lipu-sona/pages/eo/9.md

% toki pona page 9 - kompleksa adjektivoj kaj kuntekstoj
% /dev/urandom
% julio 2022

La vortprovizo por ĉi tiu paĝo:

| vorto | signifo                          |
|-------|----------------------------------|
| pi    | "de" (regrupigas adjektivojn/adverbojn) |
| la    | "se/kiam" (prezentas kuntekston)  |
| luka  | mano, brako                      |
| linja | longa fleksebla objekto, ŝnuro, haro |
| palisa| longa solida objekto, branĉo, bastono |
| selo  | ekstera formo, ŝelo, haŭto, limo |
| sijelo| korpo, fizika stato, torso       |
| len   | ŝtofo, vestaĵo, tavolo de privateco |
| lete  | malvarma, kruda                  |
| musi  | amuzanta, arta, amuza, ludo      |

Nun estas tempo por prezenti du aliajn partiklojn en ĉi tiu lingvo: "pi" kaj "la".

## pi

La vorto "pi" servas por kunigi plurajn adjektivojn aŭ adverbojn.
Normale, ĉiuj modifiloj en frazo rilatas al la unua vorto. Ekzemple:

> jan wawa -- forta homo

> jan wawa ala -- neniuj fortaj homoj

Se vi bezonas diri "malfortaj homoj", vi bezonas neigi "wawa", sed ne "jan".
Tie estas kie "pi" fariĝas utila:

> jan pi wawa ala -- malforta(j) homo(j) ("de nenia forteco")

Ĉi tio eblas ankaŭ por aliaj vortoj:

> jan wawa mute -- multaj fortaj homoj

> jan pi wawa mute -- tre forta(j) homo(j)

Ĝi estas utila por oftaj frazoj:

> jan toki utala -- parolanta soldato 

> jan pi toki utala -- kritikisto

> %informo%
> Se vi preferus uzi la "toki [adjective]" strukturon por priskribi temojn de
> konversacio (vidu [paĝo 4](eo/4) por tio), tial "pi" estus taŭga por
> klarigi temojn de pluraj vortoj:
>
> > sina toki pi ma tomo mama sina. -- Vi parolas pri via hejmurbo.
>

### pi kun koloroj

Ankaŭ, "pi" ofte estas uzata por plurvortaj koloroj (ĉi tiuj estas priskribitaj en la [paĝo
8](eo/8)):

> sewi pi pimeja walo li ike tawa mi. -- Mi ne ŝatas grizajn ĉielojn.

Mi kredas, ke estas bone ellasi "pi", sed tio povas esti dusenca:

> sewi pimeja walo li ike tawa mi. -- Mi ne ŝatas grizajn ĉielojn.

Kelkaj homoj povas kompreni tiun lastan alie kiel "ĉieloj, kiuj havas ambaŭ blanka kaj nigra".

### pi kun neoficialaj vortoj

La vorto "pi" ankaŭ estas uzata por frazoj, kiuj uzas neoficialajn vortojn.

> ma tomo Wasintan li ma tomo lawa pi ma Mewika. -- (la urbeto de) Vaŝingtono estas
> la ĉefurbo ("ĉefa urbo") de Usono.

> %averto%
> Kvankam "pi" ofte estas definita kiel simila al la angla vorto "of", ĝia uzo estas
> malsama. Ĝi nur estas necesa kiam vi grupigas plurajn vortojn.
> Do, ekzemple, "la lingvo de bono" estas ankoraŭ "toki pona", anstataŭ
> "toki pi pona".

## la

La vorta "la" kunigas du frazojn por montri kondiĉon kaj kuntekston.

> [frazo A] la [frazo B].

> Kuntekste [frazo A], [frazo B].

Plej ofte, la traduko estas simila al:

> Se/kiam [frazo A], tiel [sentence B].

Ekzemple:

> moku ni li pona la mi pana e ona tawa sina. -- Se ĉi tiu manĝaĵo estus bona, mi donus
> ĝin al vi.

> ona li moli la ni li ike tawa jan ale. -- Se ili mortus, ĝi estus malbona por
> ĉiu.

Sed estas aliaj uzoj. Ĝi povas anstataŭi "lon [frazo]" rilate
lokon aŭ tempon (pli da informo en la [sekva paĝo](eo/10)):

> o kalama ala lon tomo lipu. -- Estu trankvila en la biblioteko.

> tomo lipu la o kalama ala. -- En la biblioteko, estu trankvila.

Ĝi povas prezenti perspektivon, kiel "tawa":

> ni li pona tawa mi. -- Ĉi tio estas bona por mi / Mi ŝatas ĝin.

> mi la ni li pona. -- (De mia vidpunkto / Laŭ mia opinio), ĉi tio estas bona.

Aŭ esti uzata por grupigi plurajn frazojn:

> tan ni la... -- Pro tio, ...

> ni la... -- En kunteksto de ĉio, ...

> %informo%
> La uzo de "la" estas tre fleksebla, kaj kelkaj homoj uzas ĝin en okazoj krom
> tiuj, kiuj estas menciitaj ĉi-supre. Ĉar Tokipono dependas multe de la
> kunteksto, la plej grava regulo estas nur "penu paroli klare".

## Dialektaj diferencoj

> %informo%
> Ĉi tiu parto de la dokumento priskribas kiel certaj tokiponaj kursoj klarigas
> malsame certajn ideojn, aŭ kiel komunumoj malsame uzas ilin.

La oficiala libro, diversaj retaj kursoj kaj mia propra stilo
malsame metas interpunkciojn en frazoj, kiuj uzas "la".

La oficiala libro uzas komon antaŭ "la" kiam ĝi kombinas du frazojn kaj uzas neniun
interpunkciojn alie.

La "12 days of sona pi toki pona" videoserio uzas nulo interpunkcio en ĉiuj kazoj
(kaj la "o kama sona e toki pona!" kurso uzas tiel ankaŭ).

Mi persone preferas uzi la komon post "la" pro estetikaj kialoj, sed en
ĉi tiu serio, neniu interpunkcio estas uzata. Ĉiuokaze, la ĉeesto aŭ foresto de
komoj en Tokipono estas grande estetika, ĉar iliajn funkciojn en la angla kaj 
aliaj lingvoj (t.e., apartigi subfrazojn, listigi aferojn) oni faras alimaniere
en Tokipono, per apartaj frazoj aŭ pliaj partikuloj.

## Ekzercoj

Nun, penu kompreni la signifo de tiuj frazoj.

* kulupu pi jan mute li ike tawa mi. 
* tomo ni la mi toki kepeken toki pona, mi toki kepeken toki Inli.
* sina moku e soweli lete la ona li ike tawa sijelo sina.
* kalama musi ona li pona mute.
* sina kepeken ike e ilo la ona li pakala.

Kaj penu traduki la sekvajn frazojn en Tokiponon.

* Mi ŝatas bluan ĉielon pli ol grizan ĉielon. 
* Se estas malhele ekstere, restu hejme.
* Li estas en la drinkejo ("domo pi freneza akvo"). 
* La laŭta homo ("homo de grandaj sonoj") diras stranĝajn aferojn.
* Tiu blondulino ("virino de blanka haroj") estas bela. 
* Se vi ne parolus kun homoj, vi ne havus amikojn.

[Respondojn](eo/answers#p9)

> %page-nav%
> [Antaŭa paĝo](eo/8)
> [Ĉefpaĝo](eo)
> [Sekva paĝo](eo/10)