li |lo |lu |lan|len|lin|lon|lun| +|ma |me |mi |mo |mu |man|men|min|mon|mun| +|na |ne |ni |no |nu |nan|nen|nin|non|nun| +|pa |pe |pi |po |pu |pan|pen|pin|pon|pun| +|sa |se |si |so |su |san|sen|sin|son|sun| +|ta |te | |to |tu |tan|ten| |ton|tun| +|wa |we |wi | | |wan|wen|win| | | + +Istnieje jeszcze jedna zasada: zaraz po samołgłosce nie może nastąpić kolejna +samogłoska, a zaraz po głosce „n” nie może nastąpić „m” ani kolejne „n”. + +> %info% +> Zasada z „n” i „m” nie została wspomniana w oficjalnej książce, +> ale wszystkie wspomniane tam nazwy własne się jej trzymają, (np. Mjanma +> została zapożyczona jako „ma Mijama”, nie — „ma Mijanma”). + +Spółgłoski nieobecne w toki ponie muszą zostać zastąpione przez podobne +głoski. Na przykład Rzym („Roma”) zamienia się w „ma tomo Loma”, a Dżakarta +przekształcono w „ma tomo Sakata”. + +| spółgłoska | odpowiadająca głoska | +|:----:|:----| +| k | „k”, „g”, polskie „h”, francuskie „r” | +| l | „l”, polskie „r”, czasem angielskie „r” | +| m | „m” | +| n | „n”, „m” na końcu sylaby | +| p | „p”, „b”, „f”, czasem „w” | +| s | „s”, „z”, „dż”, „cz”, „sz”, „rz/ż”, „c”, „ks” | +| t | „t”, „d”, „dź” | +| w | „w”, „ł”, często angielskie „r” | + +Jeżeli w jakimś słowie występuje kilka spółgłosek pod rząd, najlepiej +zostawić tylko jedną. Ewentualnie można zrobić z nich osobne sylaby. + +Jeśli chcemy dodać spółgłoskę ze względu na sekwencję dwóch samogłosek, +najlepiej wybrać „w” lub „j”, ponieważ te najlepiej się kryją wśród innych głosek, +(np. Azja — „ma Asija” lub Erytrea — „ma Eliteja”). + +W razie, gdybyśmy zdecydowali się utworzyć dwie sylaby, by rozdzielić zbitkę +spółgłosek, albo powtarzamy samogłoskę występującą w poprzedniej sylabie, +albo wstawiamy „u”. (np. Islandia („Ísland„) — „ma Isilan”, a Szkocja — „ma Sukosi”). + +Przy tworzeniu nazw miast, najlepiej wzorować się na tym, jak mieszkańcy tego +miasta by wymówili tę nazwę. Na przykład kanadyjskie Toronto w oficjalnej książce +zostało zapisane jako „ma tomo Towano”, nie — „ma tomo Tolonto”. + +Nazwy państw mogą zostać zaczerpnięte z formy w dopełniaczu lub nazwy używanej +przez dany lud. Na przykład rodzima nazwa Japonii to „Nippon”, ale japończycy +i język japoński są kolejno określane jako „Nihonjin” i „Nihongo”. Na podstawie +dwóch ostatnich słów utworzono nieoficjalne słowo „Nijon”. Podobnie słowo +„Wensa” (Szwecja) pochodzi od wyrazu „svenska” („szwedzki”). + +Jeżeli nazwa kraju lub miasta jest często skracana, można utworzyć nieformalne słowo +w oparciu o ten skrót. Przykładowo Los Angeles („L.A.”) staje się „ma tomo Ele”, +a Wielka Brytania („U.K.”) — „ma Juke”. Ta sama zasada może zostać zastosowana +w innojęzycznych akronimach: Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich +(rosyjski skrót: „СССР”) zmienia się w „ma Sesesele”. + +Niektórzy stosują zasadę, że jeśli powstałe w ten sposób nieoficjalne słowo brzmi +tak samo, jak rodzime słowo toki pony, to nieoficjalne słowo powinno zostać +nieco zmodyfikowane. Na przykład imię „Mary” (skąd zresztą „meli” właśnie pochodzi) +zwykle zmienia się „jan Mewi”. W ten sposób można uniknąć nieporozumień. + +Istnieją jeszcze inne zasady, ale są różnie postrzegane przez różnych ludzi. +Inną listę zasad tokiponizacji można znaleźć w oficjalnej książce. Lista ta +jest krótsza, ale za to mniej szczegółowa. + +[Powrót do strony 7](pl_7.html) [Strona początkowa](pl_index.html) diff --git a/pages/tokipona/pl_8.md b/pages/tokipona/pl_8.md new file mode 100644 index 0000000..b89440e --- /dev/null +++ b/pages/tokipona/pl_8.md @@ -0,0 +1,87 @@ +% toki pona: strona 8 – język pełen barw +% /dev/urandom +% marzec 2020 + +Słownictwo na tej stronie: +| słowo | znaczenie | +|----|----| +| kule | kolor, kolorowy | +| jelo | żółty (i jego odcienie) | +| laso | niebieski, zielony (i jego odcienie) | +| pimeja | czarny, ciemny | +| walo | biały, jasny | +| nasa | osobliwy, dziwny, szalony, pijany | +| jaki | brudny, obleśny, toksyczny | +| moli | śmierć, umrzeć, umierający | +| unpa | związek seksualny (albo małżeński) | + +## Kolory + +W toki ponie jest pięć podstawowych wyrazów dotyczących kolorów. Są to: „loje” (czerwony), „jelo” (żółty), „laso” (niebieski/zielony), „pimeja” (czarny) i „walo” (biały). + +Słowa te można łączyć ze sobą i z wyrazami określającymi naturalne obiekty. Dzięki +temu otrzymamy bardziej dokładne odcienie barw: + +> laso sewi — niebieski („zieleń/błękit nieba”) + +> laso kasi — zielony („zieleń/błękit roślin”) + +> loje jelo — pomarańczowy („żółtawa czerwień”) + +> jelo pimeja — brązowy („ciemny żółcień”) + +> walo pimeja — szary („ciemna biel”) + +> loje walo — różowy („jasna czerwień”) + +## Przykładowe zdania + +> kili loje lili li pona tawa mi. — Lubię truskawki/maliny („małe, czerwone owoce”). + +> jan lili li pana e ko jaki tan monsi ona. — Dziecko zrobiło kupę. + +> jan Simu o, mije li moli. — On nie żyje, Jim. + +> tomo ni li jo e jaki mute. ni li ike tawa mi a! — W tym pokoju jest mnóstwo +> brudów. Nie podoba mi się! + +> mije mi li unpa ala e jan ante. — Mój mąż jest wierny. („nie uprawia seksu z innymi +> ludźmi”). + +## Stopniowanie + +Mimo że w toki ponie znajdziemy słowa jak „dobry” czy „zły”, nie ma czegoś takiego, +jak „lepszy” albo „gorszy”. + +Jeśli chcemy porównać dwie rzeczy, musimy użyć dwóch zdań: + +> mi wawa. sina wawa lili. — Jestem silniejszy od ciebie. (Ja jestem silny. Ty +> jesteś trochę silny.) + +Oczywiście stopień porównania można zwiększyć, regulując różnicę między +przymiotnikami. + +> mi wawa mute. sina wawa ala. — Jestem znacznie silniejszy od ciebie +> (Ja jestem bardzo silny. Ty jesteś słaby). + +## Ćwiczenia + +A teraz spróbuj odczytać znaczenie poniższych zdań. + +* kule loje li pona tawa mi. +* o pana e telo kili loje jelo tawa mi. +* kasi kule sina li pona lukin tawa mi. +* mi moku ala e telo nasa. +* o moli ala e ona a! + +I przetłumacz następujące na toki ponę: + +* Twój dom jest większy od mojego. +* Bardziej lubię niebieskie niebo, niż szare niebo. +* O fuj! To jedzenie jest okropne! +* Jestem w czerwonym domu. +* Pijak mnie nie słucha. + +[Odpowiedzi](pl_answers.html#p8) + +[Poprzednia strona](pl_7.html) [Strona początkowa](pl_index.html) [Następna strona](pl_9.html) diff --git a/pages/tokipona/pl_9.md b/pages/tokipona/pl_9.md new file mode 100644 index 0000000..02bb3f0 --- /dev/null +++ b/pages/tokipona/pl_9.md @@ -0,0 +1,147 @@ +% toki pona: strona 9 – kontekst i złożone przymiotniki +% /dev/urandom +% marzec 2020 + +Słownictwo na tej stronie: + +| słowo | znaczenie | +|----|----| +| pi | (przegrupowuje przymiotniki/przysłówki) | +| la | „jeśli/kiedy” (wprowadza kontekst) | +| luka | dłoń, ręka, ramię | +| linja | podłużny, giętki przedmiot, nić, sznur, włos | +| palisa | podłużny, twardy przedmiot, gałąź, kij | +| selo | zewnętrze, otulina, skóra, granica | +| len | tkanina, ubranie, pokrowiec | +| lete | zimny, surowy | +| musi | rozrywkowy, artystyczny, zabawa, gra | + +Czas przedstawić kolejne dwie partykuły języka toki pona: „pi” oraz „la”. + +## pi + +Słówko „pi” przegrupowywuje przymiotniki i przysłówki. Normalnie przydawki +dodawane są do wcześniejszej grupy wyrazów jedna po drugiej. Na przykład: + +> jan wawa — silna osoba + +> jan wawa ala — brak silnych osób + +Jeżeli chcesz powiedzić „słaba osoba”, musisz zaprzeczyć słowu „wawa”, nie — „jan”. +I tutaj wkracza „pi”. + +> jan pi wawa ala — słaba osoba („osoba o braku siły”) + +Tym samym zastosowaniem można posłużyć się w innych przypadkach: + +> jan wawa mute — wiele silnych ludzi + +> jan pi wawa mute — bardzo silna osoba + +Partykuła ta może być również zastosowana w utartych zestawieniach wyrazowych: + +> jan toki utala — walczący mówca + +> jan pi toki utala — krytyk + +> %info% +> Jeżeli wolisz używać składni „toki [przymiotnik]”, gdy chcesz określasz temat rozmowy +> (tak jak to pokazano na [stronie 4](pl_4.html)), „pi” przyda się w określaniu tematu +> rozmowy, który wymaga kilku słów, by go opisać. Przykładowo: +> +> > sina toki pi ma tomo mama sina. — Mówisz o swoim rodzinnym mieście. +> + +Włącznie ze zdaniami używającymi nieoficjalnych słów. + +> ma tomo Wasintan li ma tomo lawa pi ma Mewika. – Miasto Waszyngton jest stolicą +> („głównym miastem”) Stanów Zjednoczonych. + +## la + +Słówka „la” możemy użyć, aby zbudować zdania warunkowe oraz by wprowadzić kontekst. Oba te zabiegi przeprowadza się łącząc dwa zdania w jedno. + +> [zdanie A] la [zdanie B]. + +> W kontekście [zdania A], [zdanie B]. + +Najczęściej tłumaczy się to zdanie jako: + +> Kiedy [zdanie A], wtedy [zdanie B]. + +Na przykład: + +> moku ni li pona la mi pana e ona tawa sina. — Jeżeli to danie jest dobre, +> dam ci je. + +> ona li moli la ni li ike tawa jan ale. — Jeżeli umrze, będzie to negatywne +> dla każdego. + +Ale użycie „la” nie ogranicza się na tym. Partykuła ta może również zastąpić +konstrukcje typu „lon [wyrażenie]”, kiedy mowa o miejscu lub czasie (więcej +informacji na ten temat na [następnej stronie](pl_10.html)). + +> o kalama ala lon tomo lipu. — Nie hałasuj w bibliotece. + +> tomo lipu la o kalama ala. — W bibliotece bądź cicho. + +Za pomocą tego wyrazu można również określić perspektywę; podobnie działa +„tawa”: + +> ni li pona tawa mi. — To jest dobre według mnie. / Lubię to. + +> mi la ni li pona. — (Z mojego punktu widzenia / według mnie), to jest dobre. + +...albo łączyć kilka zdań: + +> tan ni la... — Dlatego... + +> ni la... — À propos... + +> %info% +> Partykuły „la” można użyć na wiele różnych sposobów, również takich, o których +> nie wspomniano w tym kursie. Toki pona wielce polega kontekście, dlatego +> najlepiej jest po prostu „formułować zdania tak, aby się dogadać”. + +## Różnice dialektalne + +> %info% +> W tej części wyjaśniono, jak różne kursy toki pony różnią się +> sposobem wyrażania pewnych idei. + +Oficjalna książka, kursy online i moje osobiste upodobania różnią się tym, +jak stosują interpunkcję w zdaniach z „la”. + +W oficjalnej książce przecinek jest umieszczany przed partykułą „la” tylko +w momencie, kiedy złączone są dwa zdania. W innych przypadkach przecinka nie ma. + +Seria filmików „12 days of sona pi toki pona” w ogóle nie używa znaków przestankowych +(tak samo jest w przypadku kursu „o kama sona e toki pona!”). + +Osobiście wolę używać przecinka po „la” z uwagi na estetykę, ale w tym kursie +interpunkcja jest pomijana. W każdym razie użycie znaków przestankowych +jest kwestią gustu. Jest tak za sprawą tego, że w miejscu, gdzie inne języki +użyłyby interpunkcji, w toki ponie taki sam zabieg można przeprowadzić korzystając +z partykuł lub rozbijając zdanie. + +## Ćwiczenia + +A teraz spróbuj zrozumieć poniższe zdania. + +* kulupu pi jan mute li ike tawa mi. +* tomo ni la mi toki kepeken toki pona, mi toki kepeken toki Inli. +* sina moku e soweli lete la ona li ike tawa sijelo sina. +* kalama musi ona li pona mute. +* sina kepeken ike e ilo la ona li pakala. + +I przetłumacz następujące na toki ponę. + +* Jeżeli na dworze jest ciemno, zostań w domu. +* Ona jest w barze („domu szalonej wody”). +* Głośna osoba („osoba o głośnych dźwiękach”) mówi dziwne rzeczy. +* Ta blondynka („kobieta o białych włosach”) jest atrakcyjna. +* Jeżeli nie będziesz rozmawiać z ludźmi, nie będziesz mieć przyjaciół. + +[Odpowiedzi](pl_answers.html#p9) + +[Poprzednia strona](pl_8.html) [Strona początkowa](pl_index.html) [Następna strona](pl_10.html) diff --git a/pages/tokipona/pl_answers.md b/pages/tokipona/pl_answers.md new file mode 100644 index 0000000..0441242 --- /dev/null +++ b/pages/tokipona/pl_answers.md @@ -0,0 +1,179 @@ +% toki pona — odpowiedzi +% /dev/urandom +% grudzień 2020 + +

strona 1

+ +> * Zwierzęta są ważne. +> * On jest mały. +> * Jestem wielki. +> * To jest pies. +> * Jesteś zły. + +

strona 2

+ +> * Moja żona jest dobra. +> * Twój mąż jest wysoki/ważny. +> * Mój tata jest silny. +> * Wszystkie zwierzęta są dobre. +> * Owoce to ważne jedzenie. + +> * meli mi li suwi. +> * jan utala ale li ike. +> * jan pona mi li jan pona sina. +> * jan lili mije sina li wawa. +> * kili lili li suwi. + +

strona 3

+ +> * Dziecko płacze („wydziela oczny płyn”). +> * On/ona/ono patrzy na dokument. +> * Złe zwierzę atakuje kobietę. +> * Wojownik je duży owoc (warzywo, grzyba). +> * Małe zwierzęta piją wodę. +> * Podlewam/czyszczę coś dużego. + +> * ona li olin e jan ale. +> * tomo telo li pona. +> * mi pana e lipu. +> * jan utala ike li lukin e tomo sina. +> * ilo mi li pali pona. + +

strona 4

+ +> * Nie jem zwierząt (tj. mięsa). +> * Twój przyjaciel mówi o ziemi i o wodzie. +> * Ważna osoba patrzy na miasto i zapisuje coś. +> * Ziemia ma chwasty („złe rośliny”). +> * Małe owady są ważne i dobre. + +> * ma tomo sina li jo ala e jan pali. +> * mije mi li pali ala, li moku, li utala. +> * ma mama mi li suli. +> * sitelen sina li pona lukin. +> * jan pona mi li jo e kala e kili li pali e moku pona. + +

strona 5

+ +> * Twoja społeczność bardzo się różni. +> * Zły człowiek popsuł moje narzędzia. +> * Zbudowałem ten dom. +> * Dobrzy wojownicy chronią tę społeczność. +> * Wielka społeczność jest odporna i rozwija się. + +> * moku seli li pona mute. +> * jan lili lape li kalama ala. +> * jan pali mute li toki e ni: ona li wawa, li kiwen. +> * sina ante lukin. +> * tomo ni li awen e seli. + +

strona 6

+ +> * Ona rozmawia ze swoim ojcem przez telefon. +> * Nie lubię słodkiego jedzenia. / Słodkie jedzenie mi szkodzi. +> * Moja ojczyzna walczy z sąsiednim krajem. +> * Twoja siostra jest moją przyjaciółką. +> * Na twojej twarzy jest mały robak. + +> * sina pakala e tomo tawa mi. +> * (jan) mije li pana e moku tawa jan lili. +> * tomo toki ni li ike tawa mi. +> * mi pona e tomo tan sina. +> * ona li lukin e lipu lon tomo lipu. + +

strona 7

+ +> * Nie jest tego owocu/warzywa/grzyba, Lisa! +> * Drużyna z Katowic pokonała wszystkie inne drużyny. +> * Nie myślcie, że pracownicy są niczym w stosunku do szefów. +> * Dlaczego to zrobiłaś? +> * Boli mnie brzuch. Pomóżcie mi! + +> * mi toki insa e ni: jan sewi li lon ala. +> * o kalama ala lon tomo lipu. +> * jan lawa mi li toki e ni: o lape ala lon tomo pali. +> * jan sama mije sina li sama mute lukin sina. +> * o tawa ala lon ma. + +

strona 8

+ +> * Lubię kolor czerwony. +> * Daj mi sok pomarańczowy (albo w kolorze pomarańczowym). +> * Podobają mi się twoje kwiaty. +> * Nie piję alkoholu. +> * Nie zabijaj ich! + +> * tomo sina li suli. tomo mi li lili. +> * sewi laso li pona mute tawa mi. sewi pimeja walo li pona lili tawa mi. +> * jaki a! moku ni li ike mute a! +> * mi lon tomo loje. +> * jan nasa li kute ala e mi. + +

strona 9

+ +> * Nie lubię społeczności, w których jest dużo ludzi. +> * W tym domu mówię w toki ponie i po angielsku. +> * Jeżeli zjesz surowe mięso, zaszkodzi ono twojemu ciału. +> * Jej muzyka ("bawiący dźwięk") jest bardzo dobra. +> * Jeżeli nieprawidłowo użyjesz narzędzi, zniszczą się. + +> * sewi li pimeja la o awen lon tomo. +> * ona li lon tomo pi telo nasa. +> * jan pi kalama suli li toki e ijo nasa. +> * meli ni pi linja walo li pona lukin. +> * sina toki ala tawa jan la sina jo ala e jan pona. + +

strona 10

+ +> * Otwórz drzwi. +> * Za chwilę do ciebie przyjdę. +> * Chcę pojechać do innych krajów. +> * Czy możesz przyjść do mojego domu? +> * Jeżeli idziesz do mojego domu, użyj ulicy Szerokiej. +> * Kiedy jesteś na wzgórzu, widzisz dużo rzeczy. + +> * sina sona ala sona pali e ona? / sina sona pali e ona anu seme? +> * ale li ken. +> * sina ken ala ken open e lupa? / sina ken open e lupa anu seme? +> * sina kute ala e jan sona la pali sina li ike. +> * tenpo suli la mi pali e ni. / mi pali e ni lon tenpo suli. +> * mi awen kama sona e toki pona. + +

strona 11

+ +> * Chcę kupić te trzy duże zwierzęta. +> * Wczoraj byłam w szkole / na uniwersytecie ("dom wiedzy"). +> * Miesiąc temu było zimno. +> * Ciebie lubię najbardziej. +> * Deszcz utrzymywał się przez 40 dni. + +> * mi lon tomo nanpa mute luka tu pi nasin Lipowa. +> * ilo pi sitelen tawa li toki e ni: tenpo suno kama la suno li lon. +> * tenpo pimeja ni la lete li lon. +> * (tenpo mun / tenpo sike mun) nanpa luka li (pona / suwi). +> * sina jo e ilo mute pi kalama musi a! + +

strona 12

+ +> * Jeśli chcesz nauczyć się języka toki pona, oficjalna książka jest najlepszym na to sposobem. +> * Dziś czuję się dobrze. +> * Czy chcesz zjeść pizzę? +> * Moje łóżko („powierzchnia do spania”) jest zepsute. Nie mogę przez to spać. +> * Maryla Rodowicz zaśpiewała: „porzuć płonne swe nadzieje”. +> * Istnieją trzy stany skupienia. Są to: stan stały, ciekły i gazowy. +> * Ale księżniczka jest w innym zamku. + +> * mi lukin e akesi seli laso suli a! +> * toki! sina pilin seme? +> * jan alasa li pana e moku soweli mute e kili mute tawa mi mute. +> * mi lukin e lipu. tenpo lili la ona li pini. +> * mi ken toki pi pona mute kepeken toki pona. + +

strona

+> Ta część dokumentu korzysta z pisma sitelen pona. Rozumiesz je? +> +> zasób słownictwa toki pony jest maciupki. Dzięki temu możliwe jest stworzenie +> pisma, w którym jeden symbol odpowiada jednemu wyrazowi, a każde z tym symboli +> obrazuje dane znaczenie. + +[Powrót do strony początkowej](pl_index.html) diff --git a/pages/tokipona/pl_dictionary.md b/pages/tokipona/pl_dictionary.md new file mode 100644 index 0000000..b523bf4 --- /dev/null +++ b/pages/tokipona/pl_dictionary.md @@ -0,0 +1,576 @@ +% toki pona — słownik +% /dev/urandom +% lipiec 2020 + +Oto lista wszystkich oficjalnych słów toki pony opisanych na stronach 1-12 +w kolejności alfabetycznej. Każdy wyraz może mieć różne znaczenia w zależności +od tego, jakiej części mowy rolę pełni. + +Definicja „przymiotnika” również pasuje do przysłówków, ponieważ jedyna różnica +między tymi częściami jest taka, że te pierwsze doczepia się do rzeczowników, +a te drugie — do czasowników. + +Rzeczowniki w toki ponie mogą zostać użyte jako przymiotniki. Grają one wtedy tę +samą rolę, co rzeczowniki w dopełniaczu w polszczyźnie. Przykładowo, „poki telo” może znaczyć „wiadro wody” albo „wanna”, (w tym przykładzie „wody” i „telo” mają tę samą +funkcję). + +> %note% +> To nie jest kopia słownika umieszczonego w oficjalnej książce ani w żadnym innym +> kursie. Niektóre słowa mogą mieć jeszcze inne funkcje, niż te opisane poniżej. +> Lista ta wymienia również niekonwencjonalne sposoby użycia niektórych słów, +> a niektóre z nich są przydatne tylko wtedy, gdy użyje się je z innymi słowami. +> +> Nie krępuj się wymyślać swoje własne wyrażenia i znaczenia słów, które mogą pasować +> w danym kontekście. Najważniejszą zasadą tego języka jest bycie zrozumianym. + +--- + +#### a +* partykuła: (wykrzyknik wyrażający emocję, wzacniający wypowiedź lub potwierdzający ją) + +#### akesi +* rzeczownik: „niesłodkie” zwierzę, jaszczurka + +#### ala +* rzeczownik: nic +* przymiotnik: nie, wcale, pusty +* liczebnik: zero + +#### alasa +* czasownik: polować, zbierać +* czasownik (niekonw.): szukać + +#### ale/ali +* rzeczownik: wszystko, wszechświat +* przymiotnik: każdy, cały, liczny +* liczebnik: wszystko/nieskończoność (system prosty), 100 (system złożony) + +#### anpa +* rzeczownik (stare/nieksiążkowe): spód, dolna część +* przymiotnik: kłaniający się, dolny, mało znaczący, pokorny, podległy +* czasownik nieprzechodni: kłonić się +* czasownik przechodni: podbić, pokonać + +#### ante +* rzeczownik: różnica, zmiana, (niekonw.) wersja +* przymiotnik: inny, odmienny, zmieniony +* czasownik: zmienić + +#### anu +* partykuła: lub + +#### awen +* rzeczownik (niekonw.): stabilność, bezpieczeństwo, oczekiwanie +* przymiotnik: przechowywany, bezpieczny, trwały, czekający, pozostający +* czasownik: zachowywać, zostać, znosić, chronić +* czasownik posiłkowy: ciągle (coś) robić + +#### e +* partykuła: (określa dopełnienie) + +#### en +* partykuła: i (łączy podmioty) + +#### esun +* rzeczownik: handel, transakcja, wymiana +* przymiotnik: handlowy, wymienny, komercyjny +* czasownik: handlować, wymieniać się + +#### ijo +* rzeczownik: rzecz, przedmiot, materia +* przymiotnik: materialny, fizyczny + +#### ike +* rzeczownik: zło +* przymiotnik: zły, skomplikowany, zbędny +* czasownik (niekonw.): pogorszyć + +#### ilo +* rzeczownik: narzędzie, maszyna, urządzenie +* przymiotnik: użyteczny, (niekonw.) elektroniczny, metaliczny + +#### insa +* rzeczownik: wnętrzności, zawartość, środek, brzuch +* przymiotnik: środkowy, wewnątrz, pomiędzy + +#### jaki +* rzeczownik: brud, odpad +* przymiotnik: brudny, obrzydliwy, toksyczny, nieczysty, niehigieniczny +* czasownik: ubrudzić + +#### jan +* rzeczownik: osoba, człowiek, ludzie, ludzkość, ktoś +* przymiotnik: ludzki, osobisty + +#### jelo +* rzeczownik/przymiotnik: żółty (i jego odcienie) +* czasownik: zażółcić, pokolorować na żółto + +#### jo +* rzeczownik: (niekonw.) własność, właściwość +* czasownik: mieć, nieść, zawierać, trzymać + +#### kala +* rzeczownik: ryba, morskie zwierzę + +#### kalama +* rzeczownik: dźwięk, hałas +* przymiotnik: głośny, hałaśliwy, wydający dźwięk +* czasownik: wydawać dźwięk, recytować, grać (na instrumencie) + +#### kama +* rzeczownik: wydarzenie, przybycie +* przymiotnik: nadchodzący, przyszły, wezwany +* czasownik posiłkowy: stać się, być w trakcie (czegoś), zdołać, uporać się +(z czymś) + +#### kasi +* rzeczownik: roślina, trawa, zioła, liść + +#### ken +* rzeczownik: umiejętność, możliwość, (niekonw.) prawo, wolność +* przymiotnik (niekonw.): możliwy, zdolny +* czasownik posiłkowy: móc (coś zrobić) + +#### kepeken +* rzeczownik: użycie, (niekonw.) praktyka +* czasownik przechodni: użyć (czegoś) +* przyimek: używając, przy pomocy + +#### kili +* rzeczownik: owoc, warzywo, grzyb + +#### kiwen +* rzeczownik: twardy przedmiot, metal, kamień, ciało stałe +* przymiotnik: twardy, metalowy, lity + +#### ko +* rzeczownik: proszek, glina, pasta, substancja półstała + +#### kon +* rzeczownik: powietrze, esencja, dusza, (niekonw.) gaz +* przymiotnik: niewidzialny, eteryczny, (niekonw.) gazowy + +#### kule +* rzeczownik: kolor, (rzadko) płeć/gender +* przymiotnik: kolorowy, malowany +* czasownik: kolorować + +#### kulupu +* rzeczownik: grupa, społeczność, stowarzyszenie, firma, naród, plemię +* przymiotnik: wspólny, społeczny + +#### kute +* rzeczownik: ucho, słuch +* przymiotnik: brzmiący jak (coś) +* czasownik: słyszeć, słuchać, słuchać się (kogoś) + +#### la +* partykuła: „jeśli/gdy” (wprowadza kontekst) + +#### lape +* rzeczownik: sen, odpoczynek +* przymiotnik: śpiący, odpoczywający +* czasownik: spać, odpoczywać + +#### laso +* rzeczownik/przymiotnik: niebieski, zielony (i ich odcienie) +* czasownik: zbłękitnić, zazielenić, pokolorować na niebiesko/zielono + +#### lawa +* rzeczownik: głowa, umysł +* przymiotnik: główny, pierwszy, kontrolujący, rządzący +* czasownik: głowa, kontrolować, kierować, prowadzić, posiadać, rządzić + +#### len +* rzeczownik: ubranie, tkanina, warstwa prywatności +* przymiotnik: ubrany, materiałowy +* czasownik: ubrać, zapewnić warstwę prywatności + +#### lete +* rzeczownik: zimno, mróz +* przymiotnik: zimny, chłodny, surowy, nieugotowany +* czasownik: ochłodzić + +#### li +* partykuła: (między podmiotem a czas./przym.) + +#### lili +* rzeczownik: niewielkość +* przymiotnik: mały, trochę, młody +* czasownik: pomniejszyć + +#### linja +* rzeczownik: długi, giętki przedmiot; nić; lina; włos(y) + +#### lipu +* rzeczownik: płaski przedmiot, książka, dokument, papier, strona, zapis, strona internetowa +* przymiotnik: płaski, używany do zapisu + +#### loje +* rzeczownik/przymiotnik: czerwony (i jego odcienie) +* czasownik: zaczerwienić, pokolorować na czerwono + +#### lon +* rzeczownik: prawda, życie, egzystencja +* przymiotnik: prawdziwy, realny, obecny, istniejący +* czasownik nieprzechodni: być prawdziwym, istnieć +* przyimek: w, na, przy + +#### luka +* rzeczownik: dłoń, ręka, ramię +* liczebnik: 5 (system złożony) + +#### lukin +* rzeczownik: oko, wzrok +* przymiotnik: wyglądający, wzrokowy, wizualny +* czasownik: patrzeć, widzieć, czytać +* czasownik posiłkowy: zamierzać + +#### lupa +* rzeczownik: dziura, drzwi, otwór, okno + +#### ma +* rzeczownik: ziemia, dwór/pole (świat zewnętrzny), terytorium, państwo + +#### mama +* rzeczownik: rodzic, przodek, twórca, pochodzenie, opiekun +* czasownik: tworzyć, wychowywać, opiekować się + +#### mani +* rzeczownik: pieniądz; duże, udomowione zwierzę +* przymiotnik: (niekonw.) zamożny + +#### meli +* rzeczownik: kobieta, żona +* przymiotnik: kobiecy + +#### mi +* rzeczownik: ja, my +* przymiotnik: mój, nasz + +#### mije +* rzeczownik: mężczyzna, mąż +* przymiotnik: męski + +#### moku +* rzeczownik: jedzenie +* przymiotnik: jadalny, żywnościowy +* czasownik: jeść, pić, połknąć + +#### moli +* rzeczownik: śmierć +* przymiotnik: martwy, umierający +* czasownik: zabić + +#### monsi +* rzeczownik: tył, plecy, tyłek +* przymiotnik: tylny + +#### mu +* (dowolny odgłos zwierzęcy) + +#### mun +* rzeczownik: księżyc, gwiazda, obiekt na nocnym niebie +* przymiotnik: księżycowy, gwiezdny + +#### musi +* rzeczownik: gra, sztuka +* przymiotnik: rozrywkowy, artystyczny, zabawny +* czasownik: zabawiać, bawić się, grać + +#### mute +* rzeczownik: ilość +* przymiotnik: wiele, więcej +* liczebnik: 3 lub więcej (system prosty), 20 (system złożony) + +#### nanpa +* rzeczownik: liczba +* przymiotnik: -ty (oznacza liczebnik porządkowy), matematyczny, liczbowy, + (niekonw.) cyfrowy + +#### nasa +* przymiotnik: dziwny, niecodzienny, szalony, pijany + +#### nasin +* rzeczownik: ścieżka, droga, ulica, zwyczaj, zasada +* przymiotnik: uliczny, drogowy, zwyczajowy +* czasownik: (niekonw.) prowadzić, wskazać drogę + +#### nena +* rzeczownik: pagórek, góra, przycisk, guzik, nos +* przymiotnik: pagórkowaty, górzysty, nierówny, wyboisty + +#### ni +* rzeczownik/przymiotnik: to, tamto + +#### nimi +* rzeczownik: słowo, imię + +#### noka +* rzeczownik: stopa, noga, dół, dolna część, spód + +#### o +* partykuła: (zwrot do kogoś, polecenie) + +#### olin +* rzeczownik: miłość, współczucie, sympatia, szacunek +* przymiotnik: kochany, ulubiony, szanowany +* czasownik: kochać, szanować + +#### ona +* rzeczownik: on, ona, ono, oni +* przymiotnik: jego, jej, ich + +#### open +* rzeczownik: start, początek +* przymiotnik: początkowy +* czasownik: rozpocząć, otwierać, włączać +* czasownik posiłkowy: zacząć + +#### pakala +* rzeczownik: uszczerbek, pomyłka, błąd +* przymiotnik: zniszczony, błędny +* czasownik: niszczyć, popełnić błąd +* partykuła: (uniwersalne przekleństwo) + +#### pali +* rzeczownik: praca +* przymiotnik: pracujący +* czasownik: pracować, tworzyć, robić + +#### palisa +* rzeczownik: długi, twardy przedmiot; gałąź, patyk, (niekonw.) długość +* przymiotnik: długi + +#### pan +* rzeczownik: chleb, ziarno, kukurydza, ryż, pizza + +#### pana +* przymiotnik: (niekonw.) dany, wysłany, wypuszczony +* czasownik: dać, wysłać, nadawać, wypuszczać +#### pi +* partykuła: "o" (przegrupowuje dwie lub więcej przydawek) + +#### pilin +* rzeczownik: serce, uczucie, dotyk, zmysł +* przymiotnik: uczucie, dotykowy +* czasownik: dotknąć, myśleć, czuć + +#### pimeja +* rzeczownik: czarny (i jego odcienie) +* przymiotnik: czarny, ciemny +* czasownik: poczernić, ściemnić, rzucać cień + +#### pini +* rzeczownik: koniec, meta +* przymiotnik: ostatni, ukończony, przeszły (z „tenpo”) +* czasownik: kończyć, zamykać +* czasownik posiłkowy: przestać + +#### pipi +* rzeczownik: owad, robak + +#### poka +* rzeczownik: biodro, bok, okolica +* przymiotnik: okoliczny, pobliski, u boku + +#### poki +* rzeczownik: pudło, zbiornik, miska, filiżanka, szuflada +* czasownik (niekow.): włożyć do pudełka + +#### pona +* rzeczownik: dobro, prostota +* przymiotnik: dobry, prosty, łatwy, przyjazny, pokojowy +* czasownik: ulepszać, naprawiać + +#### pu +* rzeczownik: oficjalna książka toki pony +* przymiotnik: opisany w oficjalnej książce toki pony +* czasownik: obcujący z oficjalną książką toki pony + +> %note% +> W oficjalnym słowniku wyraz „pu” został przetłumaczony jako „oddziałujący na oficjalną +> książkę toki pony”. Wśród społeczności użycie tego słowa jako rzeczownika jest +> powszechne, choć nieoficjalne. + +#### sama +* rzeczownik: podobieństwo, rodzeństwo +* przymiotnik: podobny, taki sam +* przyimek: jak, jako + +#### seli +* rzeczownik: gorąco, ciepło, reakcja chemiczna, źródło ciepła +* przymiotnik: ciepły, gorący +* czasownik: grzać, ocieplać + +#### selo +* rzeczownik: zewnętrzna warstwa, skorupa, skóra, granica +* przymiotnik: zewnętrzny + +#### seme +* partykuła: co? który? (używane w pytaniach) + +#### sewi +* rzeczownik: wysokie miejsce, góra (jako kierunek/miejsce), szczyt, niebo, bóg +* przymiotnik: wysoki, wyższy, boski, święty + +#### sijelo +* rzeczownik: ciało, stan fizyczny, tułów +* przymiotnik: fizyczny, cielesny + +#### sike +* rzeczownik: koło, piłka, cykl, rok (z „tenpo”) +* przymiotnik: okrągły, obły, sferyczny, jednoroczny +* czasownik: okrążyć + +#### sin +* rzeczownik: nowość, dodatek, (niekonw.) aktualizacja, przyprawa +* przymiotnik: nowy, dodatkowy, świeży, dodatkowy +* czasownik: dodać, zaktualizować + +#### sina +* rzeczownik: ty +* przymiotnik: twój + +#### sinpin +* rzeczownik: twarz, przednia część, przód, ściana +* przymiotnik: przedni, związany z twarzą + +#### sitelen +* rzeczownik: symbol, obraz, pismo +* przymiotnik: symboliczny, zapisany, piśmienny +* czasownik: pisać, rysować + +#### sona +* rzeczownik: wiedza, informacja +* przymiotnik: znany +* czasownik: znać +* czasownik posiłkowy: umieć + +#### soweli +* rzeczownik: ssak lądowy, zwierze + +#### suli +* rzeczownik: rozmiar, wielkość +* przymiotnik: duży, ciężki, wysoki, wielki, ważny, dorosły +* czasownik: rosnąć + +#### suno +* rzeczownik: słońce, światło, jasność, źródło światła +* przymiotnik: słoneczny, jasny +* czasownik: świecić, błyszczeć + +#### supa +* rzeczownik: powierzchnia pozioma + +#### suwi +* rzeczownik: (niekonw.) słodycze, perfumy +* przymiotnik: słodki, pachnący, uroczy + +#### tan +* rzeczownik: powód, przyczyna, pochodzenie +* przymiotnik: źródłowy +* czasownik przechodni: (niekonw.) sprawić +* przyimek: z, z powodu + +#### taso +* partykuła: (na początku zdania) ale, jednakże +* przymiotnik: tylko + +#### tawa +* rzeczownik: ruch +* przymiotnik: ruchomy +* czasownik: ruszać się, przemieszczać się +* przyimek: do, dla, z punktu widzenia (czegoś) + +#### telo +* rzeczownik/adjective: woda, płyn, ciecz +* przymiotnik: mokry, płynny, ciekły +* czasownik: podlewać, czyścić + +#### tenpo +* rzeczownik: czas, chwila, okazja +* przymiotnik: chwilowy, doczesny + +#### toki +* rzeczownik: mowa, rozmowa, język +* przymiotnik: słowny, rozmowny +* czasownik: mówić, rozmawiać, posługiwać się językiem, myśleć + +#### tomo +* rzeczownik: dom, budynek, budowla, przestrzeń wewnętrzna, pokój +* przymiotnik: wewnętrzny, domowy + +#### tu +* liczebnik: 2 +* rzeczownik: podział +* przymiotnik: podzielony +* czasownik: dzielić + +> %warning% +> Użycie słowa „tu” na końcu frazy nominalnej generalnie kojarzy się z liczbą +> 2\. Znaczenie „podzielony” zazwyczaj określa się, używając partykuły „li”: +> +> kulupu tu — dwie społeczności +> +> kulupu li tu. — Społeczność jest podzielona. + +#### unpa +* rzeczownik: seks +* przymiotnik: seksualny +* czasownik: uprawiać seks (z) + +#### uta +* rzeczownik: usta, wargi +* przymiotnik: ustny + +#### utala +* rzeczownik: walka, bitwa, wyzwanie, wojna +* przymiotnik: agresywny, wojenny +* czasownik: walczyć, wojować, pojedynkować się, wyzwać (do walki) + +#### walo +* rzeczownik: biały (i jego odcienie) +* przymiotnik: biały, jasny +* czasownik: pobielić, pokolorować na biało + +#### wan +* liczebnik: 1 +* rzeczownik: część, cząstka +* przymiotnik: zjednoczony, poślubiony +* czasownik: łączyć się, żenić się, wychodzić za mąż + +> %warning% +> Użycie słowa „wan” na końcu frazy nominalnej generalnie kojarzy się z liczbą +> 1\. Znaczenie „zjednoczony” zazwyczaj określa się, używając partykuły „li”: +> +> kulupu wan – jedna społeczność +> +> kulupu li wan. – Społeczność jest zjednoczona. +> +> kulupu mute wan – 21 społeczności (złożony system liczb) +> +> kulupu mute li wan – Wiele (albo 20) społeczności jest zjednoczonych. + +#### waso +* rzeczownik: ptak, latające zwierzę + +#### wawa +* rzeczownik: siła, moc, energia +* przymiotnik: silny, mocny, potężny, energetyczny + +#### weka +* rzeczownik: brak, oddalenie +* przymiotnik: nieobecny, daleki, odległy +* czasownik: usunąć, odsunąć, pozbyć się + +#### wile +* rzeczownik: chęć, potrzeba, pragnienie +* przymiotnik: chciany, potrzebny, wymagany +* czasownik: chcieć (coś mieć) +* czasownik posiłkowy: chieć (coś zrobić) + +--- + +[Strona początkowa](pl_index.html) diff --git a/pages/tokipona/pl_index.md b/pages/tokipona/pl_index.md new file mode 100644 index 0000000..272978d --- /dev/null +++ b/pages/tokipona/pl_index.md @@ -0,0 +1,106 @@ +% lipu sona pona (kurs toki pony) +% /dev/urandom +% marzec 2020 + +Ta seria jest swego rodzaju nieoficjalnym kursem edukacyjnym na temat języka toki pona — +języka sztucznego stworzonego w roku 2001, a następnie korygowanego na przestrzeni +wielu lat przez Sonję Lang. + +Język ten zbudowany jest wokół idei minimalistycznego projektu i upraszczaniu myśli +poprzez rozbicie skomplikowanych koncepcji na ich podstawowe elementy. +Toki pona używa 120 „oficjalnych słów” (i parę dodatkowych, wykorzystywanych czasem +przez społeczność), ma niezwykle prostą gramatykę i korzysta z zaledwie kilkunastu, +ciężkich do pomylenia, głosek. + +W rezultacie język ten uważany jest za niesamowicie prosty do przyswojenia. Niektórzy +uważają, że można nauczyć się go czytać w ciągu kilku dni, a w ciągu kilku tygodni — +stać się biegłym jego użytkownikiem. + +Jednak tak prosty język ma swoje ograniczenia. Wiele słów ma wiele różnych znaczeń, +a niektórych zwrotów i zdań nie można zrozumieć, nie znając kontekstu. By wyrazić +niektóre koncepje, trzeba skonstruować nowe frazy lub wyrazić je innymi słowy, +(co jest — jak wspomniano wcześniej — częścią założenia tego języka). + +À propos kontekstu — toki pona w dużej mierze polega właśnie na nim. +Różne osoby mogą opisywać te same podstawowe rzeczy w zupełnie odmienny sposób. +Jest to częścią idei ów języka. Nawet niektóre zasady gramatyki bywają interpretowane +na różny sposób przez różne osoby — czy to ze względu na ich mowę ojczystą, czy może +na preferencje dotyczące dokładniejszej komunikacji swoich myśli. + +Ponadto, toki pona została zaprojektowana tak, by być łatwa w użytkowaniu, bez względu +na czyjś ojczysty język. Głoski oraz struktura sylab toki pony są dobrane tak, +by mogły być łatwe w wymowie dla użytkowników różnych języków. + +# Informacje o tym kursie + +Istnieje już wiele źródeł, dzięki których można nauczyć się toki pony. Najważniejszą, +i — według mnie — najlepszą, jest opublikowana przez Sonję Lang w 2014 roku +[oficjalna książka toki pony](https://tokipona.org/) (zwana również „pu”). +Nie jest za darmo, ale jest dobrze napisana i obfituje w szereg tekstów +do przeczytania, i — co najważniejsze — dobrze radzi sobie z objaśnianiem języka. + +Warta uwagi jest również seria filmików [„12 days of sona pi toki pona”](https://www.youtube.com/watch?v=4L-dvvng4Zc) +(12 dni nauki toki pony) Mitcha Halleya („jan Misali”) na YouTubie. Obejmuje ona cały język w +dwunastu krótkich filmach, z których każdy zawiera 10 słów z oficjalnego słownika +(psst: inspirowałem się nią, tworząc swoją stronę). + +Jednym ze starszych i bardziej wpływowych, (ale obecnie niedostępnych) +zasobów internetowych był również internetowy kurs „o kama sona e toki pona”, +(co oznacza „naucz się toki pony!”) Bryanta Knighta ("jan Pije"). +Przed przejściem twórcy na emeryturę była to jedna z najwcześniejszych stron +toki pony dostępnych online. W związku z tym miała pewne różnice w sposobie użycia +pewnych wyrazów. Wcześniejsze wersje kursu budziły również pewne kontrowersje +związane z włączeniem do nich treści kilku dość fanatycznych stwierdzeń i tekstów. + +Celem mojego kursu jest, po pierwsze, zaprezentowanie pełnowartościowego źródła informacji +dotyczącego języka toki pona, a po drugie, opisanie go tak, jak jest dzisiaj używany +wśród swojej społeczności. Na niektórych stronach znajdziecie sekcję +"Różnice dialektalne", która będzie wspominać, czym różnią się od siebie informacje +przedstawione w kursie i jak toki pona są wykorzystywane w społeczności. + +Strona zerowa przedstawi podstawowe informacje na temat ortografii i wymowy języka. +Każda następna strona wprowadzi dziesięć nowych słów spośród wszystkich 120 dostępnych +w słowniku toki pony. + +## Spis treści + +### Kurs + +* [strona 0 – ortografia i wymowa](pl_0.html) + +* [strona 1 – podstawowe zdania](pl_1.html) + +* [strona 2 – przymiotniki](pl_2.html) + +* [strona 3 – czasowniki i dopełnienie](pl_3.html) + +* [strona 4 – o nie! więcej słownictwa](pl_4.html) + +* [strona 5 – to i owo](pl_5.html) + +* [strona 6 – przyimki oraz położenie](pl_6.html) + +* [strona 7 – zdania wykrzyknikowe, pytające, rozkazujące i imiona](pl_7.html) + +* * [strona 7a – więcej na temat budowania nieoficjalnych słów](pl_7a.html) + +* [strona 8 – język pełen barw](pl_8.html) + +* [strona 9 – kontekst i złożone przymiotniki](pl_9.html) + +* [strona 10 – czasowniki posiłkowe, czas i miejsce](pl_10.html) + +* [strona 11 – liczebniki](pl_11.html) + +* [strona 12 – to już jest koniec](pl_12.html) + +### Dodatki + +* [dodatek: strona 1 – słowa stare i nowe](pl_x1.html) + +* [dodatek: strona 2 – other writing systems](pl_x2.html) +* * [sitelen pona](pl_sitelen_pona.html) + +* [słownik](pl_dictionary.html) + +* [autorzy i słowa uznania](pl_credits.html) diff --git a/pages/tokipona/pl_sitelen_pona.md b/pages/tokipona/pl_sitelen_pona.md new file mode 100644 index 0000000..4ee3673 --- /dev/null +++ b/pages/tokipona/pl_sitelen_pona.md @@ -0,0 +1,186 @@ +% sitelen pona – opis i przykłady +% /dev/urandom +% czerwiec 2020 + +## sitelen pona + +„sitelen pona” („proste pismo” lub „łatwe pismo”) to pismo logograficzne, zaprojektowane +przez Sonję Lang, twórczynię toki pony, na potrzeby tego języka. + +> %info% +> Część oficjalnej książki, w której opisano pismo sitelen pona została opublikowana +> na warunkach niekomercyjnej +> [CC-BY-NC 4.0](https://creativecommons.org/licenses/by-nc/4.0/) licencji. +> W rezultacie sekcja ta jest łatwa do znalezienia w innych kursach online. +> Strona o piśmie sitelen pona na +> [stronie jan Pije](http://tokipona.net/tp/janpije/hieroglyphs.php), która jest +> poświęcona temu systemowi, opisuje go niemal identycznie, jak oficjalna książka. +> + +### Systemy logograficzne + +W systemie logograficznym **każdy znak zazwyczaj oznacza jedno słowo** (a czasem +nawet wyrażenie). Najbardziej powszechnym przykładem takiego systemu jest ten +używany w języku chińskim, zwany Han, i (zaraz obok ich własnych symboli) japońskim +i koreańskim. + +> %info% +> Systemy logograficzne są dobrze dopasowane do języków, w których słowa podlegają +> odmianie słabo lub nawet wcale. Gramatyka jest zamiast tego oparta na zestawianiu +> pojedynczych słów jeden po drugim (taki język jest nazywany „izolującym”). Języki +> chińskie pasują do tej idei bardzo dobrze, podobnie jak toki pona. + +Słownictwo toki pony składa się z zaledwie **120 słów** (plus kilku używanych przez +społeczność). Dzięki temu logograficzny system toki pony staje się **zauważalnie** +**łatwiejszy w nauce** i w użytku, niż system języka chińskiego, który wymaga +znajomości co najmniej 1500 znaków, aby osiągnąć biegłość. Ponadto, większość znaków +w piśmie sitelen pona wizualnie odzwierciedla swoje znaczenie. Przykładowo, „lawa” +oznacza głowę, a symbol tego słowa przedstawia głowę z czapką z daszkiem. Wyraz +„nanpa” oznacza liczbę i jest inspirowany krzyżykiem: „#”, itd. (Choć poniekąd to +samo można powiedzieć o wielu znakach Han). + +### Tablica znaków pisma sitelen pona + +![tablica znaków pisma sitelen pona](/tokipona/sitelen_pona.gif) + +> W powyżej tabelce przedstawiono wszystkie 120 oficjalnych słów toki pony. +> Oprócz tego umieszczono tam też często używane dodatkowe słow („nimi sin”) +> i alternatywne zapisy znaków istniejących w tym piśmie ("nasin lukin ante pi +> sitelen pona"). + +Tak jak w alfabecie łacińskim, kierunek pisma sitelen pona jest z lewej do prawej, +z góry na dół. Każde słowo w toki ponie zapisuje się za pomocą pojedynczego znaku +i nie używa się spacji. + +Symbole oznaczające przymiotnik można zapisać wewnątrz lub nad rzeczownikiem, +aby przedstawić frazę nominalną. Taki symbol nazywa się kompozytowym lub złożonym. + +> %info% +> Twoją uwagę mogło przykuć „logo” toki pony, umieszczone na okładce oficjalnej +> książki oraz na wielu stronach internetowych (także na tej). I rzeczywiście, +> jest to jeden symbol złożony — znak „toki”, w którego środku widnieje znak „pona”. + +Nieoficjalne słowa można przeliterować wewnątrz kartuszy (zaokrąglonych prostokątów +otaczających potrzebne znaki). Każdy z tych symboli oznacza pierwszą literę wymowy +przedstawianego słowa. Na przykład na stronie, do której prowadzi link umieszczony +na początku strony, „ma Kanata” zapisano jako „ma [kasi alasa nasin awen telo a]”. +(W niektórych fontach kartusz jest zastępowany nawiasami, otaczającymi ciąg znaków). + +### sitelen pona w powszechnym użyciu + +> %info% +> Informacje zawarte w tej sekcji nie są częścią oficjalnego projektu pisma sitelen +> pona, ale są oparte na tym, jak jest ono używane w społeczności toki pony. + +Zdania oddzielić można za pomocą kropki albo spacji. Inne znaki przestankowe +(przecinki, dwukropki, itd.) są albo pomijane, albo zapisywane jako ich łacińskie +odpowiedniki; (jest to za sprawą tego, że ich obecność lub brak nie zmienia znaczenia +zdania). + +Każdy wyraz dodany przez społeczność języka toki pona zazwyczaj ma swój własny symbol +i musi być przeliterowywany. + +Ponieważ znak zapytania jest odpowiednikiem słowa „seme”, na końcu zdań pytających +można postawić kropkę (lub mniejszy pytajnik). + +Niektórzy składają znaki wewnątrz kartuszy, by móc zapisać całą sylabę, zajmując przy +tym szerokość tylko jednego znaku. Na przykład +[w tym tweecie](https://twitter.com/qvarie/status/1291755067851251712) nieoficjalne +słowo „Nijon” („Japonia”) zapisano za pomocą trzech znaków: „nena-ilo”, „jan-oko” +i „nena”. + +### Przykłady + +Oto zwykły tekst zapisany za pomocą pisma sitelen pona: + +![wan ni pi lipu ni li sitelen kepeken sitelen pona. sina ken ala ken sona e ni. +/ toki pona li jo e nimi pi mute lili. tan ni nasin sitelen ni li ken: sitelen +wan li toki e nimi wan. sitelen ale li lukin sama kon +ona.](/tokipona/sitelen_pona_example.png) + +[Tłumaczenie](pl_answers.html#sp) + +Jeśli chcesz zobaczyć więcej tekstów zapisanych pismem sitelen pona, w tym stronę, +która uczy czytać, nie używając żadnego innego systemu pisma, odwiedź stronę +[„tomo pi sitelen pona”](https://davidar.github.io/tp/), której autoren jest jan Tepu. + +### Fonty + +Powyżej zapisany tekst używa fontu „linja pimeja”. Ale pismo sitelen pona można +wyświetlić też na wiele innych sposobów. Oto najpopularniejsze z nich: + + + * Font „[linja pona](musilili.net/linja-pona/)” charakteryzuje jego prosty design + i obsługa mnóstwa znaków złożonych. Jest to najpopularniejsza opcja. + + * „[sitelen pona pona](https://jackhumbert.github.io/sitelen-pona-pona/)” to font + obrazujący znaki w sposób znacznie różniący się od tego, jaki możemy zauważyć w + zwykłym piśmie sitelen pona. Cieszy oko bez względu na wielkość znaków i nie + wymaga modyfikowania tekstu, żeby wyglądać dobrze. Ten font w szczególności mi + się podoba. + +> %info% +> Na niektórych stronach tej witryny istnieje możliwość przełączania między pismem +> łacińskim a sitelen pona. W tym drugim przypadku użyty będzie font „sitelen pona +> pona”, ponieważ działa najlepiej w przypadku niezmodyfikowanych tekstów toki pony +> i wyrazów, których nie znajdziemy w oficjalnym słowniku. +> + + * „[linja suwi](https://linjasuwi.ap5.dev/)” jest niedawno stworzonym fontem + autorstwa alienpirate5. Font ten wyróżniają starannie narysowane symbole + i multum słów stworzonych przez społeczność. + + * Ja również zaprojektowałem font dla pisma sitelen pona. + Nazywa się on „[insa pi supa lape](supalape.html)” i opiera się na istniejącym + foncie „Bedstead” (i stąd pochodzi jego nazwa). Używa on tego samego algorytmu + konwertującego znaki rozłożone na małej bitmapie i konwertuje je na w pełni + funkcjonalny, wektorowy font. + +#### Przykłady różnych fontów + +> +> sitelen ni li sitelen kepeken sitelen pona. +> +> sina ken ala ken sona e ona. +> +> ma Kanata li suli. +> +> jan pi sona mute li pali pona. +> + +* linja pona: + +![](/tokipona/lpona.png) + +* linja pona (sylaby używają znaków kompozytowych): + +![](/tokipona/lpona2.png) + +* linja pimeja: + +![](/tokipona/lpimeja.png) + +* sitelen pona pona: + +![](/tokipona/spp.png) + +* insa pi supa lape: + +![](/tokipona/insa.png) + +### sitelen emoji / sitelen pilin + +Pismo „sitelen emoji” (znane również jako „sitelen pilin”) jest adaptacją pisma +sitelen pona, która wykorzystuje istniejące znaki emoji dla każdego ze znaków pisma +sitelen pona. Dzięki temu adaptacja ta może być łatwo stosowana w większości +przeglądarek internetowych i aplikacji. + +* [Oficjalna strona](https://sites.google.com/view/sitelenemoji) + +* [Opis systemu oraz tabela znaków emoji w systemie Windows i przykładowy tekst](https://omniglot.com/conscripts/sitelenemoji.htm) + +--- + +[Strona na temat alternatywnych systemów pisma](pl_x2.html) + +[Strona początkowa](pl_index.html) diff --git a/pages/tokipona/pl_x1.md b/pages/tokipona/pl_x1.md new file mode 100644 index 0000000..9c389ae --- /dev/null +++ b/pages/tokipona/pl_x1.md @@ -0,0 +1,186 @@ +% toki pona strona dodatkowa 1 — stare i nowe słowa +% /dev/urandom +% kwiecień 2020 + +Wszystkie słowa, które zostały opisane na stronach od 1 do 12 są obecne w oficjalnej +książce toki pony. Jednakże istnieje kilka dodatkowych słów, które albo były używane +wcześniej i nie pojawiły się w książce, albo takie, które zostały stworzone przez +społeczność toki pony po tym wydarzeniu. W przeciwieństwie do „nieoficjalnych słów” +używanych dla nazw własnych (patrz: [strona 7](pl_7.html)), te są traktowane jako +rodzime słowa toki pony i nie są pisane wielką literą. + +Poniekąd wyczerpująca lista wszystkich słów w języku toki pona, które są lub były używane, znajduje się w dokumencie [„nimi ale pona”][nap]. + +[nap]:https://docs.google.com/document/d/10hP3kR7mFN0E6xW3U6fZyDf7xKEEvxssM96qLq4E0ms/edit + +Za to ta strona opisze wszystkie słowa, które moim zdaniem stosuje się często w sieci +oraz alternatywne sposoby na użycie niektórych oficjalnych słów z 120-wyrazowego +leksykonu. + +Założeniem języka toki pona jest minimalizacja liczby wyrazów i pozbycie się zbędnych +konceptów, przez co oczywiście niestandardowe sposoby użycia mogą budzić kontrowersje. +Spróbuję wyrazić własną opinię na temat tych wyrazów na liście. + +## Ujednolicone słowa: kin, namako i oko + +Zanim opublikowana została książka toki pony, w użyciu było kilka słów, których +znaczenie pokrywało się z innymi wyrazami. Nie zostały one usunięte, ale mianowano +je synonimami innych słów. + +Wyraz „kin” jest synonimem słowa „a”, ale ponieważ „a” jest bardziej ogólnym wyrażeniem +emocji, „kin” używano do położenia nacisku (podobnie jak „również”, „naprawdę”, +„w rzeczy samej” w języku polskim). Podkreślało się tym dosłowne znaczenie zdania, +a nie zabarwiało je emocjonalnie. Według mnie takie znaczenie również można przekazać +słowami „a” (zabarwienie emocjonalne) i „mute” (podkreślenie czegoś). + +Wyraz „namako” używano w znaczeniu „dodatek” albo „przyprawa”. W oficjalnej książce +opisano ją jako synonim słowa „sin” — „nowy”, „dodatkowy”. Oba te wyrazy mają +poniekąd odmienne znaczenia, ale z mojej perspektywy wyraz „sin” — w szczególności, gdy +używany jako rzeczownik lub fraza nominalna „sin moku” (dodatek do jedzenia) — potrafi +wyrazić ten sam koncept równie dobrze. + +Wyraz „oko” określono jako synonim słowa „lukin”. Kiedy stanowiły one dwa oddzielne +słowa, „oko” oznaczało to, co po polsku — oko. Natomiast „lukin” oznaczało „wzrok” +albo „patrzeć”. Ponieważ „kute” może znaczyć albo „słuch”, albo „ucho”, decyzja +ta wydaje się sensowna. + +## Usunięte słowa + +Istnieją też takie wyrazy, które w społeczności używa się od czasu do czasu, pomimo +że zostały całkowicie usunięte ze słownika w chwili publikacji oficjalnej książki. + +Zacznijmy od tych bardziej popularnych: + +Wyraz „apeja” oznacza „wstyd” lub „wina”. Opisanie tego samego konceptu jest trudne, +jeśli nie mamy do dyspozycji tego słowa, dlatego niektórzy nadal go używają. + +Znaczenia wyrazu „kipisi” to „dzielić”, „ciąć”, „siekać”. Dziś przejmują je słowa +takie jak „tu” (dzielić) i „wan” (część, element), ale w niektórych tekstach nadal +można się na nie natknąć. Istnieją również pomysły na zapis tego słowa za pomocą pisma +sitelen pona. + +Wyraz „leko” (prawdopodobnie pochodzący od klocków Lego) używa się w znaczeniu +„bloczek”, „kwadrat”, czasem „schody”. Nie ma żadnego jasnego zamiennika, którym można +by zastąpić to słowo, dlatego wciąż jest sporadycznie używany, gdzie jest to +konieczne. + +Wyraz monsuta oznacza „potwór” lub „strach”. Jak w przypadku słowa „apeja”, wielu +ludzi uważa je za trudne do opisania, (a moża to zrobić na wiele sposobów), przez co +używa się starego nazewnictwa. + +A oto słownictwo, które dziś uważa się za porzucone, ale wciąż może występować +w starszych tekstach: + +Słowo „kapa” to wczesne określenie góry lub pagórka. Ostatecznie wyraz „nena” zajął +jego miejsce. + +Słowo „kapesi” określało kolory takie jak szary i brązowy, a czasem też kawę. +Koniec końców zostało ono usunięte, ponieważ wyrażenia „pimeja walo” i „pimeja jelo” +równie dobrze opisują te kolory. + +Słowo „majuna”, czyli „stary”, również zostało usunięte we wczesnych dniach toki pony. +Ponieważ starość może być stosunkowo łatwo opisana za pomocą wyrazów związanych +z czasem, słowo to wyszło z powszechnego użytku. Oto kilka przykładów: + +> ona mute li majuna. — Oni są młodzi. + +> tenpo mute la ona mute li lon. — Istnieją od dłuższego czasu / od dawna. + +Słowo „pasila” było odrębnym słowem oznaczającym „łatwy”, ale zostało usunięte +ze słownika toki pony zanim jeszcze ukazała się pierwsza publiczna wersja strony +internetowej w 2001 roku. + +Słowo „pake” było czasownikiem tłumaczonym jako „zaprzestać” i zaczerpniętym ze słowa +„barrer” pochądzącego z akadiańskiego francuskiego. W ostateczności je usunięto +z uwagi na to, że tę samą czynność można opisać słowem „pini” („przestać”, „ukończyć”) +lub „awen” („trwać”, „stać”). + +Słowo „pata” oznaczało rodzeństwo, ale dziś zamiast tego można je wyrazić jako „jan +sama”. + +Słowo „powe”, czyli „kłamstwo”, „fałsz”, zostało usunięte, ponieważ to samo znaczenie +mogą osiągnąć wyrażenia typu „lon ala” („nieistniejący”) lub „sona ike” +(„zła wiedza”, „dezinformacja”). + +W leksykonie istniały również słowa „tuli” i „po” i odpowiadały liczbom 3 i 4. Zostały +one zastąpione wyrażeniami „tu wan” oraz „tu tu”. + +## Kierunki + +Pomimo że w słownictwie toki pony istnieją takie słowa jak „góra”, „dół”, „przód” i +„tył”, nie znajdziemy tam wyrazów, które oznaczałyby „lewo” czy „prawo”. Jest tylko +jeden wyraz oznaczający „bok”. + +Niektórzy stworzyli wyrażenia polegające na tym, że większość ludzi pisze prawą ręką +(„poka pi luka sitelen” = „prawo”; „poka pi luka sitelen ala” = lewo), mają serce +po lewej stronie ciała („poka pilin” = „lewo”; „poka pilin ala” = „prawo”) albo piszą +od lewej do prawej („poka open” = „lewo”; „poka pini” = „prawo”). + +Oczywiście żadne z powyższych założeń nie jest w stu procentach uniwersalne — istnieją +ludzie, którzy wolą pisać lewą ręką; którzy mają serce po prawej stronie +(dekstrokardia) lub piszą z prawej do lewej. (Co prawda należy przyznać, że +największe systemu zapisu *toki pony* — alfabet łaciński, sitelen pona i sitelen +sitelen — pisze się z lewej do prawej). + +W dokumencie „nimi ale pona” opisano dwa słowa stworzone po wydaniu oficjalnej +książki (takie wyrazy nazywane są „post-pu”), które nadają dokładne nazwy tym +kierunkom: „soto”, czyli „lewo” i „te”, czyli „prawo”. Osobiście uważam, że te słowa +bywają przydatne w miejscach, gdzie rozróżnienie tych dwóch kierunków jest konieczne. +Jednak w większości przypadków lepiej ich unikać. + +## Płeć i orientacja seksualna + +Wyrazy „mije” i „meli” kolejno oznaczają mężczyznę i kobietę. Istnieją jednak ludzie, +którzy albo nie uważają się ani za mężczyznę, ani za kobietę, albo nie urodzili się +żadnej z tych płci. + +Słowo „tonsi” zostało stworzone na potrzeby opisania takich ludzi, a w niektórych +przypadkach też osób transseksualnych lub należących do społeczności LGBT. + +W dodatku słowo „kule” (kolor) czasem używa się jako tłumaczenia wyrazu „płeć/gender” +oraz „LGBT”. Na początku może to budzić wątpliwości — „a co z ludźmi +koloru?”. Jednak w społeczności toki pony rasa i kolor skóry określa się najczęściej +bezpośrednio (np. „jan pi selo walo” = „osoba o białej skórze”, „osoba białoskóra”). + +Ponadto, możesz natknąć się na słowa takie jak „mijomi” i „melome”. Są to skróty +od wyrażeń „mije olin mije” („mężczyźni kochający mężczyzn”) i „meli olin meli” +(kobiety kochające kobiety) i działają tak samo jak angielskie skróty „mlm” i „wlw”. + +## Żartobliwe słowa + +Dodatkowo istnieje też kilka słów wymyślonych przez Sonję Lang w ramach żartu. +W dokumencie „nimi ale pona” podpisane są „w.o.g. Sonja”. Najbardziej znanym wyrazem +tego typu jest „kijetesantakalu”, który oznacza szopy pracze i inne zwierzęta z +rodziny szopowatych. + +Do żartobliwych słów należą też „mulapisu” („pizza”) i „yupekosi” („zmienić swoje +stare kreacje na gorsze”) — warto zauważyć, że w toki ponie nie używa się litery "y" +i dlatego wymowa tego słowa jest nieznana. + +Ta lista opiera się na [tym arkuszu opisującym częstotliwość stosowania słów spoza pu](https://docs.google.com/spreadsheets/d/1dGd4do1Jk2L2NwW5l7tLgSajAVkUqO0z2UHGu4_Sq_M) +i została stworzona przez użytkownika reddita `qwertyter`, z dodatkowymi +modyfikacjami opartymi na moim osobistym doświadczeniu. + +Kolumna podpisana „zamienniki” zawiera słowa i zwroty z oficjalnego słownika, za +pomocą których można wyrazić podobne idee. Nie wszystkie z nich są całkowicie +odpowiednie, a dla niektórych trzeba użyć innych części mowy (na przykład, „tu” jako +przymiotnik oznaczający „podzielony” bez cząstki „li” łatwo pomylić z liczbą „dwa”). + +| word | znaczenie | zamienniki | +|----|----|----| +| kin | naprawdę, bardzo, również | a, mute | +| monsuta | strach, potwór | | +| lanpan | brać, dostać, odebrać | kama jo (kama jo utala) | +| oko | oko | lukin | +| tonsi | niebinarny, transpłciowy, LGBT | | +| kipisi | dzielić, ciąć | tu | +| namako | dodatkowy, przyprawa | sin | +| kijetesantakalu | szop pracz | | +| leko | kwadrat, cegła, schody | | +| powe | nieprawda | sona ike, ... li lon ala | +| apeja | wstyd, wina, poczucie winy | | +| majuna | stry | pi tenpo mute pini | +| pake | zatrzymać, zablokować | pini, pali ala | +| linluwi | internet | | + +[Strona początkowa](pl_index.html) diff --git a/pages/tokipona/pl_x2.md b/pages/tokipona/pl_x2.md new file mode 100644 index 0000000..e550377 --- /dev/null +++ b/pages/tokipona/pl_x2.md @@ -0,0 +1,97 @@ +% toki pona strona dodatkowa 2 — inne systemy pisma +% /dev/urandom +% kwiecień 2020 + +Dotąd najczęściej używanym systemem pisma używanym do zapisu toki pony jest alfabet +łaciński, ale istnieją też inne, zaadaptowane bądź stworzone wyłącznie na potrzeby +toki pony. + +## Zaadaptowane systemy pisma + +Język toki pona mieści 5 samogłosek i 9 spółgłosek. Oznacza to, że dostosowanie +pasującego do niego alfabetu wymaga dobrania zaledwie 14 liter (albo ich sekwencji), +których wymowa brzmi podobnie. Na przykład, tak alfabet toki pony może zostać +przedstawiony za pomocą liter greckich oraz cyrylicy: + +| pismo łacińskie | pismo greckie | cyrylica | +|:-----:|:-----:|:--------:| +| a | α | а | +| e | ε | е | +| i | ι | и | +| j | γ | й | +| k | κ | к | +| l | λ | л | +| m | μ | м | +| n | ν | н | +| o | ο | о | +| p | π | п | +| s | σ | с | +| t | τ | т | +| u | υ | у | +| w | β | в | + +> %note% +> Powyższe alfabety nie są odpowiadają greckim i rosyjskim głoskom jeden do jednego. +> Niektóre litery wymawia się inaczej w toki ponie, a inaczej w dwóch pozostałych +> systemach. + +Trochę trudniej jest przedstawić toki ponę za pomocą abugidy albo abdżadu, gdzie +spółgłoski mają ustalone litery, a samogłoski zapisuje się za pomocą znaków +diakrytycznych lub dopisanych obok symboli. Najbardziej znanym abdżadem jest ten, +którego używa się w języku arabskim, a najsłynniejszą abugidą jest dewanagari (używany +przez wiele języków Indii). + +* [Filmik „ARABI PONA - Arabic Script for Toki Pona | sitelen musi”][arabic] +* [„Toki Pona in Devanāgarī” (strona zarchiwizowana)][devanagari] + +[arabic]:https://www.youtube.com/watch?v=Mh9Wypm6pXs +[devanagari]:https://web.archive.org/web/20060727115116/http://www.deadlybrain.org/projects/tokipona/deva_guja.php + +Język ten ma 92 możliwych kombinacji tworzących sylabę (47, jeśliby traktować „-n” +jako oddzielną sylabę). Oznacza to, że jego pismo można również przystosować do wielu +innych sylabicznych systemów pisma. + +Przykładowo, poniżej przedstawione są propozycje zapisu toki pony za pomocą +koreańskiego pisma Hangul. (Technicznie rzecz biorąc, Hangul składa się z symboli +literowych złożonych w bloki sylabiczne). + +* [„Writing Toki Pona with Korean Hangul” (strona zarchiwizowana)][hangularch] +* [„Hangul for Toki Pona” na Reddicie][hangulred] + +[hangularch]:https://web.archive.org/web/20070313181500/http://www.tokipona.bravehost.com/korean.html +[hangulred]:https://www.reddit.com/r/tokipona/comments/8mx951/hangul_for_toki_pona/ + +Jeśli zmienić nieco brzmienia głosek, toki ponę można zapisać również za pomocą +japońskiej hiragany: + +* [„Hiragana for Toki Pona”][hiragana1] +* [„sitelen Hiragana (ひらがな)” na Reddicie][hiragana_red] + +[hiragana1]:https://www.deviantart.com/derroflcopter/journal/Hiragana-for-Toki-Pona-339541633 +[hiragana_red]:https://www.reddit.com/r/tokipona/comments/e7g91u/sitelen_hiragana_%E3%81%B2%E3%82%89%E3%81%8C%E3%81%AA/ + +## sitelen pona + +Najbardziej rozpowszechnioną alternatywą dla pisma toki pony jest logograficzne pismo +*sitelen pona* („proste pismo”), stworzone przez samą Sonję Lang i opisane +w oficjalnej książce. + +Podobnie jak w łacinie czy cyrylicy, zdania są zapisywane od lewej do prawej i od +góry do dołu, ale zamiast oddzielnych znaków dla głosek lub sylab, każdy symbol tym +systemie pisma jest znakiem przedstawiającym oddzielne słowo. Słowa nieoficjalne są +zapisywane wewnątrz kartusza (zaokrąglony prostokąt otaczający znaki), w którym każdy +kolejny symbol oznacza pierwszą literę słowa, które przedstawia. + +* **[Pełny opis, przykładowe teksty i fonty](pl_sitelen_pona.html)** + +Pismo [„sitelen sitelen”](https://jonathangabel.com/toki-pona/) Jonathana Gabela +zostało zaprojektowane jako piękniejszy sposób na zapis tekstów w języku toki pona. Jest ono pismem nieliniowym, opartym na piśmie Majów. + +Pismo sitelen sitelen jest znacznie bardziej skomplikowane niż łacina czy sitelen +pona, i dlatego jest używane znacznie rzadziej. Za to napisane za jego pomocą teksty, +takie jak [ten kontrakt](https://www.jonathangabel.com/archive/2012/artworks_lipu-lawa-pi-esun-kama.html) +albo [lista przysłów](https://jonathangabel.com/toki-pona/dictionaries/gallery/). +Wiele z tych przysłów wymieniono również w oficjalnej książce. Nie można zaprzeczyć, +że wyglądają one przepięknie. + +[Strona początkowa](pl_index.html) diff --git a/pages/tokipona/ru_index.md b/pages/tokipona/ru_index.md index a45256a..6310d14 100644 --- a/pages/tokipona/ru_index.md +++ b/pages/tokipona/ru_index.md @@ -99,6 +99,8 @@ pona"](https://www.youtube.com/watch?v=4L-dvvng4Zc) Митча Хэлли (та * [фонетический алфавит (англ./рус.)](phonetic_alphabet.html) +* [список имён русских/украинских/белорусских городов](city_names.html) + ### Дополнительные ресурсы на русском языке * [Эпизод передачи "Арт-Революция" о конлангах](art_revolution.html)